39

nr 13­14 (401­402) | 29.07­15.08.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Prawoslawie we Lwowie w latach 1700-1900

Po przystąpieniu do Unii

ze Stolicą Apostolską

diecezji przemyskiej (1692

rok), lwowskiej (1700 rok)

i luckiej (1702 rok) w Galicji

Wschodniej przestala istnieć

struktura hierarchiczna

Cerkwi prawoslawnej. We

Lwowie jeszcze przez kilka

lat dzialala bardzo ważna

w historii prawoslawia

ukraińskiego placówka ­

Bractwo Stauropigialne przy

miejskiej cerkwi Uspenija

(Zaśnięcia) Najświętszej Maryi

Panny (cerkwi Woloskiej). Ale

i Bractwo w 1709 roku przyjęlo

Unię, podporządkowawszy

się bezpośrednio Stolicy

Apostolskiej omijając

biskupów lwowskich.

Z oporem przyjmowaly

nowe porządki wspólnoty

klasztorne. Jako ostatni

na ziemi lwowskiej uznal

Unię dopiero w 1721 roku

bazyliański klasztor

w Krechowie niedaleko

Żólkwi.

JURIJ SMIRNOW

Jedyną wysepką prawoslawia na te-

renach Galicji Wschodniej pozostawal

jeszcze prawie przez cale stulecie slawet-

ny monaster Skit Maniawski, znajdujący

się o dwie mile od Nadwórnej na ziemi

stanislawowskiej, byl to slynny na calą

Rzeczpospolitą monaster, zalożony w 1612

roku i cieszący się opinią ruskiego Athosu.

HERB INSTYTUTU STAUROPIGIALNEGO

Życie zakonników cechowala wyjątkowa

Lwowskiego Wasylem Koldrą, organiza-

asceza. Po likwidacji struktur Cerkwi pra-

DZIEDZINIEC CERKWI USPIENIJA NMP, LATA 30. XX WIEKU

woslawnej na Rusi Czerwonej mnisi utrzy-

torem moskalofilskich czytelni i dwoma

byli związani pochodzeniem lub tradycją

cerkiewnego mienia, nawet ornatów i iko-

mywali ścisle kontakty z klasztorami

duchownymi prawoslawnymi Maksymem

z miejscową ludnością greckokatolicką.

nostasu i sprzedaży ich na aukcji. W tej

Sandowiczem i Ignacym Hudymą. Areszto-

prawoslawnymi na niedalekiej Bukowinie.

sytuacji zarząd parafii zwrócil się z prośbą

Pomoc częściowo docierala też z Moskwy,

Dla tej autochtonicznej ludności ruskiej

wanym postawiono zarzut szpiegostwa na

(ukraińskiej) prawoslawni przybysze z da-

o pomoc finansową do gubernatora Galicji

rzecz Rosji oraz zdrady stanu. Proces odby-

nawet od carów rosyjskich. Jak zauważyl

w latach 1832­1846 Ferdynanda d`Este.

prof. Wlodzimierz Osadczy w monografii

lekich lub bliższych krajów habsburskich

wal się od 9 marca do 6 czerwca 1914 roku

byli też ludźmi absolutnie obcymi.

Gubernator przychylnie rozpatrzyl poda-

we Lwowie.

,,Święta Ruś", bez historii tego szczególne-

TABLICA MUZEALNA INSTYTUTU

W 1787 roku podczas wizyty cesarza

nie i sprawy finansowe zostaly uregulowa-

Profesor Wlodzimierz Osadczy w mo-

go monasteru ,,sytuacja religijna tej krainy

STAUROPIGIALNEGO

Józefa II do Lwowa przedstawiciele gmi-

ne, dlugi splacone. Gubernium zaintereso-

(Rusi Czerwonej) bylaby zubożona i nie-

nografii ,,Święta Ruś" tak skomentowal ten

ny prawoslawnej zlożyli mu memoran-

wal też prawny stan parafii i zostala ona

Worobkiewicz, jego pomocnikiem ks. Mi-

kompletna". Legendarny monaster trwal

proces: ,,Proces Bendasiuka" zamienil się

dolączona do Bukowińskiego prawoslaw-

kolaj Dmitrijewicz, który pelnil funkcję

aż do kasaty austriackiej, tzw. ,,józefiń-

dum z prośbą o pozwolenie na zalożenie

w glośną sprawę propagandową. Jego prze-

świątyni i mianowanie dla nich duchow-

nego funduszu religijnego i podporządko-

kapelana wojskowego.

