13

nr 23­24 (411­412) |20.12.2022­16.01.2023

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

religijnej Jana z Dukli lwowskim ar-

w Warszawie. Misterium to wędro-

cybiskupem lacińskim byl Grzegorz

walo w Polsce przez wiele lat, bylo

z Sanoka żyjący w latach 1407­1477.

grane w najlepszych teatrach. Do wy-

Zanim zostal arcybiskupem wiele

buchu II wojny światowej ,,Pastoral-

podróżowal, trafil, między innymi,

ka" wystawiana byla pięciokrotnie,

do Rzymu, gdzie na dworze papie-

po raz ostatni we Lwowie w Teatrze

ża Eugeniusza IV poznal najnowsze

Miejskim w roku 1934 w reż. Wla-

prądy umyslowe, jakie zrodzily się

dyslawa Krasnowieckiego. W 1931

i panowaly wówczas w Italii. Po po-

roku ukazalo się książkowe wydanie

wrocie do kraju w 1450 roku i ob-

,,Pastoralki" opublikowane przez In-

jęciu arcybiskupstwa zaslynąl jako

stytut Teatrów Ludowych w Warsza-

twórca pierwszego w calej wielkiej

wie z podaniem wszystkich tekstów,

Rzeczypospolitej  renesansowe-

nut do nich oraz archiwalnych źródel

go dworu w zalożonym przez siebie

tekstów i pieśni. Po wojnie często ją

mieście Dunajów w pobliżu Lwowa.

prezentowano w opracowaniu wielu

Organizowal tam spotkania huma-

znanych reżyserów i z udzialem pleja-

nistów: uczonych, literatów, teolo-

dy najlepszych naszych aktorów i mu-

gów. Sam byl też poetą, twórcą epi-

zyków w teatrach, operach, zrealizo-

gramatów, historykiem. Zaprosil on

wano nagrania radiowe i telewizyjne.

także do Dunajowa slawnego wlo-

Mówię o tym, bo wlaśnie teraz, w tym

skiego humanistę Filippo Bounac-

roku, przypada jubileusz stulecia tego

corsi zwanego Kallimachem. Zanim

znakomitego wydarzenia.

Kallimach przeniósl się na Wawel

Oczywiście o innych przedstawie-

i zostal doradcą króla Jana Olbrach-

niach jaselkowych i śpiewograch bo-

ta, byl wlaśnie przez pewien okres

utworze nawiązanie do biografii św.

zgromadzeni wierni śpiewali okolicz-

samemu, a mianowicie przypomnie-

żonarodzeniowych, często wysokiej

we Lwowie i w Dunajowie, gdzie też

Franciszka, który mial poblogoslawić

nościowe pieśni. Byly przy żlobku też

niu przedwiecznej historii z Betlejem

próby artystycznej, można by jeszcze

tworzyl. Spod pióra Kallimacha wy-

znakiem krzyża zlego wilka, który

zwierzęta. W przekazie Kallimacha

i pobudzeniu rozmyślań o tym fakcie

mówić bardzo interesująco i wiele, bo

szly nie tylko milosne elegie do Fanni,

atakowal ludzi, i zmienić go rozmo-

mamy tego potwierdzenie.

i modlitw. Wciąż rodzą się nowe po-

jest o czym. Także o wielu nowych pa-

mieszczki lwowskiej, pierwsze tego

wą, lagodnym glosem, oswoić, aby

Trzeba przypomnieć, że tradycja two-

mysly. Jak wiadomo obecnie w wielu

storalkach ­ krótkich utworach ­ two-

rodzaju utwory na terenie Polski, ale

nikomu nie czynil zla. Jak wiadomo

rzenia szopek bożonarodzeniowych

domach znaleźć można pod choinką

rzonych przez nowe pokolenia, w nowej

też wiersze hagiograficzne, między

w swej ,,Pieśni slonecznej" św. Fran-

sięga czasów życia i dzialalności św.

niewielkie, często cenne artystycz-

estetyce muzycznej i prezentowanych

innymi o św. Stanislawie. Arcybi-

ciszek brata się ze wszystkimi stwo-

Franciszka z Asyżu, który jako pierw-

nie, ciekawe szopki. Mamy też w Pol-

przez mlode artystki i artystów. Trady-

skupowi i swemu opiekunowi Grze-

rzeniami i żywiolami, nazywając ich

szy zorganizowal żywą szopkę 24

sce wiele ruchomych szopek. Należy

cja lączy się ze wspólczesnością, która

gorzowi z Sanoka zrewanżowal się

,,braćmi" i ,,siostrami" jako tworami

grudnia 1223 roku w Greccio. Z za-

chyba przypuszczać, że wlaśnie przy

ją ubogaca. Osobną sprawą jest wlą-

cennym dzielem pisanym po lacinie

Stworzyciela. W jednym z fragmen-

chowanych przekazów wiemy, że byla

szopkach zaczęto śpiewać pierwsze

czenie motywów muzycznych kolęd

pod tytulem ,,Życie i obyczaje Grze-

tów czytamy:

naturalnej wielkości i skladala się

pastoralki. Do Polski tradycja two-

do swoich utworów przez genialnych

gorza z Sanoka", które ukończyl w r.

