36

nr 13­14 (401­402) | 29.07­15.08.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Tajemnice Parku Stryjskiego

(cz. IV)

W latach 30. wśród

publicznymi o charakterze monumental-

kalejdoskopu wydarzeń na

nym". Pomnik Marszalka J. Pilsudzkie-

go mial stanowić kulminacyjny punkt

terenie Parku Stryjskiego

osiowej kompozycji, rozciągającej się od

bylo niemalo takich,

ulicy Kadeckiej do ulicy Ossolińskich. Na

które echem odbily się

gruntach Cytadeli przewidywano budowę

w calym Lwowie, a nawet

,,reprezentacyjnego stadionu sportowego"

w Polsce. W listopadzie

i innych budowli, ściśle związanych z kom-

1936 roku na terenie parku

pozycją pomnika. ,,Gazeta lwowska" pisala

w czerwcu 1939 roku, że ,,Zarząd Miejski

kręcono sceny do filmu

przystąpil nawet do wstępnych prac ziem-

,,Będzie lepiej" w reżyserii

nych, mających na celu utworzenie archi-

Michala Waszyńskiego

tektonicznie ujętego parkowego przejścia,

z Kazimierzem Wajdą

lączącego ulicę Pelczyńską ze Wzgórzem

(Szczepko) i Henrykiem

Kadeckim i parkiem Kilińskiego. Roboty

Vogelfangerem (Tońko)

te realizowane są od roku 1937 znacznym

w rolach glównych.

kosztem i ofiarnością ze strony Zarządu

Miejskiego. Suma wydatków na ten cel wy-

nosi do tej pory 142.00 zlotych". Cmentarz

TEKST I ZDJĘCIA

Stryjski mial calkiem zniknąć, zaś teren

JURIJ SMIRNOW

wzdluż ulic Stryjskiej i Kadeckiej mial być

Inne sceny kręcono przed kościo-

przylączony do parku Stryjskiego. Teren

od ulicy Pelczyńskiej do Szkoly Kadeckiej

lem św. Elżbiety, przed restauracją Atlas

w Rynku i na przedmieściu Lyczakowskim.

mial być zabudowany w monumentalne

Na ten film z niecierpliwością czekala cala

gmachy administracyjne, z utrzymaniem

Polska, a sukces jego byl ogromny. Piosen-

jednak parkowego charakteru terenu.

ki z filmu na zawsze pozostaly w historii

Planowano m.in. zbudować nowy gmach

WEJŚCIE GLÓWNE DO PARKU KULTURY

sądu, a co najważniejsze, zespól budow-

Lwowa. Sukces filmu ,,Będzie lepiej" na-

kwietników i klombów pozostających pod

do nowego stawu na Persenkówce. Wśród

tchnąl reżysera Waszyńskiego na produk-

Techniczny Zarządu miejskiego przystąpil

li DOK VI (Dowództwo Okręgu Korpusu).

nadzorem miasta, ten stwierdzić musi, że

ryb na listę wpisano liny, karpie i karasie

w tych dniach do robót ziemnych okolo bu-

cję kolejnego filmu z tymiż aktorami. Byl

Mialo to zapewnić znaczne inwestycje Mi-

stan ich jest bezprzykladnie godny poża-

i nawet raki, i to w znacznej ilości.

to film ,,Serce batiara", do którego sceny

dowy części drogi na dawnym cmentarzu

nisterstwa Spraw Wojskowych w rozbu-

lowania. To już nie parki, nie kwietniki, ale

Najbardziej zajmowal umysly radnych

Stryjskim. Będzie to zaczątek nowej dro-

od lipca 1939 roku również kręcono we

dowę calej infrastruktury terenu. Nieste-

jakieś opuszczone gąszcze i zapuszczone

lwowskich projekt likwidacji cmenta-

gi, lączącej ul. Kadecką z ul. Pelczyńską".

ty, wybuch wojny pokrzyżowal realizację

Lwowie. Michal Waszyński byl niezwy-

ugory... Wysoki Zamek drzemie w nie-

rza stryjskiego i przylączenia jego części

kle plodnym reżyserem, w latach 20­30.

