16

nr 17 (405) | 16­29.09.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Kto pozostawil ślady na starych ceglach

Polska hrabina, niemiecki baron,

Żydzi, kury, koty, pieski...

W Muzeum

Krajoznawczym w Gródku

Podolskim w obw.

chmielnickim otwarto

wystawę starych cegiel

i dachówek. Co może być

interesującego w banalnej

cegle? Kawalek wypalonej

gliny i tyle. Ale zwykla

cegla może opowiedzieć

wiele ciekawego.

Szczególnie, gdy posiada

sygnaturę producenta lub

inne znaki.

HRABINA KLEMENTYNA

TEKST I ZDJĘCIA

Z POTOCKICH

DMYTRO POLUCHOWYCZ

TYSZKIEWICZOWA

P

ierwsze sygnatury lub

stemple cegielniane poja-

wily się na ceglach jesz-

cze w czasach biblijnych, gdy

podczas budownictwa Babilo-

nu król Nabuchodonozor roz-

Byla to postać dość nieprzecięt-

kazal stawiać na ceglach znak

na. Jako wojskowy wslawil się

z jego imieniem. Na Ukrainie

zadziwiającym zwycięstwem

najdawniejsze sygnatury na

kolo Bejleszti w dzisiejszej Ru-

SYGNATURA ,,БГ 1840"

ceglach pojawily się na sta-

munii, gdy 12 września 1828

Z ODWRÓCONĄ CYFRĄ ,,4"

rogreckich ceglach w antycz-

roku dowodząc zaledwie 4 ty-

nych miastach na wybrzeżach

sięcznym oddzialem rozgromil

Morza Czarnego: Olwii, Cher-

wojska tureckie przewyższa-

sonesie, Pantykapei. Stosowne

jące go liczebnie sześciokrot-

odciśnięte sygnatury można

nie. Jednak podczas powstania

zobaczyć też na ceglach z okre-

listopadowego w bitwie pod

su książęcego. Są to przeważnie

Stoczkiem dostal dobrego lup-

,,trójzęby" Rurykowiczów.

nia od wojsk gen. Józefa Dwer-

Najstarsza z przedstawionych

nickiego. Geismar dowodzil 2

SYGNATURA ,,БГ 1840",

na wystawie w Muzeum Krajo-

dywizją kawalerii. Wówczas

SKOPIOWANĄ PRZEZ

znawczym Gródka cegla po-

Rosjanie w skladzie pulków

ROBOTNIKA W ODBICIU

chodzi z roku 1532 i jest to spe-

Perejaslawskiego i księcia Wit-

LUSTRZANYM, JAK BYLO NA

cyficzna cegla, tzw. ,,palcówka".

tenberskiego w panice uciekli

DREWNIANYM STEMPLU

1839, БГ 840), gdzie ,,БГ"

Data jest dość dokladna, bo do

z pola boju.

religii i turystyki Rady miejskiej

muzeum trafila podczas rekon-

W latach 1836-1840 Ge-

oznacza ,,baron Geismar". Te ar-

Serhij Szczur. ­ Na przyklad, na

strukcji renesansowej synagogi

ismar wybudowal w Gródku

chaiczne sygnatury są wypu-

geismerowskich ceglach z 1840

w sąsiednim Satanowie, któ-

cukrownię (drugą wówczas na

kle. Wycinano je w drewnia-

r. widzimy odwróconą czwór-

ra zostala wzniesiona wlaśnie

Ukrainie), gorzelnię, browar

nych deszczulkach, a ponieważ

kę, czyli majstrowie stawiali

w tym okresie. W muzeum moż-

i mlyn. Dla miejscowej ludności

drewno bylo nietrwale, więc

sygnaturę, absolutnie nie ro-

na zobaczyć i inną ,,palcówkę",

wybudowal szkolę, szpital i za-

mamy wiele ich odmian.

zumiejąc jej znaczenia. Nie jest

odnalezioną w 2021 roku pod-

lożyl liczne fundacje na remont

­ Widać dobrze, że napisy te

wykluczone, że najwięcej ge-

czas wykopalisk w miejscowym

kościola i cerkwi prawoslawnej.

rzeźbili ludzie niewyksztalce-

ismerowskiej cegly z sygnaturą

CEGLA Z CHRYSTOGRAMEM

zamczysku. O tych badaniach

,,Geismarowska" cegla nosi

ni ­ mówi zastępca kierownika

1839 to po prostu cegly z 1836

,,IHS" ZE ZNISZCZONEJ PRZEZ

sygnatury ,,БГ  1836"  (БГ

swego czasu pisalem w Kurie-

wydzialu kultury, narodowości,

roku z odwróconą ,,9".

KOMUNISTÓW ŚWIĄTYNI

rze Galicyjskim. O jej doklad-

nym datowaniu trudno jest mó-

Najbardziej unikatowa cegla

wić, ale najprawdopodobniej jest

Gródka też związana jest z ba-

,,mlodsza" od satanowskiej i po-

ronem Geismerem.

chodzi z XVII wieku.

­ W zbiorach Muzeum mamy

,,Palcówka" to tradycyjny

unikalne pseudo sygnatury

material budowlany, wyko-

­ chwali się pracownik Mu-

rzystywany od końca XIV do

zeum Pawlo Zalucki. ­ Takich

początku XVIII wieku. Podob-

na  Ukrainie,  przynajmniej

nie jak cala, formowana w tych

w środowisku zbieraczy ce-

czasach cegla, również te ubija-

giel, nie ma wcale. Prawdopo-

ne byly ręcznie. Dlatego jedna

dobnie deszczulka z sygnaturą

jej strona jest plaska, po innych

pękla, a nowej jeszcze nie bylo,

zaś prowadzono palcami, co po-

dlatego pracownik gwoździem

zostawialo charakterystycz-

lub patykiem skopiowal zapis

ne bruzdy i stąd pochodzi jej

z deszczulki na mokrej glinie.

nazwa.

Wyszlo z tego lustrzane odbicie

,,БГ 1840". Takie ,,drapane" sy-

Najstarsze oznakowane sy-

gnaturami cegly pochodzą już

gnatury są unikalne.

z lat 1836-1840. Wszystkie zo-

Z lokalnych osobistości, któ-

staly wypalone w cegielni ów-

re również pozostawily po so-

czesnego wlaściciela Gródka,

bie ślady w cegle, warto wspo-

syna kamerdynera pruskiego

mnieć hrabinę Klementynę

generala kawalerii barona Fry-

Tyszkiewiczową, de domo Po-

deryka Kaspra von Geismara.

tocką (1856-1921), wlaścicielkę