27

nr 13­14 (401­402) | 29.07­15.08.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

prof. Franciszka Neuhausera. Program ar-

sala Filharmonii przy ul. Czajkowskiego)

Mimo wakacyjnej pory pogrzeb zgroma-

tystyczny wypelnily ponadto kompozycje

Chór Akademicki pod batutą Edwarda

dzil rzesze lwowian. Przybyly wszystkie

Galla, Bersona, Żeleńskiego do slów poetki.

Jurczyńskiego wykonal jeden z utworów

lwowskie chóry, uczestniczyly w nim licz-

Porównując obie uroczystości wyslannik

Niewiadomskiego do tekstu już nieżyjącej

ne delegacje, reprezentacje wladz miasta

,,Kuriera Warszawskiego" odnotowal: ,,dzi-

wówczas, zmarlej przed trzema laty Marii

i towarzystw muzycznych. Kilkutysięczny

siejszy obchód jubileuszu Konopnickiej we

Konopnickiej ,,Ave Caesar" op. 35. Pieśń

kondukt przeszedl ulicami Lwowa spod

Lwowie wypadl pod każdym względem

ta powstala najprawdopodobniej jeszcze

krypty klasztoru oo. bernardynów pod Te-

świetnie i różnil się pomyślniej od krakow-

za życia poetki, bowiem już 20 listopada

atr Miejski. Tam dawnego dyrektora lwow-

skiego powagą czynników w jubileuszu

1910 roku wykonal ją Lwowski Chór Tech-

skiej opery (Niewiadomski dwukrotnie pia-

uczestniczących, majestatem i harmonią

nicki (Politechniki Lwowskiej) pod batutą

stowal tę funkcję) żegnal dyrektor Wilam

calego programu".

Bronislawa Wolfsthala podczas koncertu

Horzyca. Na Cmentarzu Lyczakowskim

pieśni kompozytorów lwowskich w Kole

w imieniu kompozytorów mowę pożegnal-

Pieśni na glos i fortepian.

Literacko-Artystycznym.

ną wyglosil uczeń Niewiadomskiego ­ Ta-

,,Jaśkowa dola"

Jednym z pierwszych utworów chóral-

deusz Jarecki.

Do twórczości Konopnickiej Niewia-

nych Niewiadomskiego byla skompono-

Dwa lata później, 16 października 1938

domski sięgal regularnie począwszy od

wana do tekstu Konopnickiej ,,Modlitwa

roku, zostal odslonięty nagrobek Niewia-

lat 80. XIX wieku. Wtedy to dwudzie-

wiosenna" na chór mieszany i orkiestrę,

domskiego. Powstal ,,z ofiar pieniężnych

stokilkuletni kompozytor do jej slów

wykonana po raz pierwszy 8 marca 1889

wszystkich śpiewaków zrzeszonych

NAGROBEK S. NIEWIADOMSKIEGO NA CMENTARZU LYCZAKOWSKIM

skomponowal dwie pieśni op. 6: ,,Senne

roku w ramach koncertu Galicyjskiego To-

w Związkach śpiewaczych rozsianych po

WE LWOWIE

róże, biale róże" i ,,Polecialy pieśni moje",

warzystwa Muzycznego we Lwowie pod

calym kraju, oraz przy wydatnej pomo-

wydane potem w 1891 roku w Krakowie

dyrekcją dyrektora Rudolfa Schwarza (dru-

cy materialnej wdowy po śp. Dionizym

w oficynie S. A. Krzyżanowskiego. W na-

kiem ukazala się w Poznaniu w 1913 roku).

Tothcie, pierwszym prezesie Związku,

stępnym dziesięcioleciu do tekstów poetki

Do tekstów poetki powstaly cztery najcen-

który pozostawil zapis specjalnie na ten

powstalo dziewięć kolejnych pieśni op. 14

niejsze utwory Niewiadomskiego na chór

cel przeznaczony". Strofy poetyckie Ko-

(,,Latawica", ,,Nie swatala mi cię swatka",

męski a cappella, wydane drukiem w oficy-

nopnickiej, ubrane w dźwięki przez lwow-

,,Jakże cię mam brać, dziewczyno"), op. 20

nie K. S. Jakubowskiego we Lwowie i potem

skiego pieśniarza, zabrzmialy wymownie

(,,Miesięczna noc", ,,Lny", ,,Dzwony") i op.

