23

nr 15 (403) | 16­29.08.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

tą dziedziną nauki; w jego pu-

w 1964 roku; od 1966 kierowal

Michalowski zostal przewod-

blicznym wykladzie w Muzeum

nimi Stefan Jakobielski. W Sta-

niczącym 7-osobowego mię-

Narodowym  w  Warszawie

rej Dongoli rezydowali królo-

dzynarodowego komitetu eks-

w 1957 roku o sztuce staro-

wie polączonych królestw Nubii

pertów, który nadzorowal prace

żytnego Egiptu uczestniczylo

od VIII do początku XIV wie-

przenoszenia świątyń Ramzesa

aż 5000 sluchaczy. Byl kon-

ku. Już pierwsze tygodnie prac

II. Trwaly one 10 lat i zakończy-

sultantem przy filmie Fara-

wydobyly na światlo dzienne

ly się sukcesem.

on (1966) w reżyserii Jerzego

centralną nawę kościola z za-

W czerwcu 1965 roku pol-

Kawalerowicza.

chowanymi in situ kolumnami.

ska ekspedycja archeologiczna

Udzial polskich archeologów

Odkrycie to przeszlo do litera-

Uniwersytetu Warszawskie-

w badaniach w Edfu wzbudzil

tury pod nazwą ,,kościól z ko-

go pod kierownictwem prof.

zainteresowanie świata nauki

lumnami". Znalezione w nim in-

Michalowskiego

rozpoczę-

polskimi badaczami i dal moż-

skrypcje nagrobne pozwalaly

la wykopaliska w Nea Pafos

liwość rozpoczęcia kolejnych

datować go na 2. polowę VIII

na Cyprze. Nowe Pafos zosta-

zagranicznych  wykopalisk.

wieku. Kapitele odslonięte w tej

lo zalożone pod koniec IV wie-

Michalowski nawiązal wspól-

sakralnej budowli pod względem

ku p.n.e. jako port dla greckich

pracę z archeologami radziec-

stylistycznym są podobne do

pielgrzymów, przybywających

kimi na Krymie. W lipcu 1956

odkrytych w katedrze w Faras.

tu, by oddać hold Afrodycie. Już

roku grupa polskich archeolo-

Dodatkowo pod ,,kościolem z ko-

podczas pierwszych dni prac

gów rozpoczęla prace badawcze

w poludniowo-zachodniej czę-

lumnami" natrafiono na starsze

w Mirmeki, starożytnej kolonii

ści Pafos odkryto marmurowe

fundamenty budowli sakral-

greckiej Mirmekejon, które pro-

rzeźby Asklepiosa oraz czczonej

nej. Przeprowadzono również

K. MICHALOWSKI PODCZAS OGLĘDZIN OBRAZU Z FARAS

wadzono do 1958 roku. Prace nie

w mieście Artemidy. Odkry-

eksplorację drugiego budynku

byly prowadzone wspólnie, jak

to także monety z wizerunkiem

Grupy wloskich, angielskich

Badania te byly częścią więk-

zalożonego na planie krzyża

w przypadku ekspedycji pol-

Aleksandra Wielkiego, co po-

i niemieckich naukowców pra-

szego projektu, tzw. Kampanii

oraz meczetu, który okazal się

sko-francuskiej w Edfu. Bada-

twierdzilo datę zalożenia mia-

cowaly na zlecenie i pod firmą

Nubijskiej, prowadzonej pod

wzniesiony na dawnym pala-

cze pracowali w dwóch oddziel-

sta. Odslonięto zabudowę miej-

Muzeum  Grecko-Rzymskie-

patronatem UNESCO, której ce-

cu królewskim, a nie (jak dotąd

nych zespolach, eksplorując dwa

ską z okresu hellenistycznego

go w Aleksandrii. Prace na tym

lem bylo ratowanie zabytków

sądzono), na świątyni chrze-

odcinki. Polskiej grupie prze-

z zachowanymi malowidla-

terenie są utrudnione, ponie-

przed zalaniem wodami Nilu,

ścijańskiej. Polscy archeolodzy

wodniczyl prof. Michalowski,

mi wykonanymi w tzw. I stylu

waż w latach 40. XVIII wieku

w związku z budową Wyso-

odkryli również baptysterium.

radzieckiej ­ prof. W. F. Gajdu-

pompejańskim oraz palac pro-

Mohammed Ali nakazal w tym

kiej Tamy Asuańskiej. Odkryto

Od 1966 roku polska ekspedy-

konsula rzymskiego z prywat-

kiewicz z Uniwersytetu Lenin-

miejscu budowę miasta. Re-

wówczas ruiny średniowiecz-

cja prowadzila równocześnie

nymi laźniami. W tym budynku

gradzkiego. Odkryto tlocznię

likty przeszlości pozostają pod

nej katedry biskupów Pacho-

wykopaliska prahistoryczne

wina z okresu hellenistycznego

natrafiono na mozaikę przed-

nowożytną  zabudową.  Pra-

ras, a wraz z nimi malowidla

w okolicach wioski Gaddar.

