27

nr 23­24 (411­412) |20.12.2022­16.01.2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

zostali adwokat Bronislaw Michalowski

i urzędnik prywatny Aleksander Schmalz.

Dochód w ostatnim roku przed podpisa-

niem spólki byl o wiele większy niż kapi-

tal zakladowy i osobisty wklad Niemojow-

skiego do spólki. Różnicę tę otrzymal on

w gotówce i przekazal córce, która akurat

wyszla za mąż, jako posag.

W 1914 roku fabryka przeniosla się

na ul Asnyka 9, a sklep firmowy mieścil

się w Pasażu Mikolasha. W tym czasie

pocztówki ukazywaly się z sygnaturą

S.W.N. W czasie I wojny światowej, po-

mimo upadku handlu, Niemojowski wzbo-

gacil się dzięki ogromnym zapasom tu-

LWÓW. KASA OSZCZĘDNOŚCI. 1899 R. DRUCK VON STEPHAN

tek, które podczas wojny byly towarem

TIETZE N. AUSSIG

deficytowym.

Po I wojnie światowej Fabryka odro-

Wedlug szkiców Gilberta i innych czlonko-

mylne datę i miejsce urodzenia. Pelną wer-

dzila swoją dzialalność w Bielsku jako

wie Gildii wykonywali zlożone i prestiżowe

sję śmierci jedynego węgierskiego pasaże-

Spólka akcyjna, której zalożycielem

projekty w Anglii- jak np. glówna brama

ra RMS ,,Titanic", opublikowano w prasie,

wystąpil Polski Bank Przemyslowy we

do Palacu Buckingham. Gilbert bral udzial

a potem ­ w Encyklopedii Titanica.

Lwowie, pod nazwą ,,Niemojowski i Spól-

w dekoracji wnętrz liniowca ,,Lusitania".

Nie ma bezpośredniego dowodu fo-

ka", dr B. Michalowski i Artur Bishof. We

Znane są jego plaskorzeźby w sali balowej

tograficzno-wydawniczej dzialalności

Lwowie przy ul. Spóldzielczej 4 pozostal

statku: ,,Muzyka morza i wiatru", ,,Amor,

Leopolda Weisa. Prawdopodobnie w do-

jedynie przedstawiciel firmy dr Tadeusz

przewracający symbole czasu" ze znaka-

kumentach brak jakiegoś faktu lub kilku

Gutkowski.

mi Zodiaku. Autor biografii W.H. Gilberta

jako ostatecznego i przekonywującego

W 1925 r. Stefan Wierusz Niemojowski

Phillip Medhurst pisze, że w katastrofie

argumentu. Może w archiwum miejskim

zmarl i zostal pochowany w Warszawie

,,Titanica" Gilbert stracil ,,swego rzeźbia-

Veszsprim lub Budapesztu odnajdzie się

na Starych Powązkach, w rodzinnym gro-

rza", więc wykonawcą plaskorzeźb mógl

licencja Weisa na tego rodzaju dzialalność.

bowcu Niemojowskich.

być Weis. Pośrednio potwierdza to podróż

Nie wiadomo ile i jakie obiekty w ilu

Dotychczas jest zagadkową i tajemni-

1911 r., kiedy Leopold Weis przemierzyl

miastach fotografowal Lipot Weisz, ile lat

czą postać wydawcy i, prawdopodobnie,

Atlantyk rejsem z Liverpoolu do Nowego

tym się zajmowal, aby stworzyć wspania-

fotografa, który w ciągu kilku lat (1907-

Jorku w drogiej prestiżowej I klasie liniow-

ly ikonograficzny zbiór widokówek miast

1910) wydal jedną z najlepszych serii wi-

ca ,,Lusitania", dla którego wykona piękne

i miasteczek Austro-Węgier, należących

dokówek Lwowa pod sygnaturą W.L.Bp.

rzeźby. W tym czasie Weis wykonywal

obecnie do kilku różnych państw.

Jako pierwszy nazwisko wydawcy rozszy-

zamówienie dla montrealskiego muzeum

Wedlug numerów na rewersach wi-

frowal warszawski filokartysta inż. Jerzy

sztuki Musee in Rue Sherbrooke des Be-

dokówek można prześledzić trasy wę-

SLYNNE TUTKI FABRYKI S. W. NIEMOJOWSKIEGO. Z WINIETĄ ,,GAZETY

Morgulec, czlonek i prezes Warszawskie-

aux Art. Byly to plaskorzeźby na fronto-

drówek. Na Węgrzech fotografowal

ŚWIĄTECZNEJ" I WIDOKIEM POMNIKA KILIŃSKIEGO. 1902 R.