w latach 30. w Warszawie u Gebethnera

raz jeszcze nad jego grobem, nad grobami

21 (,,Kolysanka", ,,Na gody", ,,Rozlegnijże

i Wolffa: ,,Zaszumial las" i ,,Górskie dzwony"

obojga: podczas uroczystości polączone

się"). Kompozytor polączyl je następnie

op. 32 (dedykowane w 1907 roku lwowskiej

chóry lwowskie pod batutą Alfreda Sta-

w cyklu pt. ,,Jaśkowa dola", wydanym

Lutni na jubileusz ćwierćwiecza dzialalno-

dlera, ucznia Niewiadomskiego, odśpiewa-

przez Kazimierza S. Jakubowskiego we

ści), ,,Hej, siewacze" oraz wspomniany ,,Ave

ly pieśń ,,Zaszumial las".

Lwowie okolo 1898 roku i poświęconym

Caesar" op. 35 (dedykowany warszawskiej

Nagrobek Niewiadomskiego, znajdu-

,,Czcigodnej Autorce slów".

Lutni z okazji srebrnego jubileuszu). ,,Za-

jący się nieopodal grobu Konopnickiej,

Konopnicka w liście z Wiednia (w stycz-

szumial las" Konopnickiej, wydany w tomie

a w najbliższym sąsiedztwie sarkofagu

niu 1899 roku) dziękowala kompozytorowi

,,Poezje. Seria druga" w 1883 roku, opraco-

Gabrieli Zapolskiej, zachowal się do dziś.

za przeslany egzemplarz, żalując, że nie ma

wal na chór męski Niewiadomski wkrótce

Podobnie, jak nagrobek autorki ,,Roty", nie

aktualnie fortepianu, ,,aby poznać bliżej tę

po ukazaniu się wiersza drukiem. Pieśń,

uniknąl powojennej dewastacji.

muzykę, którą prawie slyszę patrząc na

pojawiająca się na afiszach koncertowych

,,Polecialy pieśni moje..."

nuty". Niewiadomski, ku zaskoczeniu samej

również pod tytulem ,,Z ląk i pól", zyskala

autorki wierszy, z pojedynczych, rozrzuco-

ogromną popularność i byla często wyko-

Ten jeden z dwóch pierwszych umu-

nych utworów wysnul calość, którą śmialo

nywana we Lwowie przez liczne lwowskie

zycznionych przez Niewiadomskiego

można określić mianem studium polskiej du-

chóry męskie: m.in. Echo, Chór Towarzy-

wierszyKonopnickiej może być dziś od-

szy. Stworzyl opowieść muzyczną o życiu

stwa Gimnastycznego Sokól, chóry męskie

czytany jako prorocza, niestety, wizja ob-

Jaśka ­ od narodzin (,,Kolysanka") do ostat-

Lutni i Galicyjskiego Towarzystwa Muzycz-

razująca powojenne losy twórczości kom-

niego pożegnania przez matkę (,,Dzwony").

nego.Te dwa ostatnie zespoly wykonaly ją

pozytora, skazanej na niemal calkowite

Opowieść, w której ­ jak w życiu ­ smętek

3 lipca 1887 roku w Teatrze Skarbkowskim

zapomnienie.

Polecialy pieśni moje,

miesza się z wigorem, nastroje ujmująco fi-

pod batutą ówczesnego dyrektora War-

Jako ptasząt roje ­

glarne przeplatają z tragicznymi i patetycz-

szawskiego Towarzystwa Muzycznego

Jedne padly u mogily,

nymi. Cykl doczekal się kilku wznowień

Zygmunta Noskowskiego podczas nad-

Gorzką rosę pily...

drukiem i cieszyl się dużą popularnością

zwyczajnego koncertu charytatywnego na

Drugie poszly między ludzi,

za życia kompozytora. Po II wojnie świato-

cześć goszczącej we Lwowie pary arcyksią-

Piórka pokrwawily...

wej, dzięki przekladom na język angielski

żęcej ­ następcy tronu arcyksięcia Rudolfa

(Jan Effenberger-Śliwiński, Glasgow 1944)

i jego malżonki Stefanii. Chór męski Lutni

i rosyjski (Lidia Nekrasova, Moskwa 1958)

zaprezentowal ten utwór z powodzeniem

Pieśni Niewiadomskiego rzadko trafiają

zyskal szansę na upowszechnienie poza

również w 1891 roku w Teatrze Narodowym

dziś na afisze koncertowe. Lata zaniedbań,

NAGROBEK NIEWIADOMSKIEGO OBECNIE, Z LIRĄ POZBAWIONĄ

granicami kraju.