stawiającą Tezeusza walczące-

z pelnym wyposażeniem oraz

ce koncentrowaly się na tere-

o tematyce religijnej datowa-

W Abu Simbel prof. Micha-

go z Minotaurem w labiryncie,

fragmenty budowli mieszkal-

nie Kom el-Dikka. Odkryto tam

ne od VII do XIV wieku. Zespól

lowski nie prowadzil wykopa-

którym przygląda się Ariadna

nych. Wszystkie zabytki ru-

monumentalne laźnie rzymskie

tak zwanych ,,fresków z Faras"

lisk, ale wraz z zespolem pol-

i kobieta symbolizująca Kretę

chome znalezione przez misję

z licznymi basenami i cyster-

(w rzeczywistości nie są to fre-

skich archeologów bral udzial

­ najpiękniejsza dekoracja tego

polską zostaly przewiezione do

nami oraz willę rzymską. Pol-

ski, lecz malowidla wykonane

w akcji ochrony świątyń skal-

typu na obszarze calego Śród-

Warszawy za zgodą radzieckie-

scy archeolodzy odslonili także

farbą temperową na suchym

nych Ramzesa II, którym grozilo

ziemnomorza. Polskie wyko-

go urzędu archeologicznego.

pierwszy odnaleziony na terenie

tynku mulowym) liczący po-

zalanie przez wody Jeziora Na-

paliska wykazaly, że Nea Pa-

W maju 1959 roku zespól

Egiptu teatr. Odkrycie to bylo tak

nad 150 malowidel, okazal się

sera. W projekcie uczestniczy-

fos bylo centralnym ośrodkiem

polskich archeologów rozpo-

sensacyjne, że prof. Michalow-

jednym z największych i naj-

li również archeolodzy zagra-

politycznym wyspy. Prace za-

cząl wykopaliska w Palmyrze;

ski uzyskal dodatkowe wspar-

ciekawszych odkryć Kampa-

niczni, m.in. wloscy i francuscy.

początkowane przez prof. Mi-

Michalowski kierowal eks-

cie finansowe od zarządu miasta

nii Nubijskiej. 67 malowidel

Jednym z pomyslów na ocalenie

chalowskiego są kontynuowa-

pedycją do 1969 roku. Prace

na kontynuowanie prac. Staro-

i część kamiennej dekoracji ar-

świątyń bylo ich przeniesienie

ne przez Centrum Archeologii

archeologów skupialy się na

żytny teatr odslonięto w calości

chitektonicznej katedry, a tak-

w bezpieczniejsze miejsce, in-

Śródziemnomorskiej im. Kazi-

dwóch odcinkach. Pierwszym

i dokonano jego rekonstrukcji.

że innych kościolów i budowli

nym ­ pozostawienie ich wla-

mierza Michalowskiego.

z nich byl tzw. obóz Dioklecja-

Dziś stanowi on jedną z najważ-

w Faras, epitafia lokalnych bi-

snemu losowi. UNESCO po-

Po II wojnie światowej Mi-

na w zachodniej części miasta,

niejszych atrakcji Aleksandrii

skupów i kaplanów oraz miej-

wolalo specjalną komisję w tej

chalowski poślubil Krysty-

w którym eksplorację prowa-

i sluży do wystawiania wido-

scowe wyroby rzemieślnicze,

sprawie, w sklad której wcho-

nę Baniewicz, córkę inżyniera

dzono na terenie między Bramą

wisk. W ten sposób udalo się za-

w tym malowane naczynia ce-

dzil generalny dyrektor UNE-

Tadeusza Baniewicza, jednego

Pretoriańską a Tetrapylonem,

chować starożytną budowlę we

ramiczne znajdują się w Galerii

SCO, przewodniczący komitetu

z zalożycieli Podkowy Leśnej.

na forum przed tzw. Świątynią

wspólczesnej zabudowie. Na te-

Faras im. Profesora Kazimierza

doradczego oraz trzech eksper-

Krystyna Michalowska wlą-

Sztandarów i wewnątrz samej

renie Kom el-Dikka polscy ar-

Michalowskiego w Muzeum

tów ­ archeologów, wśród nich

czyla się w dzialalność męża ­

świątyni. Przebadano rów-

cheolodzy przebadali również

Narodowym w Warszawie. Po-

prof. Michalowski. Poparli oni

w późniejszych latach w willi

nież mury miejskie i odkopano

dwie arabskie nekropolie.

zostale zabytki odkryte w Faras

projekt szwedzko-egipski, któ-

Baniewiczów w Podkowie Le-

fragment Drogi Pretoriańskiej.

