28

nr 20 (408) | 31.10.­14.11.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Nierząd w Stanislawowie w latach 30. XX wieku

Wokól tematu prostytucji

istnieje wiele różnych

stereotypów. Mamy 31 rok

niezależności Ukrainy,

a powiedzenie z okresu

sowieckiego, że ,,w ZSRR

seksu nie ma" wydaje się do

dziś aktualne, szczególnie

dla tradycyjnej Galicji.

Ignorowanie tego zjawiska

w dyskusji spolecznej nie

prowadzi do jego zniknięcia.

Analiza historii ,,najstarszej

profesji świata" ma znaczenie

praktyczne. Dziś państwo

i spoleczeństwo biernie

poszukują dróg rozwiązania

tego problemu. Jest to jednak

KSIĄŻKA SANITARNA PROSTYTUTKI IRENY GRYNISZCZAK.

jedynie imitacja walki

KSIĄŻKA SANITARNA PROSTYTUTKI IRENY GRYNISZCZAK

NOTATKI O BADANIACH LEKARSKICH

z nierządem: zakazując go

­ odleglość od koszar do

formalnie, wladza nie czyni

nie jest. Do listu przykladam książeczkę

przez dwie prostytutki w jednym miesz-

W tym okresie nastąpil rozkwit nie-

burdelu wynosi jedynie 10

nic, by zlikwidować przyczynę

rejestracyjną Ireny Gryniszczak".

kaniu nie może być uważane za dom

rządu w Stanislawowie, mieście woje-

m (!).

zjawiska i bardzo niewiele, by

Stąd wynika, że Irena porzucila nie-

publiczny, ze względu na co dolączona

wódzkim od 1922 roku. Jak wyglądal prze-

likwidować jego następstwa.

rząd i zaczęla mieszkać z prostym robot-

do listu skarga jest bezpodstawną i nie

krój spoleczny miasta? Wedlug danych

Ludność miasta w latach 30. XX wie-

nikiem Iwanem Dorożenko, zarabiającym

udowodnioną".

spisu ludności z dnia 9 grudnia 1931 roku

ku zwiększala się glównie przez przyby-

na życie na budowie. Prawdopodobnie

Możemy tylko się domyślać, że praw-

miasto zamieszkiwalo 60 256 osób; w tym

PETRO HAWRYLYSZYN

cie dziewcząt ze wsi. A wiele z nich, nie

zakochal się w niej. Taka sytuacja mogla

dopodobnie ktoś z sąsiadów poskarżyl się

­ 24 824 Żydów (41,4%), 22 312 Polaków

znalazlszy innej pracy, zaczynaly sprze-

wyglądać na prawdopodobną. Podobny

na istnienie ,,domu publicznego" z powodu

We wspólczesnej Ukrainie prostytucja

(37,2%), 11 134 Ukraińców (18,6%) i 1 691

dawać swe cialo. Materialy archiwalne

przypadek z Kolomyi z roku 1916 opisal

zamieszkania w jednym lokalu dwóch pro-

stala się bardzo dochodowym biznesem.

(2,8%) innych narodowości. W tym okre-

pozwalają przeanalizować los jednej z ta-

prof. I. Monolatyj. Wówczas 18-letnią pro-

stytutek. Domy publiczne w Polsce byly

Obecnie istnieją ,,biale niewolnice", kwitnie

sie dzialalo w mieście 48 przedsiębiorstw

kich dziewcząt. Zachowala się jej książka

stytutkę Rozę Gilzenrot zabral do siebie

zabronione i stąd wojewoda dal dyspozycje

handel ,,żywym towarem", zmuszanie silą

przemyslowych o ogólnej wartości okolo

sanitarna oraz listy śledczego policji po-

jako pomoc kucharską pomocnik maszy-

policji wyjaśnić calą sprawę. Dom publicz-

do sprzedaży swoich wdzięków, prostytu-

10 mln zlotych. Największym pracodawcą

wiatowej do starosty powiatu i do woje-

nisty stacji kolejowej Kolomyja, Gawryl

ny mial z zasady ,,madame", która nim kie-

cja z biedy itp. W naszym państwie (i nie

byly Zaklady naprawcze kolei (5 tys. pra-

wody stanislawowskiego, gdzie figuruje

Swerguszenko.

rowala. Takiej osoby w tym przypadku nie

tylko) jedną z glównych przyczyn, która

cowników). Rozwijalo się też rzemioslo

informacja na jej temat. Na tej podsta-

Jednak Irena z Iwanem, sądząc

znaleziono.

zmusza kobiety sprzedawać swe cialo,

i handel.

wie przedstawimy Czytelnikom los Ireny

z kolejnej o niej informacji, dlugo nie byla.