Nowy impuls w realizacji już ulożonych pla-

tak ambitnych planów.

chlujstwie, sadzawka w parku Kilińskiego

do Parku Stryjskiego, również regulacji

nów i powstaniu nowych koncepcji nadal

nakręcil 37 filmów fabularnych. Robil je

Dopiero po wojnie w latach 1951­1952

cuchnie niezdrowymi wyziewami..." Spra-

i zabudowy terenu między ulicami Stryjską,

szybko, w ciągu 3­5 tygodni. Nic dziwne-

projekt budowy monumentalnego konnego

nowe wladze miejskie przystąpily do upo-

wa uporządkowania parków okazala się

Pelczyńską i Kadecką. Magistrat jeszcze

pomnika marszalka Józefa Pilsudzkiego

go, że Lwów oczekiwal na nowy film ze

rządkowania terenu od ul. Pelczyńskiej

z powodów finansowych obciążeniem dla

w 1933 roku opracowal szczególowy plan

przy ul. Pelczyńskiej, na stokach wzgórza

(w owym czasie już Dzierżyńskiego) do

Szczepkiem i Tońkiem. Już we wrześniu

budżetu miasta i zaciągnęla się na kilka lat,

zabudowy tych gruntów i ich parcelacji.

,,Dziennik Polski" donosil, że widzowie

Cytadeli. W październiku 1935 roku oglo-

Szkoly Kadeckiej (Wojskowej Uczelni Poli-

aż do wybuchu II wojny światowej. W paź-

W l. 1933­1936 zalożono nowe ulice od

szono konkurs na projekt pomnika, rów-

zobaczą we wrześniu również inne nowe

tycznej Armii Radzieckiej). Na obszarze 26

dzierniku 1936 roku zarząd miasta zatwier-

Stryjskiej w stronę Pelczyńskiej, które do-

polskie filmy fabularne m. in. ,,św. Andrzej

nież na koncepcję uporządkowania stoków

ha powstal nowy Park Kultury i Wypoczyn-

dzil szczególowy projekt, który opracowal

staly nazwę Odrowążów ( obecnie Letnia),

Cytadeli i wzgórz po poludniowej stronie

Bobola" w reżyserii Gantkowskiego z Ja-

ku im. B. Chmielnickiego. Od ulicy Dzierżyń-

inspektor plantacji miejskich Rafal Smiciń-

Lyżwiarska i Arnolda Röhringa (obecnie

ulicy Pelczyńskiej aż do Szkoly Kadeckiej.

skiego zbudowano kolumnową konstrukcję

nuszem Stępowskim w roli glównej, rów-

ski. Między innymi, wedlug projektu mialo

Dzyndry). Ulice zostaly wytyczone wzdluż

nież z Solskim, Węgrzynem i Buszyńskim.

W umowach konkursu bylo m.in. zapisa-

wejścia glównego w postaci arkadowej

nastąpić przegrupowanie tla pomnika Ki-

ogrodzenia Cmentarza Stryjskiego i mialy

no: ,,Należy rozwiązać komunikację pieszą

Dalej ­ ,,Szatan z 7 klasy" wedlug Kornela

bramy (projekt architekta Szwecko-Winiec-

lińskiego. ,,Ścieżki dookola pomnika mialy

być granicznymi między zabudową willo-

Makuszyńskiego, ,,Hania" wedlug Henry-

z ul. Pelczyńskiej na Cytadelę i od pomnika

kiego). Szeroka aleja centralna prowadzila

być zniszczone i zalożone nowe obszerne

wą i nowym parkiem, który mial powstać

Pilsudzkiego przez Wzgórza Kadeckie ku

ka Sienkiewicza, ,,Żolnierz królowej Ma-

w górę do dawnego Wzgórza Kadeckiego

trawniki. Pomnik w taki sposób bylby odda-

na miejscu cmentarza, podlegającego cal-

parkowi Kilińskiego". Na konkurs nadeszlo

dagaskaru", ,,Kwiaciarka", ,,Sprawa Joanny

i Cmentarza Stryjskiego. Cmentarz osta-

lony od bezpośredniego ruchu publiczności"