Prace w Deir el-Bahari roz-

znajdują się w Muzeum Naro-

ry przewidywal pocięcie świą-

śnej mieścila się Pracownia Ar-

Na drugim odcinku, w tzw. Do-

poczęto w 1961 roku na prośbę

dowym Sudanu w Chartumie.

tyń na duże bloki o wadze do 30

cheologii Śródziemnomorskiej

linie Grobów, czyli nekropo-

egipskiego ministra kultury,

Prof. Michalowski rozpo-

ton, przeniesienie ich w nowe

PAN. Grób prof. Michalowskie-

lii palmyreńskiej, odslonięto

któremu zależalo na odbudowie

cząl wykopaliska w Dongolii

otoczenie i rekonstrukcję. Prof.

go znajduje się na cmentarzu

grobowiec Zabdy, Alaine oraz

świątyni królowej Hatszepsut.

w pobliskim Brwinowie.

Juliusza Aureliusza Hermesa.

Od 1968 roku grupie arche-

Odkrycia  profesora  Uni-

Wykopaliska pozwolily ustalić

ologów z Centrum Archeologii

wersytetu Lwowskiego mialy

rozwój urbanistyczny miasta

Śródziemnomorskiej UW towa-

wybitne znaczenie międzyna-

oraz dokonać datowania od-

rzyszyli inżynierowie z Pań-

rodowe. Kazimierz Michalow-

krytych budowli na podstawie

stwowego  Przedsiębiorstwa

ski ustanowil czas krystalizacji

znajdujących się w nich mate-

Pracowni Konserwacji Zabyt-

sakralnego kanonu architekto-

rialów epigraficznych. Sensa-

ków (PKZ), wykonując prace bu-

nicznego w Egipcie i stal się za-

cyjnym sukcesem bylo odkry-

dowlano-rekonstrukcyjne tejże

lożycielem nubiologii, rozdzialu

cie skarbu, na który skladala

świątyni. Podczas prac zwią-

egiptologii. Za jego najważniej-

się biżuteria i 27 zlotych soli-

zanych z tym zleceniem prof.

sze odkrycie uważa się odko-

dów Fokasa, Herakliusa i Kon-

Michalowski dokonal odkrycia

panie zasypanych piaskiem

stansa. Bogactwo i znaczenie

nieznanej dotąd świątyni gro-

koptyjskiej wczesnochrześci-

odkrytego materialu bylo tak

bowej Totemesa III (już podczas

jańskiej świątyni z malowidla-

wielkie, że od 1966 roku zaczęto

pierwszej kampanii), co spowo-

mi, palacu i nekropolii biskupów

wydawać w Warszawie ,,Studia

dowalo przesunięcie większo-

w nubijskim Faros oraz odkry-

Palmyreńskie", które ukazują

ści badań na ten teren. Świą-

cie ruin świątyni Tutmosa III

się także obecnie (2016). Polscy

tynia ta okazala się wyjątkowa

w Deir el-Bahari z XV w. p.n.e.

archeolodzy stali się eksperta-

ze względu na polożenie i plan,

mi od badań starożytnej Pal-

który różnil się od pozostalych

* Nubiologia zwana inaczej

myry, badania CAŚ UW trwają

budynków sakralnych okresu

archeologią Sudanu ­ nauka bę-

tu do dziś (obecnie zawieszone

Nowego Państwa. Polskie prace

dąca częścią archeologii zajmu-

z powodu wojny w Syrii).

archeologiczne i konserwator-

jąca się kulturą materialną oraz

Polskie wykopaliska w Alek-

skiej trwają do dziś.

dziejami Nubii. Twórcą termi-

sandrii rozpoczęly się w 1960

Faras, starożytne Pachoras,

nu byl Kazimierz Michalowski

roku i trwają do dziś. Polscy ar-

bylo stolicą pólnocnego króle-

(1901­1981). Nubiologia jest na-

cheolodzy byli pierwszą zagra-

stwa Nubii. W latach 1961­1964

uką interdyscyplinarną doty-

niczną ekspedycją, której udalo

przeprowadzono tu wykopa-

czącą szeroko pojętych dziejów

się otrzymać pozwolenie na pro-

liska ratunkowe pod kierow-

i kultury Nubii, Etiopii i Koptów.

wadzenie badań w Aleksandrii.

nictwem prof. Michalowskiego.

MICHALOWSKI NA WYKOPALISKACH ARCHEOLOGICZNYCH