Istnieje też ostatnia informacja o Irenie

jest bieda, trudności z odnalezieniem sensu

Stanislawów byl miastem, gdzie stacjo-

Gryniszczak, urodzonej w 1913 r. w pow.

13.12.1933 podkomisarz Zaborniak pisze

z 31 marca 1936 r. Jest to list tajnego agen-

życia w rodzinnym mieście lub państwie.

nowaly liczne jednostki wojskowe: 11 Kar-

stanislawowskim.

w liście do starosty powiatowego:

ta z inicjalami ,,JP" do starosty i podpisany

Powodem są także traumy, wyniesione

packa dywizja piechoty (48 pulk piechoty

Sądząc z nazwiska mogla być Ukra-

,,Przy zwrocie aktu donoszę, że sto-

przez kierownika oddzialu śledczego Hila-

z dzieciństwa. Stąd wiele dziewcząt marzy

i 11 pulk artylerii lekkiej), 6 Podolska brygada

inką lub Polką. Gdy biuro sanitarne po-

sownie do zaleceń wyjaśniono, że przy ul.

rego Stogenmaiera:

o wyjściu za mąż za bogatego cudzoziemca

kawalerii (6 pulk ulanów Kaniowskich, 6 dy-

wiatu stanislawowskiego wydawalo jej

Zosina Wola 143 zamieszkuje rej. prost.

,,Przy zwrocie aktu donoszę, że w re-

i ,,używania slodkiego życia za granicą".

wizjon artylerii konnej, 6 eskadra lączności,

w 1933 r. książeczkę sanitarną, miala lat

Irena Gryniszczak, a przy ul. Zosina Wola

alności przy pl. Paderewskiego 9, drugie

Historią nierządu w Ukrainie nie intereso-

6 eskadron saperski i 6 pluton żandarmerii

okolo 20. Należala do grupy nierządnic

179 mieszka rej. prost. Helena Grynisz-

wejście Rynek 30, u krawca Szwangera

wal się praktycznie nikt. Jedyne opracowanie

konnej), wojskowy oddzial kolejowy i inne.

rejestrowych, stojących socjalnie wyżej

czak. Wspomnianym nakazano w ciągu 10

mieszka rejestrowana prostytutka Irena

historyczne o prostytucji w Galicji należy do

Prostytucja zawsze towarzyszy miejscom

od tajnych. Nie byla szykanowana przez

dni opuścić zajmowane mieszkania i prze-

Gryniszczak. Wejście do tej realności z pl.

Romana Czorneńkiego. W swoim opracowa-

lokalizacji jednostek wojskowych, gdzie

policję, miala regularne badania medyczne

nieść się do innej dzielnicy".

Paderewskiego jest stale zamknięte i nie

niu przeanalizowal doglębnie to zjawisko

są wielkie skupiska mlodych mężczyzn.

i byla na uslugach bardziej majętnej grupy

W naszej opowieści pojawia się kolej-

stwierdzono, by prostytutka Gryniszczak

w okresie międzywojennym na przykladzie

Dowództwo traktowalo prostytucję jako

klientów. W tym czasie mieszkala przy ul.

na osoba ­ Helena Gryniszczak, sądząc ze

od tej strony wychodzila na ulicę i zacze-

woj. stanislawowskiego, przedstawil naro-

zagrożenie zdolności bojowej oddzialów,

Zosina Wola 143, ale bylo to jej już trzecie

zbieżności nazwisk, siostra Ireny. Niepoję-

piala przechodzących tam mężczyzn w ce-

dowościowy sklad sutenerów, opisal niektó-

bowiem istnialo zagrożenie zarażenia żol-

mieszkanie. Co tygodnia miala badania le-

ty jest tu nakaz policji opuszczenia zajmo-

lach rozpusty. Nie stwierdzono też, by Gry-

re elementy życia codziennego prostytutek,

nierzy chorobami wenerycznymi, przede

karskie ­ jej dniem byl piątek. Uczęszczala

wanych lokali na Zosinej Woli i przeniesie-

niszczak awanturowala się i zachowywala

ich kwalifikacje i przedstawil próbę klasyfi-

wszystkim syfilisem. Wiele oddzialów sku-

na nie regularnie, o czym świadczą zapisy

nia się do innej dzielnicy. Możliwe, że coś

wyzywająco".

kacji stosunków sutener-prostytutka.

pialo się w Stanislawowie przy ul. Zosina

­ ostatni z dnia 11 września 1933 r. Jesienią

tam naruszyly?