go Klubu Kolekcjonerów, który od grudnia

nie istniejące do dziś. Następnie podpisano

i wydawal widokówki z rodzinnego miasta

2000 r. wydal kilka tomów ,,Slownika

sprawie ukazalo jeszcze jeden szczegól

o jego studiach w Wiedeńskiej Akademii

z nim umowę na wyrzeźbienie w kamieniu

Veszsprim, z Mukaczowa, Cegled. Foto-

nakladców i wydawców pocztówek na

­ byl czlonkiem slynnej The Bromsgrove

Sztuki i kontynuacji nauki w Monachium

herbów 9 prowincji kanadyjskich, które

grafowal Fjume (teraz Rieka w Chowa-

Ziemiach Polskich i poloników". Monumen-

Guild of Applied Arts w mieście Bromsgro-

i Paryżu. Wersja ta nie przeczy faktom

umieszczono na budynku znanej kompanii

cji) w Serbii ­ Novi Sad, w Czarnogórze

talny Slownik obejmuje 10 tys. hasel ­ wy-

ve w Worcestershire w Anglii. Fakt ten na

dzialalności fotograficznej ­ kilku lwow-

transportowej Dominion Express (również

­ Herzeg-Sad (po wlosku Castelnuovo),

dawców z kilkuset miejscowości. Jest to

pierwszy rzut oka wydal się wątpliwy co do

skich fotografów studiowalo w Szkole

zachowane). Po trzech miesiącach pracy

w Bosnii i Hercogowinie ­ Doboj i Zenicę,

praca unikatowa, Morgulec rozszyfrowuje

wydawnictwa widokówek, ale zaintereso-

Przemyslowej we Lwowie i w Krakowskiej

w Kanadzie prawdopodobnie sprowadzil

w Bukowinie ­ Czerniowce. Wiele jeździl

w niej interesującą nas sygnaturę W.L.Bp:

wal. Przynioslo to niespodziewany wynik

Akademii Sztuki. Fotografowaniem zara-

do Kanady swoją żonę. Pojechal po nią

też po Galicji: Śniatyń, Stanislawów, Do-

Lipot Weisz Budapest.

­ na liście Gildii Leopold Weis okazal się

biano pieniądze na dalsze studia w Aka-

do Anglii i uregulowal sprawy finansowe.

lina, Stryj, Sambor, Lwów, Rawa Ruska,

Po 1910/11 r. widokówki Weisa nie byly

urodzony w węgierskim mieście Wesprim,

demiach, nie wracając później do tego rze-

Przy okazji wpadl do Wiednia, aby poże-

Zloczów, Tarnopol, Brody.

wydawane. Lwowska seria liczy okolo 60

a nie w Budapeszcie. Zainteresowalo to

miosla. Jest tego wiele przykladów.

gnać się z rodzicami. Możliwe, że zalatwil

Nieznana jest bliżej liczba widokówek

widokówek, jednak od czasu do czasu

niektórych kolekcjonerów widokówek

Nie wiadomo, w którym roku Leopold

sprawy wydawania widokówek.

z sygnaturą W.L.Bp., ale jasne jest, że

w obiegu zjawiają się nieznane, zachwy-

miasta Wesprim, a także krajoznawców

Weis przeniósl się do Anglii, gdzie tam

Rodzina miala plynąć do Kanady na

w ciągu kilku lat Leopold Weis wydal ich

cające swoją nowością. Widoki są stan-

z tego miasta Olivéra Rybár i Zoltána Györe.

pracowal i czym się zajmowal do 1905 r.,

pokladzie ,,Lusitanii", ale z powodu strajku

więcej, niż jakiekolwiek wydawnictwo

dardowe: ulice, place, pomniki ­ nic nie

Wprawdzie kolekcjonerzy interesowali się

gdy wstąpil do Gildii sztuki użytkowej, po

przebukowali bilety na ,,Titanica", w ka-

w ciągu 20­30 lat. Chociażby dla tej przy-

wskazuje na niestandardowe podejśceu

wydawcą, a krajoznawcy ­ pasażerem ,,Ti-

poznaniu menedżera Gildii Edwarda Lan-

jucie II klasy. Z katastrofy statku uratowa-

czyny warto odkryć tajniki jego biografii

do fotografowanych obiektów. Przy tym

tanica", rzeźbiarzem Leopoldem Weisem.

celota Wrena.

la się żona Weisa. Gdy przy ratowaniu roz-

jako osoby wszechstronnie uzdolnionej.

obiekty są ujęte pod odpowiednim kątem,

Spróbujmy polączyć oba fakty i detale tej

Gildię zalożyl w 1898 r. dyrektor Szko-

bitków wydobyto jego cialo, okazalo się,

Niemożliwością jest

pieczolowicie skomponowane i wspaniale

niewiarygodnej historii.

