38

nr 13­14 (401­402) | 29.07­15.08.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Wywózki na przymusowe roboty ze Stanislawowa

Spróbujemy przedstawić

i wykorzystania sily roboczej

najszybciej wyslać ich do pracy

za Wschodu". Ustanawialy one

w Niemczech.

naszym Czytelnikom

kontrolę nad ich pracą, prze-

W tym celu kierownik Ar-

jedną z mniej znanych

mieszczaniem, czasem wolnym

beitsamtu Bizing zorganizowal

kart historii naszego

obóz na ul. Chopina, dom nr 1,

i nawet życiem intymnym.

miasta. Podamy

W dokumencie wprowadzo-

dokąd Gestapo i policja zwozi-

fakty, opierając się na

no termin ,,Ostarbeiter" ­ pra-

ly ludzi, zatrzymanych podczas

materialach archiwalnych,

cownik ze Wschodu. Urzędnik

oblaw w mieście. Obóz byl ogro-

jak niemieckie wladze

RSHA Bernard Baatz zapropo-

dzony. Stanislawa Rasewycz

nowal dla nich nawet specjalny

i Zofia Machnicka ­ mieszkan-

okupacyjne wywozily

znak rozpoznawczy. Powinni

ki Stanislawowa, przebywają-

do przymusowej

byli nosić na piersi prostokąt-

ce w obozie ­ opowiadaly, jak

pracy w Trzeciej

ną ciemno-blękitną naszyw-

obchodzono się tam z ludźmi:

Rzeszy mieszkańców

kę z literami ,,OST". Dotyczy-

zamykano ich w osobnych po-

Stanislawowa.

lo to i tej ludności, która trafila

mieszczeniach do czasu, gdy ze-

pod okupacyjny okręg admini-

brano odpowiednią liczbę, na-

stracyjny  ,,Reichskomisariat

stępnie odsylano do Niemiec".

PETRO HAWRYLYSZYN

J

Ukrainy". Pracownicy z Galicji

Na pytanie śledczego, czy

ak przyznaje autor najbar-

dzięki temu, że kiedyś te tereny

wie ile ludzi zostalo wyslanych

dziej znanego opracowania

należaly do Austrii, mieli nieco

do pracy przymusowej w Niem-

o pracy przymusowej na

inny status i takich naszywek

czech, odpowiedziala:

terenach Trzeciej Rzeszy Ulrich

nie byli zobowiązani nosić. Pra-

,,Wydzial, w którym praco-

Herbert,  wykorzystywanie

cownicy ze Wschodu, zgodnie

walam, nie zajmowal się dobo-

pracowników zagranicznych

rem i wysylaniem ludzi do Nie-

z wytycznymi, mieli być prze-

przez narodowych socjalistów

wożeni w zamkniętych wago-

miec. Kompletowaliśmy zespoly

w latach 1939-1945 stalo się

nach i pracowali w brygadach

pracowników i urzędników na

największym przejawem nie-

oddzielonych od niemieckich.

przedsiębiorstwa w Stanisla-

wolnictwa w historii wyko-

Mieszkali przeważnie w obo-

wowie. Ile ogólem ludzi wysla-

rzystania zagranicznej ,,robo-

no do Niemiec, nie wiem. Z roz-

zach w barakach, często ogro-

czej sily".

dzonych drutem kolczastym.

mów pracowników Arbeitsamtu

Przed wojną sowiecko-nie-

Ostarbaiterom  naliczano

mogę powiedzieć, że z miasta

miecką wladze Rzeszy nie pla-

pieniądze, stanowiące okolo

należalo wyslać do Niemiec 13

nowaly wykorzystania w swej

1/3 zarobków Niemców, przy

tys. ludzi. Lecz gdy mieszkań-

gospodarce robotników z oku-

cy zaczęli się chować, policja

tym potrącano im za utrzyma-

powanych terenów ZSRR. Za-

nie. Racje żywnościowe byly

nie tylko robila oblawy, ale za-

STRONA TYTULOWA BROSZURY ,,POZDROWIENIA Z NIEMIEC",

miary byly wręcz przeciwne

najmniejsze pośród wszystkich

częla stosować metody, których

AGITUJĄCEJ DO WYJAZDU DO PRACY

­ opracowywano plany ma-

kategorii najemnych pracow-

świadkiem bylam osobiście, gdy

sowego wyniszczenia milio-

ników w Niemczech. Za prze-

z aresztowaniami kleru grec-

sowieckich spadochroniarzy.