kowitej likwidacji. Wedlug planów nowy

Down", ,,Przygody Pana Piorunkiewicza",

18 projektów pomnika marszalka. Dopiero

tecznie zlikwidowano, usunięto wszystkie

.Niestety ten projekt nigdy nie doczekal się

park mial być polączony tunelem pod szosą

w czerwcu 1939 roku Obywatelski Komi-

muzyczną komedię ,,Przybyli do wsi żol-

grobowce, pomniki, groby, uporządkowano

wykonania.

Stryjską z parkiem Stryjskim, zaś teren na

nierze" wedlug scenariusza kapitana Cie-

tet Budowy pomnika Marszalka Józefa

roślinność, wysadzono nowe drzewa i krza-

W 1937 roku Prezydium Rady Miej-

wzgórzu obok szkoly kadeckiej ­ nową ulicą

Pilsudzkiego skierowal do realizacji projekt

pielowskiego. Niestety, historia potoczyla

ki. Na wylocie do ulicy Stryjskiej zbudowano

skiej powolal nową Komisję Plantacyjną.

spadającą stromo w dól ­ z ulicą Pelczyń-

autorstwa lwowian Zygmunta Majerskiego

się inaczej i lwowscy widzowie nigdy tych

drugie wejście do parku, również w postaci

W tymże roku, mimo ,,uszczuplenia budże-

ską (obecnie w tym miejscu znajduje się

i Juliana Duchnowicza. Ale już w 1937 roku,

filmów nie zobaczyli. Wszystkie kopie fil-

arkadowej bramy wedlug projektu tegoż

tu", poczyniono w parkach Lwowa znaczne

glówna aleja Parku Kultury i Wypoczynku).

mu ,,Serce Batiara" splonęly podczas nie-

nie czekając na uzgodnienie projektu pomni-

Szwecko-Winieckiego. Centralną aleję oży-

inwestycje. W parku Kilińskiego przebu-

Wedlug planów komisji plantacyjnej teren

mieckich bombardowań Warszawy ­ nie

ka, Zarząd Miejski przystąpil do opracowa-

wilo kilka tarasów. Na dole powstal wiel-

dowano 680 m.kw. dróg, ulożono 426 m.

dawnego cmentarza mial być urządzony

nia szczególowego planu uporządkowania

zachowal się żaden egzemplarz.

ki oryginalny portret Tarasa Szewczenki

ścieków, wysadzono148 drzew liściastych

,,nadzwyczaj starannie, a w szczególności

i zabudowy terenów polożonych między

Calkiem inna historia miala miejsce

zrobiony z żywych kwiatów i roślin. Na

i 173 drzew iglastych, posadzono żywo-

wyposażony w piękne aleje, przestronne

Cytadelą i Szkolą Kadetów, ,,przy utrzy-

w Stryjskim Parku podczas wyborów

jednym z tarasów ustawiono gipsowe,

plot z ligustru o dlugości 235 metrów.

trawniki i bogate klomby". W kwietniu 1937

w maju 1934 roku do lwowskiej Rady

maniu charakteru architektury ogrodo-

standardowe pomniki W. Lenina i J. Stalina

1 kwietnia 1938 roku Lwów okazal się

roku prasa lwowska pisala, że ,,Wydzial

Miejskiej. Wladze sanacyjne świadomie

wej oraz planowej zabudowy gmachami

(w 1956 roku pomnik ten zlikwidowano, zaś

we wladzy gwaltownej wichury, która

zastosowaly masowe falszowanie list

kilka lat później ustawiono pomnik Karola

spowodowala w mieście znaczne szkody,

wyborczych, wielu wyborców, zwlasz-

Marksa). W niepodleglej Ukrainie obydwa

kilka osób zostalo rannych. W Parku Stryj-

cza Ukraińców i Żydów nie dopuszczono

pomniki zlikwidowano. Niedaleko wejścia

skim wiatr wyrwal ponad 20 drzew.

