22

nr 21 (409) |15­28.11.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Budapeszteńska seria

(III)

w 1875 r. zlikwidowano i rozbito

Sapieżyńska też miala swój sy-

tam ladny skwerek.

nonim ­ nazywano ją ,,Linią

Wówczas to faktycznie po-

A-B". Wprawdzie nie calą uli-

wstalo nowe centrum Stani-

cę, lecz jedynie odcinek mię-

slawowa. Wladze miasta dbaly

dzy obecnymi ulicami Halicką

o upiększenie glównego placu

i Szaszkiewicza. Przedstawiają

miasta. Każdej wiosny robotnicy

ją kolejne widokówki.

Najciekawsze zachowalem na

pod okiem miejskiego ogrodni-

Jest kilka wersji, dlacze-

Powiedzieć ,,zbudowali" ­ to

1950. podczas adaptacji pasa-

zakończenie. Postanowilem

ka porządkowali klomby, wysa-

go nazywano ją wlaśnie ,,Linią

zbyt wiele. Bogacze dali pienią-

żu na sowiecki CUM (Centralny

zakończyć ten cykl

dzali kwiaty, przycinali drzewa.

A-B". Nasuwa się tu analogia

dze, a prace wykonala lwowska

Uniwersalny Magazyn).

widokówkami najpiękniejszej

Innymi slowy ­ pracowali nad

z pólnocną stroną krakowskie-

firma Fleiszla wedlug projektu

Salon pod otwartym niebem

ulicy Stanislawowa. Dlaczego

landszaftem tego miejsca.

go Starego Rynku. Interesują-

Austriaków Fellnera i Hellmera ­

tylko Stanislawowa ­ do dziś

Nieprzygotowany  Czytel-

Skwer graniczyl z początkiem

cą wersję podaje aktor Alek-

tych, którzy wybudowali teatry

ulica ta jest ozdobą naszego

nik z trudem pozna lokalizację

ul. Sapieżyńskiej i byl od niej od-

sander Granach, pochodzący

w Odessie i Czerniowcach.

miasta, chociaż nazywa się

kolejnej pocztówki. Przedsta-

grodzony niewysokim kutym

z Horodenki, który swego cza-

Do pasażu prowadzily przej-

inaczej.

ogrodzeniem. Wzdluż niego staly

wiony jest na niej pl. Wieców...

su mieszkal w Stanislawowie

ścia przez partery glównych ka-

laweczki, gdzie lubili odpoczy-

ale sprzed 110 lat. W oddali wi-

i często chadzal tą ulicą.

mienic. Bylo ich pięć. Dobrze jest

dzimy początek ul. Belweder-

wać mieszkańcy miasta, którzy

­ Jedną stronę glównej pro-

to widoczne na widokówce. Fo-

IWAN BONDAREW

skiej, po prawej ­ zabudowa-

nigdzie nie się spieszyli. Byli to

menady nazywano ,,Linią A",

tograf przyszedl chyba za wcze-

Posiadlości braci

nia Gartenbergów z pasażem

przeważnie panowie, czytają-

a przeciwlegly ,,Linią B". Tu spo-

śnie, bo wszystkie sklepy są za-

Gartenbergów

cy prasę, wymieniający ze sobą

wewnątrz. Te zabudowania nie

tykala się mlodzież. Czupurne,

ciągnięte roletami. Jedna z nich

najświeższe wiadomości, dys-

przetrwają I wojny światowej.

urodziwe dziewczęta, śmialy się

Z pewnością domyśliliście

jest opuszczona nie do końca

kutujący o polityce. Na wido-

Najwięcej szczęścia mial pasaż

i szczebiotaly, przechadzając się

się Państwo, że mowa będzie

i widoczne jest tam coś w rodzaju

Spoglądając na widokówkę

kówce wszyscy stoją ­ ma się

ze studentami i eleganckimi ofi-

o ul. Niezależności, która za

UFO. W oddali amfilady możemy

trudno jest uwierzyć, że niedaw-

wrażenie, że wszyscy jednocze-

cerami. Z kawiarenek dochodzila

Austrii byla Sapieżyńską ­ na

zobaczyć pierwszą w Stanislawo-

no zamiast ladnego placu bylo tam

śnie wstali, aby lepiej zobaczyć

muzyka, można bylo spotkać się

cześć Leona Sapiehy, pierwsze-

wie fontannę w ksztalcie dwójki

pracę fotografa.

brudne targowisko, gdzie handlo-

w pasażu lub w którejś z licznych

go marszalka Sejmu Krajowego.

