26

nr 23­24 (411­412) |20.12.2022­16.01.2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

dokończenie ze strony 25

M. Hölzel byl kolejnym milośnikiem

ilustrowanych widokówek i zamówil serię

z fotografiami Trzemeskiego u czeskiego

wydawcy Stefana Tietze z Aussigu (ob.

Ujście nad Labą). Seria sklada się z 11 wi-

dokówek z widokami centralnej części

miasta: Ratusz, Sejm, Zaklad Narodowy

im. Ossolińskich, Galicyjska Kasa Oszczęd-

ności, plac Mariacki z figurą Matki Bo-

skiej, ulice Karola Ludwika i Hetmańska,

Trzeciego maja, Mickiewicza; widokówka

z trzema obiektami ­ Woloską cerkwią,

Wieżą prochową i kościolem dominika-

nów pw. Bożego Ciala; katedra Św. Jura.

Wydanie bylo oryginalne ­ rozmyte brzegi

fotografii, niestandardowe ujęcia, dobry

papier kredowy ­ wszystko to zapewnilo

popularność wydaniu i zachwyt znawców-

-milośników. Seria ukazala się z sygnatu-

rami М. Hölzel, Księgarnia i Antykwarnia,

Lwów, Trybunalska 14 i Kunstanstalt Ste-

phan Tietze Aussig w latach 1899­1903.

Nie znaleziono przy tym śladów stempli

pocztowych na widokówkach M. Hölzla

po 1903 r.

Synowie Markusa i Lei Hölzlów rów-

nież wybrali zawody zbliżone do książek

i wyrobów papierowych. W 1875 r. urodzil

się Abraham (w 1921 р. zmienil imię na

Adolf), a w 1880 r. ­ Jakub, który w latach

1919­1931 byl wlaścicielem księgarni na pl.

Mariackim 8, a w 1935­1939 ­ przy ul. Pie-

karskiej 1. Izydor (rok urodzenia nieznany)

w 1920 r. byl wspólnikiem ojca i antykwa-

riat otrzymal nazwę ,,Marek Hölzel i Syn".

Po śmierci ojca Izydor prowadzil antykwa-

POCZTÓWKI, WYDANE NAKLADEM JANA BROMILSKIEGO,

riat do 1939 r., zmieniając kolejne adresy.

EDWARD (1840-1889) I EMANUEL (1840-1910) HAWRANKOWIE. FOT.

CHARAKTERYSTYCZNE ODMIANY SERII LAT 1897-1900

Byl on autorem niewielkich wydań druko-

R. EDER, OK. 1863 R.

wanych, w tym i krótkiego przewodnika po

Mieszczańskie i inne. Serię tę wydano rów-

już wcześniej drukowanych. Byly gęsto

Lwowie. Nikt z jego synów nie podjąl dziela

Wystawie Krajowej we Lwowie. Jej pro-

reżyserów i Gabrieli Zapolskiej jako autor-

nież jako ryciny.

zadrukowane ciemną ,,nocną" farbą: kon-

wydawania widokówek lwowskich.

dukcja wystawiana byla w oddzielnym

ki spektakli.

Interesujące okazaly się kilka wido-

trastowe cienie, zaciągnięte gęstymi bu-

Wśród wydawców należy wyszcze-

pawilonie w stylu ,,mauretańskim", au-

W 1901 roku ukazala się seria widokó-

kówek reklamowych fabryki Niemojow-

rzowymi chmurami niebo, zza których wy-

gólnić Stefana Wierusza Niemojowskiego.

torstwa Jana Perosia, usytuowanym kolo

wek ze zdjęciami Dawida Mazura, wśród

skiego (możliwe, że część serii) z kilkoma

gląda pelny księżyc ­ wszystko to stwarza

Dzięki różnorodnej tematyce, niewyczer-

Wieży wodnej. W niewielkim pawilonie

nich wiele widoków miasta, w tym rzadkie

widokami miasta w kompozycji z winietka-

iluzję fotografii nocą.