w Pradze. Pieśń zostala przetlumaczona

przede wszystkim na poziomie instytucjo-

STRUN. STAN Z 2020 ROKU

na język esperanto i wykonana przez Chór

nalnym sprawily, że kompozycje lwowskie-

Konopnicka chóralnie

nabyl od poetki na wlasność za kwotę 300

Akademicki w kasynie Miejskim we Lwo-

zaprezentowal ten utwór w 1910 roku

go pieśniarza są tak malo znane obecnie.

koron. ,,Krysta" nie zostala wystawiona na

Niewiadomski byl blisko związany

wie w 1907 roku w ramach ,,niezwyklego

w Zloczowie z okazji obchodów pięćsetnej

Cudze chwalicie, swego nie znacie... Konop-

lwowskiej scenie operowej.

z ruchem śpiewaczym. W latach 1885­92

koncertu". Niezwyklość polegala na tym,

rocznicy bitwy pod Grunwaldem.

nicka zredukowana do kilku sztandarowych

pelnil funkcję drugiego dyrygenta lwow-

że program w calości wypelnily utwory

utworów, Niewiadomski odeslany do lamu-

W ostatnią drogę

Konopnicka operowo

skiego Towarzystwa Śpiewaczego Lutnia-

śpiewane i deklamowane w tym nowym

sa ­ czyż nie jest to objaw zobojętnienia na

I Konopnicka, i Niewiadomski ostatnie

-Macierz, a w latach 1888­92 nauczyciela

języku. Sam kompozytor, występując w roli

Pod koniec lat 90. XIX wieku, już po

nasze dobro narodowe i lekceważącego

dni życia spędzili w lwowskich sanato-

śpiewu chóralnego w szkole śpiewu dzia-

recenzenta wydarzenia w ,,Slowie Polskim"

opublikowaniu ,,Jaśkowej doli", Niewia-

stosunku do wlasnej kultury, wstydliwego

riach. Poetka ­ w Zakladzie Wodoleczni-

lającej przy tym towarzystwie. W spisie

ocenil, że ,,przy wielkiej ilości samoglosek

domski powziąl zamiar skomponowa-

unikania tego wszystkiego, co oparte jest

czym w dawnej posiadlości Karola Kisielki

czlonków czynnych Lutni figurowal jako

,,Esperanto" do wokalizy nadaje się równie

nia jedno- lub dwuaktowej opery. Wraz

na najglębszych pokladach tożsamości?

na Zniesieniu, dokąd przyjechala z podkar-

pierwszy bas. Doskonale znal możliwości

dobrze jak wloski. Nic dziwnego, bo na pod-

z ,,pięknym darem" w postaci cyklu pieśni

Jak dlugo promocja twórczości zapomnia-

packiego Żarnowca. Tu zmarla na zapale-

brzmieniowe zespolu chóralnego i potra-

stawie romańskich języków zostal utwo-

zlożyl Konopnickiej, przebywającej wów-

nych kompozytorów polskich spoczywać

nie pluc 8 października 1910 roku. Lwów

fil doskonale je wykorzystać w swoich

rzony. W śpiewie zrobil (na mnie osobiście)

czas w Wiedniu, propozycję napisania li-

ma niemal wylącznie na barkach nielicz-

pożegnal pieśniarkę ludu manifestacyj-

kompozycjach w celach wyrazowych.

wrażenie lepsze niż w deklamacji, pewien

bretta operowego. Dla poetki byl to debiut

nych pasjonatów i entuzjastów, którzy po-

nym pogrzebem, w którym wzięlo udzial

Dzialalność kompozytorska Niewiadom-

jednakże brak charakteru daje się i tu na-

w roli librecistki. Nie mając doświadczenia

konując przeróżne bariery, dokonują rzeczy

okolo 50 tysięcy osób. Niewiadomski,

skiego w dziedzinie muzyki chóralnej oraz

wet odczuwać".

w tej dziedzinie, zwlekala z rozpoczęciem

niemożliwych i przywracają sporadycznie

który należal do zawiązanego we Lwowie

organizatorska, skierowana na integrację

Utwory chóralne Niewiadomskiego do

,,Krysty", bo taki tytul otrzymalo powsta-

odbiorcom repertuar malo znany i niezaslu-

rok po śmierci poetki komitetu zajmujące-

chórów z trzech zaborów, przyniosla mu

slów Konopnickiej niejednokrotnie uświet-

jące dzielo. Praca postępowala dosyć

żenie skazany na wykluczenie? A przecież

go się zbiórką funduszy na pomnik na jej

uznanie i wdzięczność środowisk śpiewa-

nialy uroczystości patriotyczne i rocznico-

opornie i ponaglenia kompozytora wy-

chociażby w stosunku do spuścizny poetyc-

grobie, zmarl 26 lat później, 15 sierpnia

czych. Byl czlonkiem honorowym wielu

we we Lwowie i na prowincji. ,,Pieśń wio-

wieraly skutek wręcz odwrotny: presja

kiej Konopnickiej pieśni solowe i chóralne

1936 roku w sanatorium ,,Salus" przy ul.

