24

nr 15 (403) | 16­29.08.2022

Z pamiętnika podróżnika

www.kuriergalicyjski.com

Nowe życie starego palacu i konie-uchodźcy

O palacu hrabiów Orlowskich

w Malejowcach ,,Kurier

Galicyjski" pisal już

niejednokrotnie. Nic w tym

dziwnego, jest to bowiem jeden

z najpiękniejszych zabytków

w obw. chmielnickim

i jeden z jego ,,rodzynków"

turystycznych. Dumą palacu

jest 18-metrowa trawertynowa

skala z wodospadem.

Wodospad jest sztuczny,

woda spada ze źródla, które

leży nieco ponad skalą.

Rzuca się w oczy sztuczna

grota u podstawy skaly

i cerkiew pieczarna nad nią

TAK BYLO

TAK JEST TERAZ

­ są to pozostalości dawnego

skalnego klasztoru. W ,,dolnej"

W latach porewolucyjnych

Sanatorium stanęlo przed grozą

pieczarze, wykorzystywanej

cala ta szlachecka ozdoba zo-

zamknięcia. Sytuacja byla kry-

przez mnichów jako

stala zdemontowana jako ,,ide-

tyczna ­ jak wyglądają dawne

kaplica stala dawniej figura

ologicznie szkodliwa" i świa-

palace po opuszczeniu ich po-

św. Onufrego. Obecnie

dectwo ,,ciemnej przeszlości".

przednich wlaścicieli, widzimy

przeniesiono ją na górę przy

Pozostawiono jedynie rok za-

niejednokrotnie na przykladzie

źródle.

lożenia ,,1788", w którym ko-

rezydencji Żurowskich-Raci-

muniści nic ,,szkodliwego" nie

borskich w Lasowodach, czy

znaleźli. Palac w Malejowcach

palacu Świderskich w Żysz-

TEKST I ZDJĘCIA

zostal, rzecz jasna, tradycyj-

czyńcach. Dziś są to godne po-

DMYTRO POLUCHOWYCZ

O

nie rozgrabiony. Odznaczyli się

żalowania ruiny.

powiadając o palacu Or-

przy tym rosyjscy dezerterzy,

Jednak sytuację udalo się

lowskich chce się stosować

uciekający z frontu. Miejscowi

wówczas uratować. Finanso-

tylko górnolotne epitety:

w tym udzialu nie brali. Orlow-

wania instytucji medycznej

wspanialy, unikalny, zadziwia-

scy zawsze godziwie oplacali

podjąl się budżet lokalny.

jący, romantyczny itd. Wszyst-

pracę swoich robotników, loży-

Wolontariusze

kie one będą jak najbardziej na

będzie, powstalo pytanie ­ co

problemów nie bylo ­ w par-

li znaczne sumy na dobroczyn-

miejscu. Ale tu użyję tu jeszcze

dalej? Anastazja wysunęla pro-

W 2020 roku przyszla pan-

ku wokól palacu pelno starych

ne cele, wspomagali starszych,

jednego z nich ­ ,,szczęśliwy".

pozycję utworzenia w palacu

demia coronawirusa ze wszyst-

drzew, samosiejek i zwalonych

sieroty i chorych. Odpowiednio

Przez ostatnie sto lat palac

kimi towarzyszącymi jej loc-

pni.

i parku rezerwatu, podobne-

zaskarbili sobie szacunek i mi-

mial fantastyczne szczęście,

W grudniu 2020 roku Ana-

go do dzialającego już w Sam-

kdownami i kwarantannami.

lość miejscowej ludności.

zaczynając od tego, że rewolu-

czykach. Ideę poparly miej-

Sanatorium znów opustoszalo.

stazja Doniec, przewodnik tu-

Następnie uratowal palac od

cyjni proletariusze i chlopi nie

scowe wladze i od kwietnia

Nie ma chorych ­ nie ma fi-

rystyczny i prezes organizacji

zniszczenia miejscowy lekarz

zniszczyli go do podstaw, jak

2021 roku w danym sanato-

nansów na obslugę i utrzyma-

spolecznej ,,Spuścizna Malejo-

Sielecki, który urządzil w pa-

glosily wówczas ,,instrukcje",

nie, w tym i na ogrzewanie. Dla

wicka", rzucila haslo ,,drewnia-

rium ,,Świt" utworzono ,,Male-

lacu przychodnię. W latach po-

wyśpiewywane w ,,Międzyna-

nego" czynu spolecznego. Do

jowickie obwodowe muzeum

prawie ćwierćtysiącletniej bu-

wojennych w palacu mieścilo

rodówce". Niestety większość

Malejowic zjechali ochotnicy

kulturalno-historyczne".

