28

nr 19 (407) | 18­31.10.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Kolegiata w Stanislawowie

Stanislawów, zalożony

w 1662 roku, jest miastem

stosunkowo mlodym.

Liczne miejscowości wokól

niego są o wiele starsze;

Halicz ­ 898 r., Kolomyja

­ 1240 r., Buczacz ­ 1373

(ew. 1379) r. Najbliższym

do Stanislawowa, choć

starszym o 122 lata, jest

Tarnopol, mający podobną

historię swego zalożenia

­ przez Jana Armora

Tarnowskiego w 1540

KOLEGIATA. AUSTRIACKA POCZTÓWKA KOŃCA XIX ­ POCZĄTKU

r. Z tego powodu nasze

XX WIEKU

miasto nie posiada swej

Bobowskiego. Józef również

średniowiecznej historii.

sprzyjal wzbogaceniu zdobnic-

Opowieść o Stanislawowie

twa wnętrza kolegiaty. Dzielo

rozpoczniemy od

ojca kontynuowal jego syn Sta-

opisu najstarszej

nislaw, wojewoda poznański.

zachowanej świątyni

Świadczyla o tym wmurowana

w 1757 roku nad wejściem do

rzymskokatolickiej miasta

zakrystii tablica.

­ kolegiaty.

W 1751 r. w kolegiacie mia-

la miejsce czterodniowa cere-

PETRO HAWRYLYSZYN

N

monia pogrzebowa Józefa Po-

USTRIACKA POCZTÓWKA Z POCZĄTKU XX WIEKU

ie powstala na pustym

tockiego. Bogate wyposażenie

miejscu. Poprzedzil ją

kościola i specjalnie przygoto-

z Rysińskich, kasztelana krak.

tymczasem reszta posadzki jest

drewniany  parafialny

wany ceremonial uroczystości

i hetmana wielk. koronnego

pokryta kafelkami z ornamen-

KS. KAZIMIERZ BOCHENEK ­

kościól pw. św. Stanislawa, któ-

uczynily ten pogrzeb jednym

(zm. 1751) i jego malżonki, Wik-

tem. Prawdopodobnie te zmia-

OSTATNI WIKARY KOLEGIATY

ry powstal przed majem 1662 r.

z najważniejszych wydarzeń

torii z Leszczyńskich, której

ny nastąpily po zabetonowaniu

OPUSZCZAJĄCY STANISLAWÓW

z fundacji zalożyciela miasta

roku w Rzeczypospolitej. Nie-

szczątki zostaly sprowadzone

zejść do tych krypt. Dziś do-

Andrzeja Potockiego, starosty

które rzeźby, przygotowane na

sarkofagi z kamienia szarego

tu z katedry grecko-katolic-

stęp do tych krypt jest możliwy

halickiego, a z czasem kasztela-

tę uroczystość, staly się de-

koloru. Trzy pochodzily z po-

kiej w 1886 r. W malej trumnie

przez niewielkie otwory w po-

na krakowskiego i hetmana po-

koracją wnętrza, a zakupione

chówku doroslych, jeden na-

spoczywa Józef, syn Stanislawa

sadzce kościola pod ścianami.

lnego koronnego. W akcie zalo-

specjalnie adamaszkowe obicia

leżal do pochówku dziecka. Do

Potockiego, wojewody smoleń-

Zachodnia

krypta

jest

życielskim miasta z dnia 7 maja

ścian zdjęto dopiero w1877 r.

krypty prowadzily kamienne

skiego, uczeń miejscowego ko-

w ksztalcie korytarza usytu-

1662 r. Andrzej Potocki zapisal:

Pod koniec XVIII wieku kry-

schody. Sarkofagi ustawio-

legium jezuickiego, ulubiony

owanego z poludnia na pólnoc.

,,Kościoly Przenajświętszej PM,

ty gontem dach zmieniono na

no parami przy wschodniej

wnuk Józefa, hetmana wielk.

W jej obu ścianach są sklepione

św. Andrzeja i św. Stanislawa

blaszany. W 1878 r. rozpoczę-

i zachodniej ścianach kryp-

koronnego. Imienia, ani imion

nisze jedna naprzeciwko dru-

zbudowalem ja".

to likwidację przykościelnego

ty w pólkolistych niszach. Ich

rodziców drugiego dziecka,

giej. Jest ich dziesięć. Cztery są

Obok tego drewnianego ko-

cmentarza (obecnie pl. Szep-

wysokość wynosi 2 m, szero-

spoczywającego w kamien-

mniejsze, a sześć ­ większych.

ściólka, slużącego wiernym do

tyckiego). Gdy podczas rekon-

kość ­ 1 m. Ogólna powierzch-

nej trumience, nie udalo mi się

Z zachodniej krypty wyniesio-

końca XVII wieku, wzniesio-

strukcji dzwonnicy przepro-

nia krypty ­ okolo 60 m kw.

odnaleźć. Sarkofag Wiktorii

no znaczną ilość śmiecia, nagro-

no niebawem nową świątynię.

wadzano prace archeologiczne,

Ze wspólczesnego opisu można

z Leszczyńskich jest z czarnego

madzonego tu przez lata. Dalo to

Wspomina o tym podróżnik

wyjawiono resztki pochów-

dowiedzieć się, iż szczątki rodu

krakowskiego marmuru, Józefa

możliwość zbadania podziemi.

Ulrich Verdum, przejeżdżają-

ków ze szczątkami zmarlych

Potockich spoczywaly w kryp-

P. ­ z drewna, obity kosztow-

Posadzka krypty wymosz-

cy przez Stanislawów w 1672

grzebanych w kierunku polu-

cie do początku lat 60. XX w. Ich

ną materią; inne ­ z kamienia.

czona jest kamieniem rzecz-

r.: ,,W mieście jest kościól pa-

dniowym na glębokości okolo

dalszy los jest dziś nieznany.

