32

nr 13­14 (401­402) | 29.07­15.08.2022

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

O Polakach między Donem, Dniestrem a Prutem

Wywiad KONSTANTEGO

Polacy w Naddniestrzu poslugują

się glównie odmianą gwarową ję-

CZAWAGI z dr hab.

zyka ukraińskiego, to jest uwarun-

HELENĄ KRASOWSKĄ,

kowane historycznie. Wyjątkowa

profesorem wizytującym,

jest miejscowość Sloboda-Raszków,

koordynatorem Stanicy

w której Polacy czują się Polakami,

Naddniestrzańskiej

modlą się po polsku i są wyjątkowi.

Studium Europy

To ci wyjątkowi ludzie najbardziej

wplynęli na moją osobowość i zwró-

Wschodniej Uniwersytetu

cili uwagę, że czas najwyższy na

Warszawskiego.

prowadzenie tam badań. Nieco inna

Nakladem Wydawnictwa In-

sytuacja w stolicy Naddniestrza, Ty-

stytutu Slawistyki Polskiej

raspolu, w którym Polacy urodzili się

Akademii Nauk ukazala mono-

w różnych obwodach obecnej Ukra-

grafia Pani pt. ,,Polacy między

iny i pielęgnują odmiany języka pol-

Donem, Dniestrem a Prutem.

skiego swojego regionu. Trochę ina-

Biografie językowe". Skąd za-

czej jest w Rybnicy, w której niegdyś

interesowanie takim tematem?

tętnilo życie polskie. W Naddniestrzu

Ta książka dotyczy różnych pogra-

oficjalna jest trójjęzyczność: rosyjski,

niczy i terenów badawczych. Przed-

ukraiński, moldawski. Język, któ-

miotem badań są Polacy, ich język,

ry się slyszy i którym poslugują się

tożsamość, kultura. Najpierw pro-

mieszkańcy, to rosyjski. Ukraiński

wadzilam badania wśród Polaków

jest używany do rozmów domowych,

na Bukowinie Karpackiej ­ to szcze-

sąsiedzkich, np. w Raszkowie i we

gólne miejsce darzę w moim życiu

wsi Sloboda-Raszków.

wyjątkowym uczuciem, bowiem tam

HELENA KRASOWSKA

Jak Pani ocenia rolę odnowio-

się urodzilam. Po 2006 roku rozpo-

nych struktur Kościola ka-

częlam badania wśród mniejszości

Polaków urodzonych na tych pogra-

60. XIX wieku z Galicji do budowy

ukraiński za ojczysty, a 700 ­ język

tolickiego na Ukrainie oraz

polskiej w obwodach donieckim i za-

niczach w latach 20.­50. XX wieku na

i eksploatacji otwartej w 1866 roku

rosyjski.

powstalych w tym kraju Towa-

poroskim ­ teren również wyjątko-

linii kolejowej Lwów­Czerniowce.

Jedną z większych fal polskich osad-

przykladzie życia konkretnych osób.

rzystw Kultury Polskiej w od-

wy, który wybralam ze względu na

Badanie pojedynczych rozmów-

Po upadku powstania listopadowego

ników przybylych do Besarabii no-

rodzeniu i rozpowszechnieniu

to, że tam nikt nigdy wśród Polaków

ców, Polaków, wyraźnie podkreśla

pojawili się na Bukowinie przedsta-

tujemy po upadku powstania listo-

języka polskiego?

nie prowadzil badania, a nawet wie-

konotacje historyczne, kulturowe,

wiciele szlachty podlaskiej, zbieglej

padowego (1830­1831). Kolejna fala

dza w Polsce o tych Polakach byla

Kościól katolicki zawsze odgrywal

a zwlaszcza parametry emocjonal-

z ziem polskich przed represjami

naplywu osadnictwa polskiego do

znikoma. No i kolejny teren badaw-

ważną rolę, zwlaszcza w pielęgno-

rosyjskimi. Pośród osadników byli

Besarabii datowana jest na okres po

ne i tożsamościowe, jakie lączą się

czy ­ interesowalo mnie co zostalo po

z krajem pochodzenia poprzednich

również chlopi uciekający z Galicji,

upadku powstania styczniowego.

