23

nr 10 (422) |30.05­15.06.2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Polski. Na stronie interneto-

znane. Znana jest pocztówka

jeden z nich stal do końca lat

wej Archiwum Glównego Akt

z czasów austriackich, wyko-

1990. Teraz tam jest kamienica

Dawnych w Warszawie jest

nana ze starego zdjęcia, przed-

z balkonem (Hruszewskiego 15).

,,Inwentarz zbiorów Aleksandra

stawiająca panoramę miasta po

W glębi pośród ruin widoczny

Czolowskiego". Zawiera wiele

pożarze. Fotograf wdrapal się na

jest szkielet dwupiętrowej ka-

dokumentów z historii Stani-

dach mlyna Imerdauera, który

mienicy z golymi kominami ­ to

slawowa, ale akwarelki z arse-

stal w miejscu trzypiętrowe-

budynek Hany Landy, który stal

nalem nie ma.

go bloku przy ul. Hruszewskie-

w miejscu dzisiejszej grającej

go 22. Mial przed sobą panora-

fontanny i dzielil na pól dzisiej-

Tym sposobem obecni kra-

mę ul. Melnyczuka ­ ówczesnej

szy pl. Wieców. Jednak ten kie-

joznawcy mają pole do popisu.

Ormiańskiej. Po prawej widać

runek nie jest ani zachodni, ani

Lwowskie muzea i biblioteki

uszkodzony przez ogień kościól

poludniowo-zachodni ­ raczej

kryją jeszcze wiele tajemnic. Ale

ormiański, a na wprost ­ ruiny

pólnocno-wschodni.

istnieje o wiele bardziej prosta

ratusza. Jednak jest jedno ,,ale" ­

Mamy tu jedno z dwóch:

droga. W przedmowie do ,,Kata-

faktycznie jest to widok miasta

albo autor katalogu zagubil się

logu" z 1928 r zaznaczono:

od wschodu.

w orientacji, albo istnieją dwa

,,Katalog tloczono w pięciuset

Drugie zdjęcie popożarowe

nieznane zdjęcia, zrobione z boku

PANORAMA STANISLAWOWA PO POŻARZE 1868 R.

egzemplarzach w drukarni i li-

zachowalo się w polskiej Biblio-

ulic Belwederskiej i Mazepy.

ulicami Halicką i Starozamkową

tografji Stanislawa Chowańca

Z jego inicjatywy powstalo

tece Narodowej. W wersji inter-

Szukajcie katalogu

w Stanislawowie i z powyższej

­ w okolicy dzisiejszego bazaru

Muzeum Historyczne m. Lwo-

netowej ma wymiary 16,8x14,8

z obrazkami

,,Piataczok". Żadnego jego wido-

wa i Narodowe muzeum im.

ilości sto katalogów zaopatrzo-

cm, co jest bliskie do wymiarów

142. ­ WIDOK FASADY STA-

ku badacze nie posiadają. Może

Jana III Sobieskiego, do których

no w liczby porządkowe i uzu-

z przedwojennego katalogu. Dlu-

REGO ARSENALU. Akwarel-

warto poszukać we wspomnia-

przekazal wiele wlasnych zbio-

pelniono fotografjami cenniej-

go z przyjaciólmi zastanawiali-

ka z 1812 r. (6x17 cm. W zb. Dr.

nych ,,zbiorach Czolowskiego"?

szych eksponatów".

rów. Pierwsi sowieci polączyli

śmy się nad punktem, z które-

Gdyby udalo się odnaleźć

Czolowskiego, Lwów.)