Wszystkie są w dobrym sta-

nym, zachowaly się schody,

pieski, wprawdzie drewnia-

2 m. Cmentarz powstal o wiele

Glówna  krypta  przeżyla

nie, oprócz sarkofagu Andrze-

prowadzące do zamurowanego

ny, w którym nabożeństwa

wcześniej, najprawdopodobniej

kilka renowacji. A. Szarlow-

ja, rozbitego na części, z którego

zejścia. Są podobnej konstrukcji

odprawiane są dotąd, dopóki

w czasie budowy drewnianego

ski, w swojej książce z roku

podczas restauracji pochówków

jak schody do krypty glównej.

nie ukończona zostanie muro-

kościola św. Stanislawa.

1887, wspomina o szczątkach

kości wyjęto i zlożono w trum-

Podczas badań wyjawio-

wana świątynia, już bardziej

W 1787 r. na mocy decy-

siedmiu czlonków rodziny Po-

nie jego malżonki. Na niektó-

no szczątki 10 osób w drew-

wspólczesna".

zji magistratu zlikwidowane

tockich tu spoczywających:

rych sarkofagach wyrzeźbione

nianych  trumnach.  Sądząc

W 1684 roku w kolegiacie

zostaly w mieście cmentarze

,,Andrzeja Potockiego, syna

są herby Potockich i herby ro-

z zachowanych resztek szat,

mial miejsce uroczysty pochó-

przykościelne i otwarto jeden

Stanislawa Rewery, kasztelana

dów z nimi powiązanych, a też

można wnioskować, że byly

wek poleglego pod Wiedniem

wspólny cmentarz chrześci-

krakowskiego i hetmana poln.

początkowe litery tytulów" ­

to pochówki kaplanów. Tego

Stanislawa Potockiego. Odtąd

jański ­ dla katolików, unitów

Koronnego, zalożyciela Stani-

tyle w opisie Szarlowskiego.

rodzaju pochówki nie prze-

wszystkich Potockich cho-

i Ormian. Takie byly wyma-

slawowa (zm. 1691); jego mal-

Jeżeli glówna krypta byla

czą znanym faktom skladania

wano w podziemiach tego ko-

gania sanitarne nowych wladz

żonki Anny z Rysińskich, ich

dość znana, to o istnieniu bocz-

w kryptach kościolów kapla-

ściola. W nawach ustawiano

austriackich.

syna Stanislawa, starosty ha-

nych ­ zachodniej i wschodniej

nów świątyni.

męskie i kobiece figury kolej-

Podczas kolejnych prac re-

lickiego i kolomyjskiego, pul-

­ nikt nigdy nie wspominal.

Jednocześnie z zachodnią

nych czlonków tego potężnego

nowacyjnych w krypcie glów-

kownika wojsk koronnych,

Zostaly  również  przebada-

przebadana zostala i wschodnia

rodu oraz epitafia na ich cześć.

nej, prowadzonych w latach

poleglego w bitwie pod Wied-

ne w latach 2000­2001. Ma-

krypta. Ma ksztalt podobny do

W 1703 r. świątynię uroczyście

2000­2001, w celu wzmoc-

niem podczas wyprawy Jana

ria Wujanko tak opisuje bada-

zachodniej, z również dziesię-

poświęcil arcybiskup Konstan-

nienia fundamentów kościola

III Sobieskiego; Józefa, mlod-

nia: ,,Jeżeli zejście do glównej

cioma niszami na pochówki po

ty Zieliński. Z tej okazji nad

odczyszczono cztery kamienne

szego syna Andrzeja i Anny

krypty mieścilo się przed ol-

obu ścianach. Posadzka kryp-

wejściem do skarbca wmuro-

tarzem glównym i zamknięte

ty zostala wymoszczona ce-

wana zostala stosowna tablica.

bylo podwójnymi masywnymi

glą. Nie wyjawiono tu ludzkich

Po śmierci zalożyciela mia-

drzwiami, ozdobionymi krzy-

szczątków. W celu przebadania

sta Andrzeja Potockiego 12

żami i herbami Potockich ,,Pi-

odkryto jedną z nisz. Za cegla-

września 1691 r. kolejnym wla-

lawą", to jakie byly zejścia do

ną ścianą byl piasek i ulamki

ścicielem miasta zostal jego

bocznych krypt ­ nie wiadomo.

cegiel. Pod tą warstwą natra-

mlodszy syn Józef (1673­1751),

Możemy się jedynie domyślać,

fiono na drewnianą trumnę ze

hetman wielki koronny. On to

że byly naprzeciwko siebie pod

szczątkami. Badania wykaza-

w 1737 r. rozpocząl rozbudowę

bocznymi marmurowymi olta-

ly, że byl to pochówek dziec-

kolegiaty. Obok świątyni wy-

rzami św. Wincentego od strony

ka. Wskazywaly na to również

budowal dzwonnicę, na której

wschodniej i św. Józefa ­ z za-

wymiary trumny: 1,1 m dlugo-

już w następnym roku umiesz-

chodniej. Możemy zauważyć,

ści, 0,35 m szerokości u wezglo-

czono ufundowany przez nie-

że posadzka kościola w tych

wia i 0,26 m w nogach".

go dzwon. Dzwon odlany zo-

miejscach różni się od resz-

Natomiast Wolodymyr Po-

stal w Brodach przez Michala

ty ­ tu jest zabetonowana, gdy

lek w książce ,,Placami i ulicami

WNĘTRZE KOLEGIATY. OKRES MIĘDZYWOJENNY