waniu języka polskiego. Tak bylo na

pierwszej Rzeczypospolitej w Rasz-

pokoleń rozmówców.

których na Bukowinie czekaly mniej

Osadnicy polscy to glównie zubożala

Ukrainie, w Moldawii. Do 1990 roku

kowie i okolicach. Szerzej rzecz uj-

uciążliwe warunki pańszczyźnia-

szlachta i chlopi. Pochodzili glównie

to dzięki religii Polacy czuli się Po-

Skąd są Polacy na tych zie-

mując, mniejszość polska w Nadd-

lakami. To bylo jedyne bezpieczne

ne i zwolnienie ze slużby wojskowej,

z Królestwa Polskiego i Litwy oraz

miach i jaka jest między nimi

niestrzu jest inna niż na Bukowinie.

miejsce dla Polaków. Po 1990 roku

trwającej wówczas w Austrii 14 lat.

z Galicji. Wśród osadników byli le-

różnica?

Ta książka jest już szerszym spojrze-

Mniejszość polska na poludniowo-

karze, nauczyciele, prawnicy, na-

do pracy przyjechali księża z Polski,

niem na problematykę wielojęzycz-

Zagadnienie osiedlenia się Polaków

-wschodniej Ukrainie ma nieco od-

ukowcy, urzędnicy. To bardzo krótko

wielka radość wśród wierzących.

ności. Chcialam pokazać wlaśnie te

na tych terenach jest skomplikowa-

mienną historię osadniczą. Tereny

o osadnictwie polskim. Mniejszość

Zacytuję zaledwie kilka wypowiedzi

zależności na różnych pograniczach.

moich rozmówców: ,,To nasz ksiądz;

ne. O osadnictwie polskim pisalam

Doniecka i Zaporoża sprzyjaly mi-

polska na tych terenach rozwijala

Zwracam uwagę na problematykę

Polak ksiądz; gdyby nie ksiądz nie

gracjom zarobkowym. Przemysl się

się bardzo różnie. To bardzo krótki

w poprzednich monografiach. Obec-

tożsamości, używania języka w szer-

nie pracuję nad książką ,,Mniejszość

rozwijal, a rąk do pracy zawsze bra-

zarys osadnictwa polskiego. Prze-

byloby nas; dotykaliśmy księdza czy

szym spolecznym kontekście.

polska w Naddniestrzu". Mniejszość

kowalo. Z zachodniej Ukrainy często

cież, jak wiemy zmiany granic, sys-

jest prawdziwy; jak on do nas pięk-

polska mieszkająca obecnie między

wysylano dzieci (w tym polskie) do

tem polityczny i spoleczny wplywal

nie mówil, jak on nam tlumaczyl; po

Jakie konkretne obszary obej-

Donem, Dniestrem i Prutem jest zróż-

prac w rolnictwie. Dziewczęta często

na życie codzienne Polaków tam

polsku, tak wszystko po polsku w ko-

muje to badanie i czym róż-

ściele; ta wiara nas zachowala i stąd

nicowana. Przede wszystkim zróżni-

zostawaly tam, wychodzily za mąż

mieszkających.

ni się ta praca od poprzedniej

cowane jest jego osadnictwo. Polacy

i adaptowaly się do nowej rzeczy-

my Polacy". Potem zaczęly powsta-

monografii ,,Mniejszość polska

Jakim językiem poslugują się

na Bukowinie ­ to Polacy urzędowo

wistości rosyjskojęzycznej. Liczba

wać polskie towarzystwa, do których

na  poludniowo-wschodniej

Polacy w Republice Moldowa

sprowadzeni w 1792 roku z Bochni,

ludności polskiej w roku 1970 w ob-

to zadań należalo nauczanie języka

Ukrainie", która obejmowala

i w Naddniestrzu: w domu, na

Wieliczki i Kalusza celem zorganizo-

wodzie donieckim wynosila 8600,

polskiego, pielęgnowanie tradycji.

obwody doniecki i zaporoski?

ulicy, w kościele oraz w urzę-

Rola Kościola Katolickiego stala się

wania i prowadzenia kopalni soli we

w zaporoskim ­ 2200. W obwodzie

dach miejscowych?