Niemiec, idąc ulicą zatrzymy-

nów mieszkańców i zamie-

W Stanislawowie utworzono

wal każdego przechodnia i ka-

winienia wprowadzono ostre

kokatolickiego (w tym okresie

rzano niemiecką kolonizację

sankcje ­ prace w batalionach

aresztowano metropolitę Sli-

specjalny obóz przy ul. Cho-

zal iść ze sobą do obozu przy ul.

pina, gdzie Arbeitsamt zbieral

,,zwolnionych" terenów. Poraż-

karnych lub zsylka do obo-

pego i bp Budkę, Czerneckiego

Chopina".

ka ,,blitzkriegu" w 1941 roku

ludzi ze wszystkich zakątków

zu koncentracyjnego. Zabra-

i Chomyszyna).

Z danych archiwalnych wy-

i przejście do dlugotrwalych

niano kontaktów seksualnych

Jednocześnie z komisją ob-

województwa. Obóz mial swoją

nika, że w okresie od lipca 1941

dzialań wojennych doprowa-

ochronę, ale kto w niej slużyl,

r. do 27 lipca 1944 roku do prac

z Niemcami. W razie kontaktu

wodową powstaly komisje re-

dzily do mobilizacji calej mę-

Ostarbaitera z Niemką męż-

jonowe w odpowiednich skla-

nie wiem, nazwisk nie pamię-

przymusowych w Niemczech

skiej części ludności Niemiec,

tam. Zdarzaly się przypadki, że

czyźnie grozila śmierć, a kobie-

dach. Ich prace ostatecznie

wywieziono ze Stanislawowa

wcześniej zatrudnionej w prze-

ludzie wyskakiwali z okien bu-

17,625 tys. osób. Wywózki od-

tę wysylano do obozu.

skoncentrowano  na  dwóch

myśle. Wymusilo to kardynal-

Wkrótce po wyzwoleniu,

kierunkach: straty ludności

dynku obozowego i uciekali".

bywaly się w trzech etapach:

ną zmianę podejścia i początek

Kolejną osobą, z którą roz-

w celu zliczenia ofiar niemiec-

(zabici lub wywiezieni na robo-

pierwszy w 1941 roku ­ 600

wykorzystywania pracy lud-

mawial Skrypnyk, byla Janina

osób, drugi ­ od 15 maja 1942

kich i strat materialnych utwo-

ty przymusowe) i straty mate-

ności z okupowanych terenów.

Huczek, 1918 r. ur. Pracowala

rzono nadzwyczajne komisje.

rialne (państwowe i prywatne).

do 1 stycznia 1943 ­ 7 tys. osób

Latem 1939 roku Ukraiń-

w Arbeitsamtcie jako tlumacz.

i trzeci ­ od 1 stycznia 1943 do

Udalo się zebrać wielką ilość

Komisje te dzialaly do jesieni

Oto fragment jej zeznań:

cy z okupowanego przez Wę-

świadectw, co pozwolilo ocenić

1946 roku.

27 lipca 1944 ­ 9,925 tys. osób.

gry Zakarpacia znaleźli się

,,W okresie okupacji w Stani-

skalę przestępstwa. Silną stro-

W zbiorach Archiwum Pań-

O  organizację  wywózek

na przymusowych robotach

slawowie w sierpniu 1941 roku

oskarżono komendanta policji

ną tych prac jest to, że cyfry ze-

stwowego obwodu iwano-fran-

w Austrii. A już od września

zostalam wezwana do Arbeit-

brane zostaly od razu po wojnie.

kiwskiego zachowal się Akt nr

Shtrege i jego zastępcę Grina,

1939 roku wzięci do niewo-

samtu ­ do wydzialu zatrud-

szefa ukraińskiej policji pomoc-

Nie zapominajmy jednak, że hi-

2 prac Komisji Stanislawskiej

nienia, którego kierownikiem

li mieszkańcy Galicji z rozbi-

storię wojny pisze zwycięzca,

z dnia 27 stycznia 1945 roku,

niczej plk Banacha, komendanta

tego Wojska Polskiego trafili

byl Niemiec Bizing. Zapropono-

a takim byl Związek Sowiec-

gdzie wskazano liczbę przymu-

miasta Bo, okręgowego starostę

do pracy na terenach Trzeciej

wano mi pracę w wydziale re-

dr. Albrechta i czlonków zarzą-

ki. Pozwolilo to na utworzenie

sowo wywiezionych do pracy

Rzeszy. Również ochotnicy cy-

jestracji na posadzie tlumacza.

wlasnej wersji historii.

w Rzeszy ze Stanislawowa. Za-

du miasta. Rodzi się uzasadnio-

wilni z Dystryktu Galicja za-

Moim bezpośrednim kierowni-

ne pytanie ­ skąd zostaly wzięte

Jesienią 1944 roku w Sta-

chowaly się również dwa pro-

kiem byla Niemka Ramish Jojna.

częli wyjeżdżać do pracy latem

nislawie (tak wladze sowiec-

tokoly przesluchań pracowni-

te liczby? Na to pytanie odpo-

1941 roku. W 1942 roku, pod-

Dzięki pracy na tej posadzie

kie  nazywaly  Stanislawów

ków okupacyjnego wydzialu

wiedzi nie znaleźliśmy. Blędy

czas najbardziej surowej zimy,

wiadomo mi, że kierownictwo

w sowieckiej statystyce zna-

w okresie od 1939 do 1962 roku,

zatrudnienia.