Aleksa nder

Czolowski

oba muzea we Lwowskie mu-

go zostalo zrobione. I nareszcie

Arsenal  stanislawowskiej

(1865­1944) byl fanatykiem

zeum historyczne. W 1944 r.

ten ilustrowany katalog ­ to nie

mamy! Na pierwszym planie

fortecy mieścil się pomiędzy

studiów na przeszlością Galicji.

część zbiorów wywieziono do

trzeba by bylo donikąd jechać.

mamy dwa nadpalone budynki,

Jan Bogumil Rosen- życie i twórczość  (cz. 7)

podczas bombardowań Warszawy we

,,Bitwa pod Stoczkiem" (wlasność Muzeum

wrześniu 1939 roku.

Wojska Polskiego) eksponowano na wysta-

Na dziela Rosena byl

wie jubileuszowej w Warszawie.

W 1924 roku Jan Rosen

W 1932 roku warszawska Zachęta zor-

popyt wśród bardzo wielu

znów wyjechal za

ganizowala kolejną indywidualną wysta-

amatorów ­ wszystkie

granicę i osiedlil się

wę Jana Rosena z okazji 60-lecia jego pracy

obrazy i szkice pozostające

artystycznej. Na wystawie przedstawiono

we Wloszech, gdzie

jego wlasnością

kilkanaście obrazów ściągniętych z muze-

przebywal do 1927 roku.

rozchwytano w ciągu paru

ów polskich i 25 mniejszych obrazów z lat

W tym roku zrezygnowal

dni. Prasa warszawska

20.­30. Razem wystawa obejmowala 83

z dalszego pobytu we

dziela. Ozdobieniem wystawy byl portret

żywo komentowala

Florencji i wrócil do

Jana Rosena z paletą pędzla jego przyja-

wystawę i omawiala

kraju. Zamieszkal we

ciela Franciszka Horodyskiego. Wśród

obrazy na niej wystawione.

Lwowie, gdzie już od

szeroko znanych i popularnych obrazów

,,Kurjer warszawski",

dwóch lat pracowal jego

pokazano ,,Rewię na placu Saskim", ,,Po bi-

,,Świat", ,,Kurjer poranny",

syn Jan Henryk Rosen

twie pod Wagram", ,,Szturm do bramy par-

,,Tydzień polski", ,,Tygodnik

kowej", ,,General w podróży", ,,Stój", ,,Bere-

ozdabiając malowidlami

ilustrowany" umieścily

zyna", portrety generalów Dwernickiego

prastare mury Katedry

i Dąbrowskiego (wlasność hr. M. Sobań-

artykuly poświęcone

Ormiańskiej.

skiego). Ministerstwo Spraw Wojskowych

dorobkowi artystycznemu

Jan Rosen z żoną zamieszkali przy ul.

przyslalo 45 plansz z mundurami wojsk

jubilata.

Ziemialkowskiego 8 w kamienicy zwanej we

Księstwa Warszawskiego. Do wystawy

Lwowie ,,hrabskim domem". Obok z rodziną

artysta przygotowal serię portretów wy-

mieszkal artysta-malarz Franciszek Horo-

bitnych generalów: Bema, Skrzyneckiego,

JURIJ SMIRNOW

dyski ­ stary przyjaciel Rosena ze studiów

Chlopickiego, Dembińskiego, Zamoyskie-

,,Kurjer poranny", na przyklad, pisal:

monachijskich. Nieco później zamieszkal

go, Kickiego, Chlapowskiego, Dwernickie-

,,Jan Rosen występuje jako jakaś wizjo-

z rodzicami syn Jan Henryk i mlodsza córka

go. Na wystawie znajdowalo się również

nersko-apostolska postać, mająca jedno

Zofia, która obok brata wykonywala w Ka-

osiem gwaszy serii ,,Dzieje jednego ulana",

wielkie, tak olbrzymie umilowanie, że

tedrze Ormiańskiej rzeźbę ,,Chrystus Dobry

obrazy ,,Napoleon" (1928) i ,,Schoenbrun

potrafilo mu wypelnić z górą pól wieku

Pasterz". Starsza córka Rosenów ­ Maria

1809" (1930).

pracy. Tym umilowaniem jest wojsko pol-

wyszla za mąż za dyplomatę polskiego Jana

Prezydent

skie... Obrazy Rosena to nie wylączny cel

Wszelaka i mieszkala z nim w Londynie.