,,Pochwalony bądź, mój Panie, ze

z żywych zwierząt i przedstawiają-

rzenia szopek trafila prawdopodob-

kompozytorów jak na przyklad przez

1476. Kallimach przedstawil w nim

wszystkimi Twymi stworzeniami,

cych Świętą Rodzinę ludzi. Franciszek

nie wlaśnie za sprawą zakonników

Fryderyka Chopina, który do swego

arcybiskupa jako wybitnego huma-

nade wszystko z panem bratem

chcial w ten sposób przybliżyć wier-

franciszkańskich (bernardynów) już

Scherza e-mol op. 20 wlączyl ludowy

nistę, myśliciela, męża stanu i żar-

Slońcem,

nym tajemnicę zbawienia i pobudzić

w XIII wieku najpierw do Krakowa.

motyw kolędy ,,Lulajże Jezuniu, lulaj-

liwego religijnie księcia Kościola.

bo jest on lampą dnia i nim rozświe-

ich wiarę. Ale jest w tym też wyrażona

Ale to lwowskie, kallimachowe świa-

że, lulaj". Jakże pięknie wykorzystal

Wlaśnie w tej wspomnianej biografii

tlasz naszą drogę".

milość do zwierząt św. Franciszka, któ-

dectwo, o którym wspominalem, jest

Krzysztof Penderecki w swej II Sym-

pisze, że w pewnym okresie obser-

rych nazywal ,,braćmi mniejszymi".

też bardzo stare i bardzo cenne.

fonii Wigilijnej motyw kolędy ,,Cicha

Rzeczywiście, tekst Kallimacha

wantów św. Franciszka czyli bernar-

Później ten zwyczaj budowania szo-

noc". Z kolei na początku tego roku

z roku 1476 wspomina o żywej

Jakie

byly

najslawniej-

dynów oskarżono we Lwowie przed

pek przeniósl się na inne kraje Eu-

w sali koncertowej Filharmonii Kra-

szopce u lwowskich bernardy-

sze pastoralki już w czasach

arcybiskupem Grzegorzem z Sanoka

ropy. Z biegiem lat i wieków szopki

kowskiej wystąpil znakomity pianista

nów. Jest to więc prastara tra-

wspólczesnych?

o to, że ściągają do swego kościo-

byly stopniowo rozbudowywane,

i kompozytor jazzowy Wlodek Pawlik,

dycja, która w naszym mieście

la ludzi w dzień Bożego Narodzenia

coraz bardziej urozmaicane. Także

Z czasem pastoralkami nazwano nie

którego niegdyś kilkakrotnie gości-

ma już ponad 500 lat.

nowymi i nieznanymi ceremoniami

w naszych czasach. Wspomnę choć-

tylko jedną kolędę, ale niekiedy cale

lem w Muzeum A. i J. Iwaszkiewiczów

religijnymi. A mianowicie w świąty-

Tak, jak najbardziej. Przypuszcza się

by ogromnych rozmiarów, co roku

przedstawienia. Jedną z najslawniej-

w Stawisku jako dyrektor tej instytu-

ni bernardyńskiej ,,wystawiają wolu

obecnie, że polskie pastoralki narodzily

inne, szopki w Watykanie. Także tę

szych w XX wieku bylo misterium

cji. Improwizowal tam wtedy genial-

i osla oraz żlobek z nowo narodzonym

się wlaśnie w środowisku franciszka-

w otoczeniu strzelistych świerków

,,Pastoralka" Leona Schillera, znako-

nie także na motywach kolęd. W tym

Dziecięciem". Kanonicy lwowscy byli

nów, którzy zaprowadzili u nas zwyczaj

przywiezionych z Tatr za pontyfi-

mitego reżysera, jednego z najwy-

roku pod Wawelem w jego reinterpre-

tym oburzeni. Na co arcybiskup mial

urządzania w kościolach w okresie Bo-

katu Jana Pawla II. Choć wszystkie

bitniejszych w dziejach naszego te-

tacji można bylo wysluchać szesnaście

­ jak pisze Kallimach ­ odpowiedzieć:

żego Narodzenia szopek, przy których

one slużą jak przed wiekami temu

atru. Trzeba wspomnieć, że w okresie

najpopularniejszych polskich kolęd,

,,Wy to samo możecie zrobić, a nawet,

międzywojennym Lwów podziwial

przy czym artysta ten unika prostych

jeśli się wam podoba, dodajcie paste-

jego monumentalne przedstawienia.