do glosowania. Unieważniono wszystkie

do parku zbudowano monumentalny budy-

W tymże roku komisja plantacyjna obli-

listy żydowskiego bloku Zjednoczonej

nek kinoteatru. Wyżej zbudowano estradę

czyla obszar zielonych terenów miasta. Park

Partii Syjonistyczno-Socjalistycznej i dwie

letnią ­ Zielony Teatr). Po drugiej stronie

Kilińskiego razem z placem Targów Wschod-

listy ukraińskie. ,,Pod koniec glosowania

alei centralnej zbudowano w 1968 roku

nich zajmowal obszar 48 hektarów 3880

z licznych lokali wyborczych silą usunięto

stadion na 8 tysięcy kibiców. W 1970 roku

m2, park Wysoki Zamek 31 hektar 8460m2,

mężów zaufania opozycji i Ukraińców". Nic

bramę wejściową od ul. Stryjskiej zburzono

lasek kadecki ­ 9 hektarów 7920 m2, park

dziwnego, że prorządowy BBWR otrzymal

i zbudowano pomnik Slawy Bojowej Armii

Kościuszki 10 hektarów 6020m2 itd. Lącznie

większość mandatów. Rezultaty wyborów

Radzieckiej. Obok, w 1974 roku, zbudowano

we Lwowie obliczono 240 hektarów zieleni.

wywolaly masowe rozruchy i bójki na

budynek Muzeum Wojsk Przykarpackie-

Przy ulicach roslo 14688 drzew.

ulicach miasta. Największy rozglos mia-

go Okręgu Wojskowego. W latach 90. XX

W maju 1939 roku w trakcie prac przy-

la jednak masowa bójka Polaków i Żydów

wieku Muzeum zlikwidowano, rozpoczęto

gotowawczych do budowy fundamentów

w Stryjskim Parku. ,,Gazeta Warszawska"

przebudowę budynku na hotel, która trwa

pomnika Marii Konopnickiej poprawiono

pisala, że w rezultacie tego zajścia okolo 30

po dzień dzisiejszy. Pomnik Armii Radziec-

brzegi jeziorka, wodę spuszczono i oczysz-

Żydów zrzucono do jeziorka. Wydarzenie

kiej zostal częściowo rozebrany, reszta

czono od namulu, który wywieziono jako

stalo się powodem interpelacji lwowskich

czeka na ostateczną likwidację. Zaniedba-

nawóz do ogrodów i plantacji miejskich.

poslów żydowskich w Sejmie. Jeziorko par-

ny Zielony Teatr w 2001 roku zostal odno-

Dno wysypano gliną, piaskiem i szutrem.

kowe znów bylo brudne i zaniedbane. Bied-

wiony i znów odbywają się w nim występy

Stawek mial być zasilony jedynym źródel-

ni Żydzi wylazili z niego nie tylko przemok-

artystyczne. Dawny budynek kinoteatru

kiem z Żelaznej Wody i mieć wygląd raczej

nięci, ale i ubrudzeni cuchnącym namulem.

byl jednym z najbardziej ciekawych przy-

basenu z regularną linią brzegów. Cieka-

,,Dziennik Polski" w 1936 roku ubolewal

kladów architektury Lwowa lat 50. XX wie-

we, że wylapane ryby nie sprzedano na

nad stanem parków lwowskich: ,,kto z nas

ku, ale go zburzono i zbudowano budynek

wyżywienie, ale policzono i przeniesiono

przechodzi przez parki lwowskie, obok

restauracji.

RZEŹBA ,,PRZYJAŹŃ NARODÓW" Z DAWNEGO KINA