towarzystw śpiewaczych na terenie kra-

senna" np. zabrzmiala w sali lwowskiego

związana z planowanym wystawieniem

Niewiadomskiego mogą spelnić ważną rolę:

Senatorskiej (obecnie Stećki). Zostal tam

ju, m.in. Lutni krakowskiej, warszawskiej

Ratusza, ozdobionej namalowanym z racji

opery w nowym gmachu teatralnym we

przypomnieć wartość tej części jej dorobku,

przewieziony z ukochanego uzdrowiska

i lwowskiej. Wielokrotnie zasiadal w jury

obchodów setnej rocznicy uchwalenia

Lwowie wraz z rozpoczęciem nowego se-

która zostala zepchnięta w cień. Lira, po-

Niemirów wskutek naglego zaslabnięcia.

konkursów kompozytorskich na utwory

Konstytucji Trzeciego Maja wielkofor-

zonu calkowicie pozbawiala ją natchnie-

zbawiona strun, na grobie Niewiadomskie-

Na rodzinnym Roztoczu, na jesieni życia

chóralne. Wielkim echem odbil się wspól-

matowym plótnem ,,Polonia" Jana Styki,

nia. Konopnicka w częściach dostarczala

go pozostaje do dziś wymownym symbo-

regularnie spędzal wakacje letnie, przy-

organizowany przez niego we Lwowie

w wykonaniu Towarzystwa Śpiewaczego

gotowe fragmenty libretta ,,tej utrapionej

lem przymuszenia pieśniarza do milczenia,

jeżdżając z Warszawy, w której mieszkal

w 1913 roku I Zjazd Towarzystw Muzycz-

Lutnia (1891). Podczas uroczystej aka-

,,Krysty", konsultując z kompozytorem

pozbawienia go możliwości oddzialywania

i pracowal przez ostatnich kilkanaście lat

nych i Śpiewaczych. Jako przewodniczący

demii w Teatrze Miejskim z okazji obcho-

szczególy i stosując się do jego uwag. Jed-

poprzez swoją muzykę. Wraz z renowa-

dlugiego, 79-letniego życia. ,,Umarl Stani-

Zjazdu byl jednym z inicjatorów zbiórki

dów pięćdziesiątej rocznicy wybuchu

nak, czy to z powodu opieszalości autorki,

cją, odtworzeniem pierwotnego wyglądu

slaw Niewiadomski przypadkowo ­ jeżeli

funduszy na pomnik zmarlego rok wcze-

powstania styczniowego ,,Ave Caesar"

wymawiającej się nawalem innych zajęć

nagrobka lwowskiego kompozytora, na-

kto wierzy w przypadki ­ we Lwowie.

śniej i spoczywającego na Cmentarzu

wykonaly polączone lwowskie chóry mę-

i zobowiązań, czy też z powodu ostudze-

leżaloby pomyśleć o przywróceniu jego

W tym Lwowie, dla którego żywil tak glę-

Lyczakowskim we Lwowie zaslużonego

skie, tym razem z towarzyszeniem instru-

nia zapalu kompozytora do tej idei, czy też

twórczości szerokim kręgom melomanów.

bokie umilowanie, iż życzyl sobie, by Go

dla muzyki chóralnej Jana Galla. Podczas

mentów dętych pod batutą Mieczyslawa

innych względów, do urzeczywistnianie

Pieśni Niewiadomskiego należą bowiem

we Lwowie pochowano! Zadość się stalo

koncertu na ten cel, kończącego Zjazd

Soltysa (1913). Natomiast Chór Technicki

projektu nie doszlo. Gotowe libretto po

do najcenniejszych perelek w skarbcu pol-

Jego życzeniu" ­ napisano w nekrologu.

w sali Towarzystwa Muzycznego (obecnie

pod batutą Stanislawa Tomaszewskiego

kilku latach (w 1906 roku) Niewiadomski

skiej liryki wokalnej.