skiej". Dnia 1 lipca 1785 roku cesarz Józef

bieg śledzili przedstawiciele wszystkich

Pod koniec XIX wieku na prawoslawną

nego. Cesarz przychylnie przyjąl delega-

wana zwierzchnictwu bukowińskiej me-

gazet lwowskich, a także korespondenci

II zawiadomil gubernium lwowskie o ka-

parafię zwrócili uwagę miejscowi galicyj-

cję i jeszcze tego samego roku ukazal się

tropolii prawoslawnej.

sacie Skitu Maniawskiego, zaś 6 września

licznych pism zagranicznych, w tym przede

dekret, którym pozwolono ,,wyznawcom

Wedlug spisu ludności w latach 40. XIX

scy ,,moskalofile" i rosyjski cesarski kon-

tegoż roku 60 mnichów na zawsze opuści-

wszystkim rosyjskich. Na różne sposo-

wieku do parafii należalo 884 osoby roz-

sulat rezydujący we Lwowie.

lo mury klasztorne, ,,odśpiewawszy ,,Pod

grecko-orientalnego obrządku we Lwo-

by komentowano lwowskie wydarzenia

wie" na celebrowanie nabożeństw we-

siane po calej Galicji. W latach 1850­1856

Wśród czlonków rady cerkiewnej i pa-

Twoją obronę", z krzyżem procesyjnie od-

w parlamencie austriackim oraz rosyjskiej

rafian wyróżniali się na przyklad dzienni-

dlug ich obrządku poprzez zaproszonego

parafia wynajmowala parterowy domek,

Dumie i Radzie Państwa. Do Lwowa przy-

dalili się ze świątyni w góry". Wypędzeni

karz i pisarz Osip Monczalowski, dzialacz

kaplana i w prywatnym domu. Wśród

który należal do Ossolineum, zaś w 1856

ze Skitu mnisi rozeszli się do prawoslaw-

byli przedstawiciele największych frakcji

prawoslawnych kupców zorganizowano

roku Bukowiński Fundusz Religijny zakupil

Instytutu Stauropigialnego, dziennikarz,

nych klasztorów na Bukowinie.

z rosyjskiego parlamentu. Mimo, że w trak-

czolowy przedstawiciel ruchu moskalofil-

dużą parcelę 776 sążni kwadratowych przy

Po rozbiorach Rzeczypospolitej bi-

zbiórkę funduszy i zaproszono do Lwo-

cie przesluchań ujawnilo się powiązanie ru-

wa prawoslawnego duchownego mnicha

ul. Franciszkańskiej 78 ¼. Parcela znajdo-

skiego Semen Bendasiuk, profesor Uniwer-

chu prawoslawnego w Galicji z czynnikami

skupstwa lwowskie i przemyskie, już

sytetu Lwowskiego, w przyszlości pierw-

z Bukowiny Paisjusza Jakubowicza oraz

wala się niedaleko centrum miasta. Posta-

rosyjskimi, w tym też z oslawioną Ochra-

greckokatolickie, zostaly wlączone do Im-

szy prezydent niepodleglego państwa

diaka. Zakupiono również niezbędne księ-

nowiono najpierw urządzić w parterowym

perium Austriackiego (1772 rok). W 1774

ną (która zajmowala się szpiegostwem,

gi liturgiczne w językach greckim, rumuń-

domku kaplicę, a piętrowy budynek, który

ukraińskiego Mychajlo Hruszewski, który

roku w wyniku zwycięstwa w wojnie

wywiadem i kontrwywiadem), sąd nie

pochodzil z Chelmszczyzny i byl obywate-

znajdowal się obok, przeznaczyć na miesz-

z Turcją, Bukowina również zostala czę-

skim, slowiańskim oraz ikonostas. Otóż

potrafil udowodnić zarzuconego przestęp-

slużba Boża przed I wojną światową przez

kanie duchownego i slużby cerkiewnej.

lem rosyjskim. Profesor Mychajlo Hruszew-

stwa zdrady stanu (...) W dniu 6 czerwca

ścią Imperium Austriackiego i byla nawet

ski w odróżnieniu od miejscowych ,,moska-

caly czas istnienia parafii sprawowana

Nad kapliczką zbudowano wieżyczkę i za-

wyrokiem sądu wszyscy oskarżeni zostali

przeszlo 60 lat polączona z Galicją w jed-

byla w językach greckim, rumuńskim

wieszono maly dzwon-sygnaturkę odlany

lofilów" byl we Lwowie uznanym liderem

no królestwo (Kraj Koronny). Bukowina

uniewinnieni".

