25

nr 23­24 (411­412) |20.12.2022­16.01.2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

ZE LWOWA. GRUSS AUS LEMBERG. KATEDRA ŚWIĘTEGO JURA. PLAC MARIACKI. 1899 R. SALON

MALARZY POLSKICH, KRAKÓW

przez wiele lat pracowal w biznesie naf-

Poważnym konkurentem Bromilskiego

seriami z obowiązkową numeracją. Z cza-

towym. Jan Bromilski, mąż ich siostry

byla drezdeńska firma ,,Kunstdruck-Anstalt

sem, gdy Römmler zacząl wydawać wi-

Heleny, już wówczas mial wlasny sklep

Römmler & Jonas", wydawnictwo, zalożone

dokówki, również je numerowal. Tak

papierniczy. Pod koniec XIX wieku, gdy

w 1871 r., specjalizujące się w wydawaniu

widoki Lwowa, ukazujące się w latach

pocztówka stala się modnym środkiem

książek, reprodukcji i fotograficznych pej-

1897­1908/10 mialy numery od 6871 do

komunikacji, Bromilski nie tracąc czasu

zaży miast w formacie ,,cabinet" (format

6893 z dodaniem litery, która prawdopo-

staje się jednym z najbardziej znanych wy-

10x15 naklejone na twardy karton) ­ bardzo

dobnie oznaczala serię oraz sygnaturami

dawców pocztówek. Najstarszy stempel

popularnych od lat 1860. Jednym z zaloży-

R&J.D, Römmler & Jonas Dresden, Römmler

na pocztówce z widokiem na pl. Mariacki

cieli zakladu byl Emil Römmler (1842-1941),

u. Jonas Dresden. Niektóre z tych widokó-

pochodzi z 1895 r.

który jeszcze w 1861 r. otworzyl zaklad

wek są czarno-biale, a niektóre ­ na tono-

Nie wiadomo, ile pocztówek ukazalo

w Dreźnie. Wraz z rozwojem fotografii

wanym szaro-blękitnym papierze.

WESOLYCH ŚWIĄT! KAPLICA BOIMÓW W ZIMIE. ST. TONDOS. 1910 R.

się od 1895 do lat I wojny światowej, ale

i wynalezieniem nowych technik fotogra-

Próba określenia fotografa, którego

SALON MALARZY POLSKICH, KRAKÓW

odnotowano dziesięć różnych sygnatur,

ficznych i poligraficznych, popularnością

prace wykorzystala firma Römmler & Jo-

markujących każdą serię. Wydano również

,,cabinetu" i opanowaniem techniki foto-

nas, znów prowadzą nas do Edwarda Trze-

kilka albumów-leporello z najbardziej popu-

typii, Emil Römmler zapoczątkowal udany

meskiego. Jego miejskie fotografie zbiega-

reprodukcji. W tym celu w 1882 r. Henryk

popularność przez dlugie lata. Odznaczyć

larnymi widokami Lwowa. Wedlug wielu

biznes ­ fotografowanie znanych widoków

ją się prawie ze wszystkimi ,,lwowskimi"

Frist zalożyl w Krakowie Salon Malarzy

należy interesującą serię na tonowanym

oznak i analogii stalym autorem pocztówek

architektonicznych miast europejskich.

widokówkami drezdeńskiej firmy. Należy

Polskich. Z pojawieniem się widokówek,

blękitnym papierze: znane widoki Lwowa,

Bromilskiego byl lwowski fotograf Edward

W 1871 r. w Dreźnie do spólki z Leopol-

odznaczyć tu kilka nietypowych widoków,

Frist natychmiast przejąl ideę tego nowe-

ozdobione patriotycznymi akcentami ­

Trzemeski ­ najwybitniejszy artysta

dem Erazmem Jonasem zalożono ,,Kunstd-

istniejących jedynie na drezdeńskich wi-

go środka komunikacji, którego pojawienie

portrety dzialaczy historycznych, pisarzy

w tej dziedzinie z przelomu XIX­XX wieków.