Niemcy rozpoczęli aktywną

Arbeitsamtu od pierwszych dni

w okresie okupacji niemieckiej

Lejtnant Skrypnyk prze-

ne są każdemu. Obecnie, wo-

agitację na wyjazd do Rzeszy.

swej dzialalności ustalilo do-

bec braku odpowiednich doku-

miasto nosilo nazwę Stanislau)

sluchiwal Józefa Bloka, 1890 r.

browolny tryb kierowania do

Ochotnikom obiecywano dobrą

utworzono ,,Stanislawską Ko-

ur., Polaka, pracującego w Ar-

mentów, trudno jest poznać calą

zaplatę, wyżywienie i nawet

prac katorżniczych ochotników,

misję obwodową z badania

beitsamtcie przy kartotece. Oto

prawdę. Podana przez Komisję

pomoc rodzinom podczas ich

werbowanych przez specjal-

cyfra 17, 625 tys. osób powstala

zbrodni niemieckich faszystów

fragment tego dokumentu:

nieobecności w domu. Jednak

nych pracowników. Obywatele

i ich wspólpracowników". Na jej

,,Sam tryb skierowania do

na podstawie aktów (tak podaje

sytuacja szybko ulegla zmia-

sowieccy, którzy wyjechali do

Komisja). Tymczasem zachowa-

czele stanąl I sekretarz partii M.

pracy w Niemczech przedsta-

pracy w Niemczech, doświad-

nie. Gospodarce Rzeszy już nie

Slon, jego zastępcą zostal M. Ko-

wial ponury obraz. Gestapo wraz

ne w archiwum dokumenty po-

starczalo ochotników i wiosną

czywszy ciężaru pracy w wa-

zenko, zaś Komisję państwową

z policją i żandarmerią robilo

dają jedynie 136 osób.

1942 roku wladze rozpoczęly

runkach nie do wytrzymania,

Wkrótce po zakończeniu II

reprezentowal M. Samus. Czlon-

częste oblawy... Ponieważ ludzie

masowe oblawy ludności oraz

pisali o tym rodzinom. Ludzie,

kami komisji byli m.in. pulkow-

nie chcieli jechać, więc zatrzy-

wojny światowej na terenach

ich wywózki do pracy przymu-

dowiedziawszy się o tym, zaczęli

ZSRR pojawila się nowa kate-

nik bezpieki Michajlow i biskup

mywano ich w kinach, na dwor-

chować się, gdzie tylko się dalo,

sowej. W oblawach brala udzial

greckokatolicki Iwan Latyszew-

cach, chodzono po mieszkaniach

goria obywateli ­ dawni przy-

policja, a w niektórych wypad-

przed mobilizacją i wysylką do

ski, którego rola w pracach ko-

i zabierano ludzi. Najpierw ich

musowi  robotnicy  Trzeciej

kach nawet Wermacht.

pracy w Niemczech.

Rzeszy. Nie byli uznawani za

misji sprowadzala się do nada-

więziono, a gdy nabrala się od-

Zasady  obchodzenia  się

Gdy o tych wiadomościach

nia jej wiarygodności w oczach

powiednia liczba, autami cięża-

uczestników wojny. Traktowa-

z przymusowymi robotnika-

stalo się glośno, kierownictwo

no ich jako swego rodzaju ,,oso-

miejscowej ludności.

rowymi wywożono ich na stację

mi byly dość surowe. Specjalna

Prace komisji trwaly do je-

kolejową, wsadzano do wagonów

wydzialu mialo już slabe wy-

by niepewne" lub nawet jako

komisja wywiadu politycznego

niki kompletowania pracowni-

sieni 1946 roku. Jej sklad zmie-

i wieziono do Niemiec.

,,zdrajców Ojczyzny". Potępiono

i policji (RSHA) przygotowa-

Gestapo i policja robily róż-

ków. Wówczas Gestapo i policja

ich jako tych, którzy nie prze-

nial się zależnie od okoliczno-

la podpisane przez Heinricha

robily oblawy na ludzi, zarów-

ści. Na przyklad 12 kwietnia

nego rodzaju oblawy. Ludziom

ciwdzialali niemieckiemu oku-

Himmlera 20 lutego 1942 roku

no w samym Stanislawowie,

pantowi, dlatego pracowaly na

1945 roku zostal aresztowany

mówiono, że podejrzewa się ich

,,Ogólne wytyczne werbunku

bp Latyszewski. Zbieglo się to

o ukrywanie dywersantów lub

jak i w innych rejonach, aby jak

korzyść Niemiec Adolfa Hitlera.