12

nr 21 (409) |15­28.11.2022

Zapiski wojenne

www.kuriergalicyjski.com

Wojna

pocztówki z widokami mia-

sta byly drukowane u niego na

(część 14)

Chreszczatyku.

Tu, w prawoslawnej części

cmentarza zaczyna się Ale-

ja Zaslużonych. Jednak więk-

szość tych, którzy są tu pocho-

wani, byla taką tylko z punktu

widzenia partii komunistycz-

nej. Ale jest też wielu napraw-

dę wybitnych Ukraińców, któ-

rym ta chwala pośmiertna się

należy. Specjalnie dla nich za-

chowaliśmy część zniczy. Już

w calkowitej ciemności za-

palamy je na grobach Sadow-

skiego, Zańkowieckiej i Nar-

Oto zupelnie świeży grób,

buta, które są stloczone obok

znajdują się chaotyczne gro-

w którym w 2017 roku zosta-

siebie. Dalej pochówki My-

by obywateli radzieckich. Ten

sam obraz widzimy wokól po-

la pochowana szefowa kijow-

chajla Hruszewskiego i Wia-

zostalości absydy kaplicy, któ-

skiego polskiego stowarzysze-

czeslawa Czornowola, który

nia ,,Zgoda" Wiktoria Radik. To

móglby zostać wielkim pre-

ra niegdyś stanowila centrum

ona opiekowala się polskimi

katolickiej części cmentarza.

zydentem Ukrainy, gdyby nie

pochówkami i byla inicjator-

zostal zabity. Poeci, pisarze,

Tu i ówdzie jak wysepki wy-

stają z zarośli czarne granito-

ką restauracji masowego grobu

inżynierowie, lekarze... Na-

we plyty lub wielkie krzyże,

legionistów w 1920 roku. Ktoś

gle natrafiamy na grób Wandy

już zapalil jej światlo. Mój do-

Wasilewskiej. ­ Nie stawiaj-

na których coś jest napisane po

bry przyjaciel A. pokazuje grób

my tu zniczy ­ mówię. Ale jest

lacinie.

Józefa Zawadzkiego. Byl wy-

wśród nas jeden Polak, pan R.,

Kapelan wojskowy PCU o.

dawcą książek i burmistrzem

Oleksij jest już na miejscu. Spe-

który w duchu chrześcijań-

Kijowa w latach 1860­1863,

cjalnie zaprosiliśmy go dla pod-

skiego milosierdzia odmawia

zdymisjonowany przez wla-

pacierz nad grobem żarliwej

kreślenia ,,ukraińskości" naszej

dze carskie w czasie represji po

komunistki, którą nawet nie

akcji. Ma typową kozacką fry-

powstaniu styczniowym. Jego

pochowano w katolickiej czę-

zurę i wąsy, porusza się z laską,

Początek listopada 2022:

ojciec byl pierwszym wydaw-

chociaż jest dość mlody. Oczy-

ści cmentarza.

przy czym katolicka zostala

Światlo

cą dziel Adama Mickiewicza

wiście, nie pytam dlaczego.

Udajemy się do najdalszej

prawie calkowicie zniszczona.

1

w Wilnie. M.in. opublikowal

części nekropolii, gdzie pocho-

Trwa modlitwa za zmarlych,

Na jej miejscu zbudowano wieżę

listopada 2020 r. Caly

,,Romanse i ballady" wieszcza.

wani są polscy legioniści. Wo-

większość z nas, którzy oto-

wysokiego napięcia.

cmentarz  Lyczakowski

Nieco niżej znajduje się ko-

kól panuje zupelna ciemność,

czyli kapelana pólkolem, żegna

Prawie wszystkie stare na-

plonie i świeci. ­ Wraz

lejna wyspa starych polskich

się na sposób prawoslawny ­ od

ale zza drzew widać wyspy na-

grobki na cmentarzu zostaly

z wolontariuszami umieścili-

grobów ­ przy neogotyckiej

szych światel i mówimy: ,,Jak

prawej do lewej.

splądrowane w czasach ZSRR.

śmy tutaj dziś 10 000 lamp ­

bramie. Oto mogila wybitne-

pięknie". Czuję chlód, bo zbyt

W krótkim kazaniu ojciec

Bardzo często wysoko arty-

mówila moja dobra koleżanka

go artysty Wilhelma Kotar-

lekko się ubralem. Przyspie-

wypowiada slowa wdzięcz-

styczne groby wykonane z mar-

E., z którą ustawialiśmy bia-

bińskiego. Cale życie mieszkal

szam kroku i widzę przed sobą

ności i przyjaźni do Polaków

muru lub granitu żytomierskie-

lo-czerwone światla na kwa-

w Kijowie i wykonal m.in. ob-

oraz wspomina o ich slynnych

świeży grób z drewnianym

go byly po prostu skradzione

terze powstańców stycznio-

razy w prawoslawnym sobo-

krzyżem. Jest na nim duże zdję-

przedstawicielach, którzy rów-

­ stare inskrypcje zacierano,

wych. ­ Oby tak bylo w moim

rze św. Wlodzimierza. Na jego

cie i nie muszę czytać nazwi-

nież gloryfikowali nasze mia-

grawerowano nowe, po rosyj-

Kijowie na cmentarzu Bajkowa

odrestaurowanym pochówku

ska, wszyscy już je znamy. To

sto. Jeszcze raz przypominam,

sku, zwykle dla jakichś urzęd-

­ pomyślalem.