ly sztuki w Bromsgrove Waltera Gilberta

że w ubraniu mial zaszyte 15 tys. dol. USA

wymienić wszystkich

wydrukowane na grubym papierze kre-

Leopold (Lipot, Leib) Weis urodzil się

w celu erygowania stowarzyszenia wyso-

w zlotych monetach ­ 21 kg. Przy iden-

wydawców i nakladców.

dowym z lekko żóltawym odcieniem. Na-

w 1876 r. w Wesprim ­ istnieje jego me-

kiej klasy artystów-rzemieślników dla wy-

tyfikacji ciala uznano z monogramu W.L.,

Byli to wlaściciele

pisy są po polsku i niemiecku oryginalną

tryka. Wkrótce w poszukiwaniu lepszego

konania prac w różnych dziedzinach sztu-

książeczki czekowej i rzeczy osobistych,

czcionką delikatnego secesyjnego kroju

życia rodzina przeniosla się do Budapesz-

ki użytkowej ­ w metalu, szkle, rzeźbie

że bylo to cialo Leopolda Weisa. Jego żona

sklepów z wyrobami

w kolorze czerwonym.

tu, gdzie Weisowie zamieszkali w ży-

w kamieniu i drewnie. Ważny fakt - Walter

w tym czasie przebywala w szpitalu. Cia-

papierniczymi Adolf

Przez wiele lat intrygowal zupelny

dowskiej dzielnicy Erzsébetváros. Potem

Gilbert przyjmowal jedynie wysoko kwa-

lo przewieziono do Montrealu i pochowa-

Silber i Israel Regenbogen

brak wiadomości o tajemniczym wydaw-

przenieśli się do Wiednia. Nie wiemy wiele

lifikowanych rzemieślników z dobrym wy-

no na koszt fundacji barona de Hirscha.

­ obaj z ul. Walowej,

cy, przez lata zbierano okruchy informacji.

o wyksztalceniu Leopolda. Panowie Rybár

ksztalceniem. Mogli samodzielnie wyko-

Ponieważ pogrzeb odbywal się bez osób,

Franciszek Niżalowski

Wyjawiona historia wymaga dodatkowe-

i Györe przytaczają niedatowane fakty

nywać zamówienie i pracować w grupach.

które go znaly, na nagrobku wypisano

(jego sklep mieścil się

go ustalenia, ale może też dać pozytywny

w hotelu ,,George"),

wynik, potwierdzony dokumentami.

jego nakladem wydana

Zaczniemy od imienia wydawcy: Lipot

zostala wyjątkowo piękna

Weisz po węgiersku, Leopold Weis po nie-

seria akwareli Adama

miecku i polsku. Nie bylo ono wskazówką,

Setkowicza, Leon Propst,

bowiem to imię i nazwisko szeroko znane są

praska firma Lederer

na Węgrzech. Z rodziny Weisów pochodzili

& Popper, krakowianin

slynny Harry Houdini (Erik Weisz), і László

Jan Klein, ukraińskie

Moholy-Nagy (László Weisz), znany desi-

wydawnictwa ,,Sokilskyj

gner i fotograf. Imię Leo, Lipot ­ to po prostu

Bazar" i ,,Rusalka"

Leopold, często lączone z tym nazwiskiem,

ale nigdy wśród fotografów czy wydaw-

G. Hanulaka, znany

ców. Pierwszym kluczem do możliwego roz-

antykwariusz Arje

wiązania tajemnicy byla wzmianka w świa-

Dawid Grund z olbrzymią

towej prasie z 1912 r. o jedynym pasażerze

liczbą nadzwyczaj

węgierskiego pochodzenia, który zginąl na

interesujących serii

liniowcu ,,Titanic" ­ Leopoldzie Weisie.

widokówek, wydawanych

Ale... Gdzie elegancki liniowiec i pasa-

przez lata, a także

żer, jadący do Nowego Jorku, a gdzie Lwów...

wiele, wiele innych.

Ofiara zostala pochowana w Montrealu,

Dziś, z wdzięcznością

a na grobie wyryto jego miejsce urodzenia

i zachwytem spoglądamy

­ Budapeszt, również jego zawód ­ rzeź-

na ten spadek, rozumiejąc

biarz. Od razu odsunęlo to myśl o możli-

w pelni jego znaczenie dla

wości wydawania przez niego widokówek.

historii miejskiej kultury.

Minęlo kilka lat i ponowne przyjrzenie się

LWÓW. UL. KAROLA LUDWIKA. 1901 R. NAKLADEM S.W. NIEMOJOWSKIEGO