panej fantazji w wyborze techniki, sposo-

o powierzchni 36 m² umieszczono wzor-

zdjęcia Kliniki Wydzialu Medycznego, bra-

mi i pierwszymi stronami popularnych we

W ciągu tych wszystkich lat Niemo-

bów wyrażania, jakości i oryginalności nie

ce produkcji: tutki i maszynę z motorem,

my Cmentarza Lyczakowskiego, palacu

Lwowie pism: ,,Śmigusa", ,,Gazety Świą-

jowski poświęcal szczególną uwagę tema-

ma sobie równych. Chociaż na rynku wy-

która na oczach widzów produkowala bez

Siemieńskich, a również efektowny widok

tecznej", ,,Dziennika Polskiego", ,,Kuriera

tyce teatralnej. W 1901 r. nakladem Nie-

dawniczym dzialal niedlugo (okolo 15 lat),

kleju gilzy papierosowe ­ tutki.

na miasto od strony ul. Zielonej w podwój-

Lwowskiego" (wydawane w 1902 r.).

mojowskiego wydrukowano widokówki ze

wyróżnial się na początku XX wieku i jego

W 1897 roku Niemojowskiego, oprócz

nym formacie.

Wówczas wydano komplet 10 wido-

scenami z opery ,,Manru": I akt, final I aktu,

produkcja jest obecnie poszukiwana przez

podstawowej produkcji, porwala nowa

W 1902 r. Niemojowski zarejestrowal

kówek zatytulowany ,,Lwów. Pamiątki

akt III. Operę ,,Manru" skomponowal Igna-

filokartystów. Jak w wielu innych przypad-

moda ­ produkcja widokówek. Jego pierw-

dotychczasową fabrykę tutek na pl. Ma-

po Królu Janie III": widok kamienicy kró-

cy Paderewski, zaś libretto wedlug ,,Chaty

kach nie wiemy o nim wiele i jak znalazl

sze widokówki a także kilka widoków

riackim jako Fabrykę Wyrobów Papiero-

lewskiej na Rynku 6, kilka pamiątek króla

za wsią" Józefa Kraszewskiego opracowal

się we Lwowie. Przy bliższym zapoznaniu

Lwowa ukazaly się w 1899 r. Byly to tra-

wych, a w 1903 r. otrzymal koncesję na

i 8 salonów muzealnych ­ rzadkie zdjęcia

Alfred Nossig. Jej lwowska premiera miala

ukazują się interesujące fakty i szczególy.

dycyjne ,,Grüss aus Lwów",. Byly nadzwy-

otwarcie przy fabryce drukarni. Przedsię-

wnętrz kamienicy.

miejsce 8 czerwca 1901 r. po drezdeńskiej

Stefan Wierusz Niemojowski (1860­

czaj efektowne, wydrukowane przez wie-

biorstwo przeniesiono do gmachu Teatru

Wśród innych wydań z tego okresu

premierze. Na język polski, specjalnie dla

1925) pochodzil z kaliskiej rodziny Nie-

deńską firmę P. Fischer & Co na zlocistej

Skarbka na ul. Teatralną 25. Fabryka pro-

warto zaznaczyć kilka widokówek z zimo-

lwowskiego przedstawienia, tlumaczenia

mojowskich, byl stryjecznym wnukiem

i srebrzystej folii ­ Pomnik króla Jana III

dukowala papier listowy, koperty, tutki

wymi widokami Lwowa: ul. Karola Ludwi-

dokonali Ignacy Paderewski ze Stanisla-

Bonawentury Niemojowskiego, prezesa

Sobieskiego i Plac Św. Ducha.

i widokówki, którym poświęcano szcze-

ka, ul. Akademicka, Teatr Miejski. Są to wi-

wem Rossowskim. Przedstawienie wy-

Rządu Narodowego w 1831 r., synem lite-

W 1900 roku, przed otwarciem Opery

gólną uwagę. W kolejnych latach 1902-

doki, które spotykamy również w innych

reżyserowane przez Tadeusza Pawlikow-

rata i etnografa Ludwika Michala Niemo-

Lwowskiej, Niemojowski wydal tzw. ,,se-

1903 zdjęciami Teodozyego Bahrynowicza

seriach, ale te są efektownie dekorowane

skiego bylo we Lwowie sukcesem autora.

jowskiego (1823­1892) i Walentyny Osiń-

rię teatralną". Znane są z niej 10 artystycz-

przedlużono serię lwowską, gdzie również

bialą farbą niby śniegiem i blyskotkami.