ruck-Anstalt Römmler & Jonas". Od tego

dokówkach. Jest to kilka widoków Lwowa

się na przelomie XIX i XX wieków można

i poetów umieszczone w dekoracyjnych

Pocztówki sprzedawal we wlasnym sklepie

czasu przedsiębiorstwo wykonalo tysiące

z otaczających gór, pl. Św. Ducha z ogrodze-

porównać ze znaczeniem wspólczesnego

winietach: general Józef Dwernicki, Adam

w Grand Hotelu przy ul. Karola Ludwika 13,

fotografii miast europejskich przedstawia-

niem wokól pomnika Jana III Sobieskiego,

internetu i sieci spolecznościowych.

Mickiewicz, Aleksander Fredro, Wincenty

również w sklepie Hawranków na pl. Ma-

jące budowle administracyjne, zabytki kul-

park Kilińskiego, sfotografowany z górnej

Frist zacząl wydawać lwowskie wi-

Pol, Tadeusz Kościuszko, książę Józef Po-

riackim oraz na ul. Teatralnej 10.

tury i architektury, teatry, muzea, palace,

partii, klasztor sakramentek, klinika Wy-

dokówki od 1899 r. serią widoków ,,Ze

niatowski, Kornel Ujejski, Taras Szewczen-

Trudno wyobrazić sobie wydania Bro-

parki. Początkowo fotografowal sam Röm-

dzialu medycznego Uniwersytetu Lwow-

Lwowa. Grüss aus Lemberg" ­ dwuobraz-

ko, Jan Kiliński, Juliusz Slowacki.

milskiego znając jedynie nazwy przedsta-

mler, a z czasem zacząl zatrudniać innych

skiego, pasaż Fellera, szpital żydowski.

kowych widokówek, gdzie na rysunkach

Wydawano również dziesięcioobraz-

wionych widoków miasta: place i ulice,

fotografów. Za swą dzialalność w 1879

Bezprecedensową ilość widokówek

z elementami dekoracyjnymi przedstawio-

kowe widokówki Lwowa w fantazyjnym

budowle administracyjne, kościoly, parki

r. Römmler zostal odznaczony medalem

w latach 1899­1939 wydal Salon Malarzy

no park Kilińskiego, gmachy Sejmu i Osso-

otoczeniu herbów, kwiatów, w ornamen-

i pomniki. To samo można by powiedzieć

Królestwa Saksonii. Niejednokrotnie byl

Polskich w Krakowie. Odnotowano ich

lineum, a także sakralne budowle miasta.

cie roślinnym i ze sztandarami. Wydano

o innych wydawcach. Każdy jednak z nich

nagradzany na międzynarodowych wysta-

490, a może i dwukrotnie więcej, ponie-

W tym roku pojawila się seria z widokami,

wspanialą serię akwareli Lwowa autor-

umial wprowadzić elementy odróżniające

wach fotograficznych we Wiedniu, Bruk-

waż wiele serii jest niepelnych. Zaloży-

wykonanymi z fotografii w oryginalnym

stwa Stanislawa Tondosa. Powtarzana

jego wydanie od innych: kąt widzenia, inte-

seli, Norymberdze, Monachium, Filadelfii.

cielem i wlaścicielem wydawnictwa byl

obramowaniu. Wśród nich nietypowy

byla dwukrotnie, co świadczy o jej wiel-

resujące tlo, nowoczesne budowle, widok

Römmler wydal olbrzymią ilość dosko-

Henryk (Henoch) Frist (1857­1920). Jak

i nieco archaiczny widok ul. Grodeckiej,

kim powodzeniu wśród mieszkańców

obiektu przed przebudową lub rozbiórką.

nalych fotografii Drezna i innych miast

wielu przyszlych wydawców czy finansu-

a także rzadki na widokówkach element ­

Lwowa i milośników widokówek. Każdego

Przy tym serie z kolejnych lat różnią

Saksonii, Berlina, Bonn, miast Holandii,

jących wydania widokówek, Frist prowa-

klatka schodowa Politechniki Lwowskiej.