Z listu wynika, że byla to kolejna re-

W tym temacie o wiele bardziej istot-

Wola i tam byla największa koncentracja

1933 roku nawet próbowala powrócić do

Kolejna informacja, dotycząca sióstr

akcja na czyjąś anonimową skargę. Plac

ne są badania polskich kolegów. Warto tu

nierządnic. Do tego stopnia, że ludzie wsty-

normalnego życia. W liście od 14.10.1933

Gryniszczak pochodzi z dnia 8.6.1934 r.

Paderewskiego leżal pomiędzy katolicką

wymienić poświęcone temu problemowi

dzili się pytać o tę ulicę.

r. komisarza Unsinga do starosty powiato-

i dotyczy listu do wojewody w sprawie

kolegiatą, katedrą greckokatolicką a szkolą

cale monografie takich autorów jak Piotr

Zachowal się dokument

wego, czytamy:

domu publicznego:

i uważany byl za miejsce odwiedzane przez

Goldyn, Jolanta Sikorska-Kulesza czy M.

z lat 30. XX wieku,

,,Przy zwrocie aktu donoszę, że Irena

,,...przy ul. Zosina Wola 143 mieszkają

osoby o pewnej reputacji, a prostytutek

Rodak. Prostytutki bez wątpienia byly

w którym lekarz 6 dywizji

Gryniszczak przestala zajmować się roz-

dwie rejestrowe prostytutki Irena i Helena

tam w ogóle być nie powinno. Jak widzimy

marginesem spolecznym w konserwatyw-

artylerii konnej prosi

pustą i pozostaje na utrzymaniu Jana Doro-

Gryniszczak. W toku otrzymywanej infor-

w tym przypadku policja zbadala wszystkie

nym spoleczeństwie galicyjskim zarówno

żenka, malarza, zamieszkalego w Oprysz-

macji nie ustalono, by wspomniane naru-

okoliczności dostępu do wlaściciela miesz-

w czasach Austro-Węgier, jak i II Rzeczy-

wladze o zamknięcie domu

kowcach. Dorożenko do tej pory nie dal

szaly spokój okolicznym mieszkańcom lub

kania Natana Szwagera.

pospolitej. Nierząd od dawna byl symbolem

rozpusty w okolicy koszar

powodów podejrzewania go o otrzymanie

czynily coś przeciwko prawom dla prosty-

Wlaściciel, sądząc z nazwiska byl

najniższego moralnego upadku kobiety, a lu-

przy ul. Zosina Wola 143,

zysku z rozpusty i jako takowy notowany

tutek. Ponieważ wspólne zamieszkanie

Żydem i dorabial sobie dzierżawą miesz-

dzie ­ nawet mężczyźni korzystający z ich

wysuwając argument

kania, a wlaściwie chyba tylko pokoju.

uslug ­publicznie potępiali to zjawisko.

Większość ówczesnych Żydów w Stanisla-

W międzywojennej Polsce

wowie byla dość uboga i wykorzystywala

nie bylo jednoznacznej

każdą możliwość dodatkowego zarobku.

definicji prostytucji.

Uważano, że prostytutką

Ta historia odkryla przed nami życie

dziewczyny Ireny z nieznanej wioski pow.

jest pierwsza lepsza

stanislawowskiego, która w latach 1933­

kobieta, która oddaje

1936 zamieszkiwala w Stanislawowie

się mężczyźnie za pewne

i legalnie zajmowala się nierządem. Praw-

korzyści materialne. Z taką

dopodobnie sprowadzila do miasta swoją

prostytucją starano się

siostrę Helenę i wprowadzila ją w ten spo-

walczyć lub przynajmniej

sób życia. Wygląda na to, że byla prawo-

ograniczyć jej skalę.

myślną obywatelką: byla zarejestrowana,

nie naruszala porządku publicznego i prze-

Wschodnie województwa Rzeczypospo-

strzegala obowiązkowych przeglądów le-

litej ekonomicznie nie byly najmocniejsze.

karskich. Na początku swej dzialalności

Przeważaly tu drobne gospodarstwa wiej-

próbowala związać swe życie z kochanym

skie, przeważnie zacofane. Ponadto kryzys

mężczyzną, może chciala zalożyć rodzinę

lat 1929-1935 doprowadzil do zmniejszenia

i żyć normalnie. Ale możliwe, że ówczesne

eksportu i upadku produkcji rolnej. Stąd

okoliczności lub brak woli psychicznej nie

największym problemem w latach 30. XX

pozwolil jej zejść z obranej drogi.

wieku. bylo ogólne zubożenie ludności wiej-

Dalsze losy sióstr Ireny i Heleny są

skiej, szczególnie dotkliwie odczuwane na

ULICĘ ZOSINA WOLA ZNALI WSZYSCY

nam niestety nieznane.

terenach Malopolski Wschodniej.