W moich dotychczasowych bada-

wsi Kaczyka. Szczególnym charakte-

donieckim 900 Polaków uznalo język

nieco inna, księża zaczęli klaść na-

niach staralam się pogrupować ba-

rem wyróżnialy się od początku XIX

polski za swój język ojczysty, 1700

To wspaniale pytanie. Mniej-

cisk na uczenie i rozumienie zasad

danych, wlożyć ich język na ,,odpo-

wieku osady polskie, tworzone przez

­ język ukraiński za swój ojczysty,

szość polska w Moldawii również

wiary. W związku z tym, że najmlodsi

wiednią pólkę", zaliczyć do jakiejś

górali czadeckich, którzy wędrując za

a 5900 ­ język rosyjski. W zaporo-

jest zróżnicowana. Polacy urodze-

nie znali polskiego, księża uczyli się

grupy, opisać i zaprezentować cha-

języków rosyjskiego, ukraińskiego

chlebem z Beskidu Śląskiego dotarli

skim sytuacja wyglądala następu-

ni w Bielcach, w Styrczy poslugują

rakterystykę językową danej grupy

na Bukowinę. Grupa kolejarzy pol-

jąco: 300 Polaków uważalo polski

się odmianą gwarową języka pol-

itd., aby móc przekazać sens ich po-

z podzialem na wiek, pleć, miejsce za-

skich sprowadzona zostala w latach

za swój język ojczysty, 1200 język

skiego w sferze rodzinnej do dzisiaj.

bytu na tym terenie. Ten kierunek

mieszkania. Badania przeprowadzo-

dzialań Kościola Katolickiego i To-

ne na Ukrainie poludniowo-wschod-

warzystw Polskich tak nadal powi-

niej przed 2014 rokiem pokazaly, że

nien się rozwijać. Te struktury obec-

nie można dokonać charakterystyki

nie już dobrze dzialają, minęlo ponad

gramatycznej Polaków tam miesz-

30 lat. Polskie organizacje w tych

kających, ponieważ reprezentują oni

państwach są dobrze dofinansowy-

bardzo różnorodną ,,polszczyznę".

wane poprzez organizacje samorzą-

Rekonesans wśród Polaków w Mol-

dowe oraz obecnie poprzez podmioty

dawii oraz Naddniestrzu dal mi im-

otrzymujące dotację z Senatu Rze-

puls, aby przeprowadzić analizę po-

czypospolitej Polskiej, w tym duże

równawczą konkretnych biografii

naklady idą na nauczanie języka pol-

językowych, które z jednej strony

skiego. Po tylu latach dzialań organi-

różnią się między sobą, z drugiej jed-

zacji polskich na tych terenach język

nak mają wspólne wskaźniki. Pomy-

polski staje się jednym z najbardziej

ślalam, że pokazanie wyników badań

używanych języków.

wśród konkretnych jednostek na

Kto i jaki ma wplyw na wieloję-

różnych pograniczach będzie inte-

zyczność jednostki oraz zacho-

resującym i nowym w nauce. Mia-

wanie języka polskiego lub jego

nowicie biografie językowe Polaków

utratę?

zamieszkalych od ponad dwóch wie-

ków na pograniczach ukraińsko-

Wielojęzyczność jednostki jest wy-

-moldawskim, ukraińsko-rosyjskim

nikiem różnych czynników. Zacznie-

i ukraińsko-rumuńskim nie byly

my od kręgu rodzinnego. Przecież

nigdy przedmiotem analizy. Przed-

jeżeli rodzice mówią odmiennymi

miotem prezentowanych w niniej-

językami, to dziecko już jest dwuję-

szej pracy badań jest wielojęzyczność

zyczne. Na wielojęzyczność wplywa

PANKA. PIERWSZA KOMUNIA, 2018