Dyrygowal orkiestrą wloski kompozytor

skiej. Oboje rodzice byli represjonowani

nych, obficie dekorowanych widokówek

bylo niemalo oryginalnych ,,rodzynków":

Niezwykle efektownie i interesująco

Francesco Spetrini, a glówne partie wy-

przez wladze po upadku powstania stycz-

z Teatrem oraz, jako fragmenty ogólnej

kilka oryginalnych panoram miasta w po-

wygląda tzw. ,,nocna seria" z 1904 r. ­

konywali Aleksander Bandrowski i He-

niowego. Ojciec zostal skazany na karę

kompozycji, zdjęcia aktorów i aktorek,

dwójnym formacie, hotel ,,George", kasyno

powtórzenie okolo 30 widoków miasta,

lena Ruszkowska (Zboińska), malżonka

śmierci, lecz wyrok zmieniono na katorgę

Ryszarda Ruszkowskiego. Obecny na

na Syberii. Nie wiadomo, gdzie studiowal

przedstawieniu Ignacy Paderewski wyso-

Stefan, kiedy osiadl we Lwowie i gdzie

ko ocenil lwowskie przedstawienie jego

zacząl pracować. W 1889 roku ożenil się

dziela. W 1901 r. Niemojewski wydal kom-

z aktorką i śpiewaczką Teatru Skarbka we

plet widokówek z fragmentami ,,Wesela"

Lwowie Pelagią Ruszkowską (1860­1909),

Stanislawa Wyspiańskiego". Interesują-

siostrą aktora i komediopisarza Ryszarda

cym jest fakt, że od początku XX wieku

Ruszkowskiego, który pracowal w teatrze

do 1953 roku w Operze Lwowskiej praco-

lwowskim (ojcem znanego aktora teatru

wala aktorka Irena Trapszo-Chodowiecka,

i filmu Wojciecha Ruszkowskiego). Pela-

malżonka wydawcy pierwszych ilustro-

gia Ruszkowska od 15 roku życia grala na

wanych widokówek Warszawy Edwarda

scenach Kalisza, Lublina, Lodzi, Piotrko-

Chodowieckiego. Razem z tym pojawialy

wa, Warszawy, Radomia, Kielc, Plocka,

się wydania widokówek z nowymi wido-

Poznania, Krakowa i Lwowa. Po ślubie

kami, już wówczas intrygujące zbieraczy.

porzucila scenę, a w 1890 r. urodzila się

W gmachu teatru ­ od strony ul. Te-

ich córka Zofia. Jej ojcem chrzestnym byl

atralnej ­ mieszkala rodzina Niemojow-

Gracjan Unger, byly wlaściciel i wydawca

skich. W 1909 r. zmarla Pelagia Niemo-

,,Wędrowca", ,,Tygodnika Ilustrowanego"

jowska, która przez ostatnie lata życia

i ,,Biesiady Literackiej". Pelagia Niemo-

chorowala na chroniczną niewydolność

jowska od tej chwili zajmowala się domem

nerek. W 1912 r. Fabryka Wyrobów Pa-

i wychowaniem córki i stala się pomocnicą

pierowych stala się spólką. Widocznie po

męża w produkcji papieru, która rozwijala

śmierci żony Niemojowski stracil zainte-

się dobrze.

resowanie pracą, chociaż widokówki wy-

Już w 1894 r. fabryka tutek Stefana Nie-

dawal do I wojny światowej. Jego wspól-

LWÓW. GMACH SEJMOWY. 1903 R. M. HÖLZEL, LWÓW, TRYBUNALSKA 14

mojowskiego wzięla udzial w Powszechnej

nikami z prawem zarządzania fabryką