powtórzeń, zachwyca lotną inwencją,

rzy i owce w radosnych dokola pod-

Przypomnę, że tworzyl on we Lwo-

tworząc jakby nowe, muzyczne opo-

skokach. Któż bowiem powstrzymuje

wie w latach 1930­1932. Byl kierow-

wieści na temat poszczególnych pieśni

albo przynajmniej ma powstrzymać

nikiem artystycznym i reżyserem

religijnych. Kolędy Pawlika są uni-

rozbudzanie w ludziach w jakikol-

w kilku teatrach: w Teatrze Wielkim,

kalną kreacją jego artystycznej oso-

wiek sposób pobożności i religijno-

Rozmaitości i Malym. W tym nie tak

bowości i wymykającą się jakimkol-

ści, którą wy mi każecie ograniczać".

dlugim okresie rozwinąl swoją kon-

wiek znanym w muzycznym świecie

Wlaśnie też Kallimach przedstawil

cepcję teatru monumentalnego, która

podzialom na style, gatunki, epoki. To

w swym lacińskim wierszu ,,Evocatio

zaowocowala, między innymi, slaw-

jeszcze jedno świadectwo tego, że nasza

ex rure in civitatem pro Natali Christi

nymi realizacjami utworów wielkich

kultura chrześcijańska jest jak drzewo.

romantyków: Kordiana w 1930 r. oraz

ad Gregorium Sanoceum" (Wezwanie

Jego korzeniami jest często bogata kul-

Snu srebrnego Salomei Juliusza Slo-

ze wsi do miasta na Boże Narodze-

tura ludowa, a koroną najwspanialsze

wackiego w 1932, a także Dziadów

nie do Grzegorza z Sanoka) scenę

dziela artystyczne. Można by o tym

z bernardyńskiego żlobka z Jezusem,

Adama Mickiewicza w tym samym

w przyszlości snuć jeszcze wiele roz-

Maryją, Józefem, Trzema Królami

roku. Wspólpracowal z nim wówczas

ważań. Jeszcze też wypada wspomnieć

i pasterzami.. Opisal w tym utworze

Andrzej Pronaszko malarz awangar-

o wierszach inspirowanych tradycją

żywiolową radość pasterzy z naro-

dowy, wybitny scenarzysta, a jego

bożonarodzeniową wielu poetów ze

dzin Dzieciątka tymi slowami:

lwowskie realizacje wzbudzily u wie-

Lwowa i Kresów, że wspomnę choćby:

Rozradowani pasterze trzód skaczą

lu znawców polemiki, zachwyt, zdo-

Juliusza Slowackiego, Jana Kaspro-

wicza, Leopolda Staffa, Kazimierza

z donośnym krzykiem

byly ogromne uznanie. Leon Schiller

Wierzyńskiego.

I jak chce zwyczaj wieśniaczy śpie-

ulożyl też w okresie międzywojennym

wają, że przyszedl Ojciec

scenariusz widowiska bożonarodze-

Ale na razie może zakończmy

Rzeczy i świata i przyniósl pokój dla

niowego ,,Pastoralka". Jego mądrość

tę rozmowę, za którą bardzo

wszystkich na ziemi.

polegala na tym, że sięgnąl do źródel

dziękuję.

Oni nie wątpią, że w bóstwa tak po-

naszej religijności, po bardzo stare,

Ja również i mimo tragicznego cza-

tężnego bliskości

z różnych wieków, z różnych miejsc

su wojny, a może szczególnie wla-

Wilki krwiożercze nie mogą tknąć

teksty przedstawień, kolędy, pasto-

śnie dlatego, skladam Redakcji oraz

stada, więc pozwalają

ralki. Calość opracowal muzycznie

wszystkim Czytelnikom ,,Nowego

Trzodzie swej mlodej bez żadnej

wspólnie z kompozytorem Janem Ma-

Kuriera Galicyjskiego" życzenia spo-

ochrony blądzić po trawie. (...)

klakiewiczem. Zdobyl tym misterium

kojnych i szczęśliwych Świąt Bo-

uznanie w wielu miastach w kraju.

żego Narodzenia! Bo w tym czasie,

Mamy wiec w tym wierszu typowe

Premiera ,,Pastoralki w reżyserii Le-

by poslużyć się slowami Franciszka

też dla pastoralek polączenie prze-

ona Schillera, Heleny Buczyńskiej

Karpińskiego: ,,Bóg się rodzi, moc

kazu biblijnego z realiami i scenami

i Feliksa Zbyszewskiego odbyla się 24

truchleje...

lokalnymi. Znajdujemy też w tym

grudnia 1922 roku w Teatrze Reduta