roku do początki II wojny światowej Salon

się od poprzednich. Do 1904 r. krótki tekst

Belgii, Szwajcarii. Od roku 1880. urbani-

dzil sklep z artykulami szkolnymi i papier-

Należy podkreślić, że wszystkie ty-

wydawal widokówki z widokami Lwowa.

wiadomości pisano na awersie widokówki,

styczne widokówki lączono w albumy,

niczymi, również z ramami do obrazów.

powe widoki w seriach następnych lat

Tematy powtarzaly się, czasem dodawano

a na rewersie pisano jedynie adres odbior-

tzw. ,,leporello", które cieszyly się olbrzy-

Z czasem rozszerzyl swe zainteresowania

są interesujące i starannie wykonane.

coś nowego, ale popularność tej produkcji

cy. Widokówki Bromilskiego wydawane

mim powodzeniem. Fotografie wydawano

o polską sztukę graficzną i wydawnictwo

Przynioslo to wydaniom Frista niezwyklą

nie spadala.

byly w kilku wariantach: z widokiem na

Henryk Frist zmarl w 1920 r. pozosta-

calej powierzchni awersu lub z widokiem

wiając wydawnictwo i księgarnię synom

na okolo polowie awersu. Dawalo to moż-

Juliuszowi (1887-1942) i Józefowi (1891-

liwość dopisania krótkiego powiadomie-

1943). Synowie z sukcesem kontynuowali

nia. Są jeszcze wersje z podwójną ramką.

dzialanie rodzinnej firmy i dodatkowo za-

Czasem zmieniano kolor drukowanego wi-

lożyli reprodukcyjny zaklad Akropol.

doku ­ czarno-bialy, zielonkawy, blękitny

Fotografie Edwarda Trzemeskiego

lub sepia. Takie podejście charakteryzuje

wspominamy również w związku z wyda-

wszystkich wydawców i zarazem spra-

nymi na koszt lwowskiego antykwariusza

wia klopot wspólczesnym filokartystom

Marka Hölzla. Marek/Markus/Mordko

pragnącym zebrać calość poszczególnych

Hölzel (1843­1929), wlaściciel znanej

wydań. W wydaniach Bromilskiego należy

lwowskiej księgarni antykwariackiej przy

odznaczyć widokówki przedstawiające

ul. Trybunalskiej 14 pochodzil z Czortkowa

Ossolineum, nowo otwartą Szkolę Kade-

i o początkach jego dzialalności wiadomo,

tów, świeżo ukończony lwowski dworzec,

że praktykowal pracując w antykwariacie

zaklad leczniczy Kisielki.

Herscha Bodeka. W 1870 r. Hölzel otrzy-

W 1903 r. po śmierci Jana Bromilskie-

mal pozwolenie na otwarcie wlasnego

go wlaścicielką sklepu zostala jego żona

antykwariatu przy ul. Trybunalskiej 14,

Helena. Po I wojnie światowej nie odno-

którą prowadzil przez prawie pól wieku.

towujemy już widokówek jego wydania.

Z czasem jego syn Izydor Hölzel wydal

Nie wiadomo, czy kontynuowal rodzinne

niewielką książkę ,,Czasy i ludzie" (1937),

dzielo syn Jana i Heleny, Stanislaw Tomasz

poświęconą wspomnieniom o ojcowskim

Edward (1888 - ?). Wiadomo jedynie, że

antykwariacie i znanych lwowskich biblio-

też byl kupcem i ożenil się z pochodzącą

filach, stalych klientach ojca, intelektual-

WESOLYCH ŚWIĄT! KOŚCIÓL BERNARDYNÓW W ZIMIE. ST. TONDOS PINX. 1910 R. SALON MALARZY

z rodziny Hawranków Marią Heleną, córką

nej elicie Galicji różnych narodowości.

> strona 26

POLSKICH, KRAKÓW

Gustawa Hawranka i Katarzyny z Jahlów.