i cerkiewnoslowiańskim. Nieliczna grupka

w ludwisarni Zygmunta Mozera. Od tego

ruchu ukrainofilskiego. Parafia znalazla

byla krajem prawoslawnym, większość

Prasa lwowska nie byla tak tolerancyj-

też hojnego opiekuna i protektora w osobie

czasu uplynęlo ponad 150 lat, ale dzwon

ludności ruskiej i rumuńskiej narodowo-

prawoslawnych tulila się po mieszkaniach

na i wprost oskarżala konsula Pustoszkina

prywatnych lub korzystala z prowizorycz-

zachowal się i znajduje się obecnie w zbio-

konsula rosyjskiego we Lwowie Konstanti-

w werbunku agentów dla rosyjskiej Ochra-

ści byla wyznania wlaśnie tego obrządku,

na Pustoszkina. Bylo to wcale nieprzypad-

nej niedużej kaplicy w zabudowaniach

rach Muzeum Historycznego.

ny. Na przyklad lwowski ,,Goniec" w dniu

który w Austrii oficjalnie otrzymal nazwę

kowe zjawisko, lecz wielka gra polityczna.

Ossolineum. Sytuacja taka zaistniala z po-

W 1890 roku we Lwowie zamieszki-

,,grecko-orientalny". W stolicy Bukowiny ­

22 września 1911 roku pisal: ,,Szpiegostwo

wodu braku funduszy na budowę wlasnej

waly 72 rodziny prawoslawne, 340 osób

Rosyjski konsul K. Pustoszkin pelnil nie tyl-

Czerniowcach znajdowala się też siedziba

w Galicji. Szpieg Piechociński, który ope-

tego wyznania. W calej Galicji liczba pra-

ko dyplomatyczne obowiązki, ale aktywnie

metropolitów prawoslawnych, którym

świątyni i male zainteresowanie we Lwo-

rowal we Wiedniu i Galicji, a utrzymywal

wie sprawami tej marginalnej parafii. Kry-

woslawnych byla też niewielka, mianowi-

ingerowal w wewnętrzne życie polityczne

stosunki ze znanym attaché wojskowym

byli podporządkowani nieliczni wyznaw-

Galicji, wspieral ruch ,,moskalofilów", proro-

zysy ekonomiczny i finansowy w latach

cie 226 rodzin, razem 1089 osób. Wśród

rosyjskim pulkownikiem Marczenką i kon-

cy tego obrządku w Galicji. Metropolita

syjskie partie polityczne, tendencje prawo-

30. XX wieku spowodowaly, że część bo-

parafian byli Rosjanie, Ukraińcy (Rusini),

bukowiński byl prawnym kanonicznym

sulem rosyjskim we Lwowie Pustoszkinym,

gatych prawoslawnych kupców opuścila

Rumuni, Serbowie. Większość to byla

slawne w cerkwi greckokatolickiej, przej-

zwierzchnikiem tej grupy prawoslawnych,

angażowany przez niego do slużby szpie-

ludność naplywowa ­ kupcy, studenci

ście na prawoslawie poszczególnych osób,

w znacznej swojej części przybylych z in-

Lwów i ogólnie Galicję. Zmniejszyla się

gowskiej...". Wedlug relacji wplywowych

liczba parafian, jak również datki na pa-

wyższych uczelni lwowskich, inteligencja.

formowanie wśród Galicjan filorosyjskich

osób w austriackim Sztabie Generalnym,

nych krajów monarchii austriackiej. Byli to

sympatii. Rozglosu nabral np. lwowski

rafię. Nawet duchowny przez trzy lata nie

Również nieliczni prawoslawni żolnierze

wlaśnie konsul Pustoszkin zwrócil uwagę

kupcy greccy, serbscy, rumuńscy, również

proces sądowy tegoż Semena Bendasiuka,

otrzymywal czynszu. Znaczne zaleglości

42 Czerniowieckiego pulku piechoty armii

nieliczni urzędnicy i wojskowi austriaccy,

i zwerbowal slynnego ,,króla szpiegów" Al-

dotyczyly oplat wynajmu pomieszczenia

austriackiej. Administratorem parafii byl

który zostal aresztowany w marcu 1912

freda Redla, wtedy jeszcze mlodego oficera

którzy osiedlili się we Lwowie i innych

prawoslawny ksiądz Eugeniusz Emanuel

roku razem ze studentem Uniwersytetu

większych miastach galicyjskich. Nie

pod kaplicę. Sąd postanowil o wycenie

w sztabie XI Korpusu we Lwowie.