dowli zima bez ogrzewania ­

się sanatorium przeciwgruźli-

palaców Podola spotkal ten

to katastrofa. W gmach palacu

z Kamieńca Podolskiego, Duna-

cze dla dzieci. Przez prawie sto

Nowe życie starego palacu

tragiczny los. Rodowe gniaz-

wejdzie wilgoć, grzyb i pleśń,

jowców, Chmielnickiego, a na-

lat ta instytucja chronila palac

do  Orlowskich  szczęśliwie

której pozbyć się będzie bardzo

wet z Kijowa. Dolączyli do akcji

Autor postanowil sprawdzić,

od nieszczęść. Jednak po nie-

przetrwalo i II wojnę świato-

trudno. Na szczęście w palacu

również miejscowi i pracownicy

jak dziś funkcjonuje dawny pa-

udolnej reformie medycznej

wą, i kryzys lat 90. XX wieku.

sanatorium. Ale o przebiegu tej

dzialala jeszcze stara kotlow-

lac jako muzeum i co się w nim

2017 roku dofinansowania tego

Ba!... W ostatnich latach pa-

nia, opalana drewnem. A z tym

akcji już pisal ,,Kurier Galicyjski".

zmienilo.

rodzaju instytucji zaprzestano.

lac dwukrotnie mógl stać się

Wówczas zrodzil się pomysl

Pierwsze, co rzuca się w oczy

pustkowiem ze wszystkimi

uporządkowania starego parku,

­ to wysoka 25-metrowa ,,for-

wyplywającymi stąd konse-

który przez lata stal zaniedbany

teczna" wieża. Tak naprawdę,

kwencjami. Ale tu szczęśliwy

i zarósl calkowicie. Tak powstal

nie jest to fragment jakiegoś

los (i nie tylko on) uchowaly

ruch ,,Turystyka wolontariu-

dawnego umocnienia, lecz wie-

palac od zetknięcia się z góra-

szy", który zaowocowal ponad

ża ciśnień. Zdawaloby się, zwy-

mi lodowymi korupcji i urzęd-

dwudziestoma akcjami, podczas

kle urządzenie, a przecież stalo

niczej bezduszności. O tym jak

których stary park odżyl i prze-

się ozdobą majątku harmonijnie

wolontariusze ratowali palac

stal być partyzanckim lasem.

wpisaną w kompleks palacowy.

pisalem już na lamach ,,Kuriera

Niestety, kiedy stalo się ja-

Kiedyś na jej szczycie byl pla-

Galicyjskiego".

sne, że sanatorium dla cho-

cyk widokowy, skąd Orlowscy

rych dzieci już tu funkcjono-

z gośćmi lubowali się widokami

Gniazdo rodowe Orlowskich

wać w najbliższym czasie nie

okolicy.

Malejowce  wslawily  się

Jeszcze niedawno wieża wi-

dzięki lowcy koronnemu Janowi

doczna byla jedynie od strony

Onufremu Orlowskiemu, który

drogi. Od strony parku zakry-

w 1785 roku wykupil klucz Ma-

wala ją para starych jesionów,

a dojście do niej zagradzaly gę-

lejowicki. Prawie od razu rozpo-

cząl budowę palacu i już w 1788

ste krzaki i samosiejki. Teraz,

jak bylo w zamyśle, wieża jest

roku ukończyl podstawowe

prace. Autorem projektu byl

glównym akcentem kompleksu

nadworny architekt króla Sta-

architektonicznego górnej czę-

nislawa Augusta Poniatowskie-

ści parku. To miejsce docenili

weselni fotografowie i w week-

go Wloch Domenico Merlini.

Wystawil palac w stylu francu-

endy stoją kolejki tu mlodych

skiego klasycyzmu okresu Lu-

par, aby zrobić sobie zdjęcie

dwika XVI. Wedlug ówczesnej

z wieżą w tle.

mody glównymi elementami

Do niedawna u wylotu cen-

dekoracji byly rzeźbione w ka-

tralnej alei przed samym pa-

mieniu polączone rodowe her-

lacem byl okrągly klomb. Przy

by, zwieńczone hrabiowską ko-

porządkowaniu terenu oka-

roną malżonków Jana Onufrego

zalo się, że jest to zasypana

Orlowskiego ,,Lubicz" i Anny ze

ziemią stara fontanna, trady-

Starzyńskich ,,Doliwa". Boczne

cyjna w parkach palacowych.

portyki dekorowaly wplecione

Fontanny na razie nie odno-

w ornamentykę inicjaly imion

wiono (nie ma na to kosztów),

wlaścicieli.

ale jest jeziorko z różowymi