znicze zapala jego wieloletnia

najnowszy i prawdziwy boha-

że do 1920 roku, kiedy więk-

ników lub pulkowników ar-

1 listopada 2021 r. ,,Uważaj

badaczka, kandydat nauk hi-

ter narodowy Ukrainy, Roman

szość ludności polskiej opuści-

mii sowieckiej. Albo po prostu

pod nogi, bracie! Tutaj moż-

storycznych pani D. Kilka mie-

Ratuszny. Przystojny chlopak,

la Kijów, ewakuując się przed

wrzucano pochówki do wąwo-

na tak wpaść, że trzeba będzie

sięcy temu ona i jej mąż, znany

bolszewikami, jedna czwarta

który nie mając nawet 25 lat od-

zów i w opustoszonym miejscu

wzywać karetkę ­ mówi mój

mieszkańców miasta mówila

kolekcjoner sztuki, przeprowa-

dal latem życie za nas wszyst-

(co zrobiono z kośćmi zmarlych

polski przyjaciel P., z którym po

dzili licytację jednego z obra-

kich w bitwach pod Iziumem.

po polsku i ten język byl tu jed-

­ nie wiadomo) szybko grzeba-

ciemku, z kilkoma lampionami

zów Marii Prymaczenko, który

Wcześniej, przed wojną byl

no nowe, poprawne politycznie

nym z glównych, obok ukraiń-

przyjechaliśmy na cmentarz

przez wiele lat byl przechowy-

bardzo aktywnym i charyzma-

sowieckie zwloki, ponieważ ten

skiego, rosyjskiego i jidysz.

kijowski Bajkowa. ­ ,,Jak to by-

wany w ich rodzinie. Udalo się

tycznym dzialaczem w Kijowie.

Jest nas okolo trzydziestu.

cmentarz zawsze byl uważany

loby dobrze, gdyby kijowianie

Mamy ze sobą pięćset zniczy

dostać ogromną kwotę ­ 500

Bronil nasze parki i lasy przed

za miejsce elitarne. Tak stalo się

zebrali się tutaj i zapalili tysią-

tysięcy dolarów. Wszystkie

bandycką zabudową, zajmowal

i proponuję zapalić większość

na przyklad z miejscem, gdzie

ce zniczy na tych grobach, jak

pieniądze poszly na wsparcie

z nich wlaśnie tutaj, wokól po-

się śledztwami korupcji na naj-

leżalo 114 legionistów Wojska

to jest w zwyczaju w Polsce i na

Sil Zbrojnych Ukrainy.

wyższych szczeblach wladzy.

Polskiego, którzy wraz z od-

zostalości kaplicy, a nie tylko

Litwie ­ odpowiadam mu.

Trochę dalej zapalamy znicze

Przewidywano, że będzie mial

na polskich grobach, żeby wy-

dzialami Ukraińskiej Republi-

1 listopada 2022 r. Minąl rok

glądalo to estetycznie i pięknie.

na grobie Leona Idzikowskie-

blyskotliwą karierę w polityce,

ki Ludowej oddali w maju 1920

i mieszkańcy Kijowa przyszli.

Zmrok zbliża się szybko i nie-

go, który byl najslynniejszym

a wielu widzialo Romana jako

roku życie za wyzwolenie Ki-

Chodzimy między grobami, za-

wydawcą książek w Kijowie

prezydenta Kijowa. Nie stalo

śmiale światla wewnątrz wie-

jowa. W miejscu, gdzie do 1937

palamy kolorowe znicze, sta-

na przelomie XIX i XX wieku.

się tak... I kolejny jasny znicz

r. znajdowaly się rzędy grobów

lokolorowych zniczy rozbly-

wiamy je na grobach.

Przeważnie wszystkie stare

skują coraz bardziej.

zaplonąl w ciemności Bajkowe-

polskich żolnierzy, obecnie

Kilka dni wcześniej umieści-

go cmentarza...

lem na Facebooku apel o przyby-

Jesteśmy już u celu na-

cie Ukraińców na akcję podzię-

szej  cmentarnej  wyprawy.

kowania Polakom za przyjaźń

Duży granitowy krzyż, napisy

i wsparcie. Mam w pamięci

w języku polskim i ukraińskim,

morze cieplych światel na Ly-

świeże kwiaty i bialo-czer-

czakowie dwa lata temu i chcę

wone znicze. To zbiorowy grób

to powtórzyć tutaj, w Kijowie.

polskich legionistów, którzy

Przynajmniej w miniaturze.

oddali życie za naszych przod-

Cmentarz Bajkowa jest jed-

ków w walce z tym samym co

nym z najstarszych w Kijowie.

dziś wrogiem. Ustawiamy na

General carski Siergiej Bajkow

pochówku resztę naszych zni-

postanowil w ten sposób zain-

czy i wychodzimy.

westować pieniądze, za któ-

Prawdopodobnie liczbą za-

re kupil wzgórze w tej części

palonych zniczy nawet nie zbli-

miasta. Trzy ogromne sekcje

żyliśmy się do Lyczakowa, nie

przeznaczono dla prawoslaw-

mówiąc już o Powązkach czy

nych, katolików i protestantów.

Rossie. Ale tak milo jest widzieć

W każdej umieszczono kaplicę.

te światla migoczące w ciem-

Później prawoslawni zbudowa-

ności kijowskiego cmentarza.

li dużą cerkiew, która nadal jest

A jeszcze milej jest wierzyć, że

czynna, zaś kaplice protestan-

po drugiej stronie ­ w najszer-

tów i katolików w czasach ko-

szym tego slowa znaczeniu ­ są

munizmu zamienily się w ruiny,

nam za to wdzięczni.