dzieci pod parasolem. Wnętrze

Dziennikarz ,,Kuriera Sta-

wano używanymi rzeczami. Po

restauracji. Panowaly tam wy-

Byla to niezwykle dluga ulica:

pasażu dekorowaly liczne obra-

nislawowskiego" trafnie opisal

przemianowaniu go na pl. Fran-

stawność, śmiech i roztargnione

ciągnęla się aż do końca miasta,

zy i terakotowe rzeźby w niszach.

ciszka Józefa I ten brudny targ

atmosferę tego improwizowa-

podniecenie. Nie braklo też sal

do okolic obecnego skrzyżowa-

Zostaly one zniszczone w latach

nego ,,klubu dyskusyjnego":

tanecznych, zakladów rozryw-

nia z ul. Bandery ­ dalej leżal już

­ Ulica w Stanislawowie pel-

kowych, ludzi zaś bylo tu stokroć

Kniahinin-Kolonia. Początek Sa-

ni rolę salonu. Ludzie zbierają się

więcej niż w miejskim parku.

pieżyńskiej byl nie tylko piękny

tu, spotykają się, stoją grupkami

Wszystko tu wydawalo się

­ określal on architektoniczne ob-

i rozmawiają, poznają się nawza-

bardzie zuchwale, rozluźnione,

licze miasta przez ponad trzydzie-

jem lub robią wrażenie, że się nie

swobodne, ten nastrój udzielal

ści lat, aż do I wojny światowej.

znają, śmieją się i mają rozryw-

się wszystkim, każdy śpieszyl

Perspektywę ulicy otwie-

kę, plotkują, klamią, krytykują

na spotkanie. Slychać bylo ję-

ral ciąg kamienic, dominujący

i prawią komplementy ­ bo ulica

zyk polski, niemiecki, ukra-

niby lotniskowiec nad niziut-

w Stanislawowie jest salonem.

iński, jidysz, wszyscy, będąc

kimi, jak krążowniki, domka-

zaklopotani i podnieceni, za-

mi. Wszystkie te gmachy na-

Między A i B

chowywali się godnie.

leżaly do braci Gartenbergów,

Dziś ten pieszy odcinek ul.

O godzinie 10 latarnie na-

którzy w 1907 roku przebudo-

Niezależności nazywany jest

gle gasly i gwar ucichal ­ Linia

wali swe kamienice w imponu-

,,stumetrówką" lub ,,setką". Stara

A i Linia B pustoszaly. Na uli-

jąco imperialnym stylu.

cach nie bylo nikogo. Jedynie

Najbardziej prestiżowe miej-

gdzieniegdzie można bylo zoba-

sce zajmowal sklep Emila Sztau-

czyć zapóźniona parkę lub sa-

bera. Wprawdzie nazywal się

motny powóz. Pod którąś z bram

Rachmil, ale aby szyld wyglą-

żolnierz żegnal się z pokojówką,

dal bardziej pociągająco, zmie-

oglądając się z obawą, czy nikt

nil nieco swe dokumenty. Kra-

ich nie widzi. Gdy nie bylo ni-

joznawca Olena Buczyk zbadala,

kogo ­ rzucali się w objęcia i ca-

jakie towary można bylo tu ku-

lowali się, a gdy ktoś przechodzil

pić: cylindry, amerykańskie

­ nieruchomieli, niby schwyta-

obuwie, bieliznę męską, laski,

ni na gorącym zlodzieje...

parasole, wyroby skórzane, per-

Przerywamy na tym naszą

fumerię, angielskie rakiety, ka-

wędrówkę po starym Stanisla-

pelusze i pilki do tenisa oraz kra-

wowie, którą odbyliśmy dzięki

waty. Byl to swego rodzaju butik

wydawcy Leopoldowi Weisowi

odzieżowo-sportowy.

z odleglego Budapesztu. Wlaśnie

W centrum tego ciągu zabu-

przerywamy, a nie kończymy,

dowań braci Gartenbergów stal

bowiem gdzieś w prywatnych

ich slynny pasaż. Bracia nie byli

kolekcjach pozostaje pięć niko-

biednymi ludźmi ­ handlowali

mu nieznanych dotąd pocztówek

naftą i mieli wlasne szyby w Bo-

z tej serii. Kiedyś ujrzą światlo

ryslawiu. W 1904 toku wybudo-

dzienne i można będzie przed-

wali na wewnętrznym podwórku

stawić kolejną publikację ­ ,,Bu-

krytą galerię ­ faktycznie pierw-

dapeszteńska seria IV".

szy supermarket Stanislawowa.