Rzeczypospolitej

jego życia, to nie kres dążeń, to raczej śro-

Mimo podeszlego wieku Jan Rosen

odznaczyl Jana Rosena

w dalszym ciągu uprawial malarstwo hi-

dek do celu, który mu przyświecal cale ży-

cie, będąc bodźcem w pólwiekowej pracy

storyczno-wojskowe, uczestniczyl w wy-

orderem Polonia

artysty-obywatela. Malarskie owoce jego

stawach we Lwowie i w Warszawie, bral

Restituta. Byl to nie

i zalecialo wspomnienie tych smutnych

Rząd Polski zwrócil specjalną uwagę na

pracy ­ to dorobek artysty zgromadzony

czynny udzial w życiu artystycznym. Arty-

tylko akt uznania

lat, gdy... każdy skrawek polskiego mun-

,,Rewię na placu Saskim". Obraz wlączono

na wystawie jubileuszowej w Zachęcie.

sta malowal niewielkie obrazy olejne i gwa-

twórczych osiągnięć

na listę dziel sztuki podlegających w pierw-

duru napelnial duszę wiarą i nadzieją

Obywatelski ­ to dzisiejszy zwycięski nie

sze, które znajdowaly staly popyt wśród

artysty, lecz również jego

szej kolejności restytuowaniu i powrotu

w jutro. Tym wzrokiem bieli i amarantu

malowany żolnierz polski".

amatorów sztuki wojskowej. Tak powstal

wkladu w propagowanie

z Rosji. Jesienią 1923 roku ,,Rewię" wilgotną,

żylo szereg pokoleń różnych w idealach

Historyk sztuki i artysta-malarz W.

cykl obrazów ,,Dzieje jednego ulana" (1926

idei patriotycznych,

i odmiennych w czynach, ale zawsze jed-

w wielu miejscach pofaldowaną, dotkniętą

Husarski, który od lat śledzil twórczość

r.), który skladal się z ośmiu gwaszy. Obra-

w pielęgnowanie tradycji

nakowo wsluchanych w echa tętentów

grzybkiem odzyskano i przywieziono do

J. Rosena, bardzo trafnie podsumowal:

zy olejne, mianowicie, ,,Wywiad" (1924 r.),

wojska polskiego.

Warszawy. Niezbędną konserwację i za-

końskich spod Somosierry, Lipska czy

,,Jeżeli za cechę zasadniczą istotnej reali-

,,Transport amunicji" (1927 r.), ,,Zasadzka"

bezpieczenie przed dalszym zniszczeniem

Grochowa. Więc sztuka tych czasów... na

zacji artystycznej uznamy wspólmierność

(1928 r.), ,,Modlitwa" (1929 r.) przedstawia-

TZSP ze swojej strony

przeprowadzil znany konserwator prof. Jan

dnie swej pieśni ukrywala akord dobrze

między zamierzeniem artysty a środka-

ly artystyczne scenki wojenne, gdzie treść

mianowalo Jana Rosena

znajomy duszom polskim, dzwoniący jak

Rutkowski. Jan Rosen osobiście uzupelnil

mi wykonania, to zaliczymy tym samym

obrazu byla już tylko pretekstem do otwo-

swoim czlonkiem

falset w koncertach. Jan Rosen silniej niż

zniszczone fragmenty, domalowal tlo. Po

Jana Rosena do artystów naszych, którzy

rzenia ze ścislością i znajomością rzeczy

honorowym.

tych zabiegach obraz pokazano na wysta-

kto inny uderzyl w ton sentymentu, który

osiągnęli pod tym względem największą

szczególów umundurowania i uzbrojenia.

wie w Zachęcie. 25 maja 1924 roku ,,Wia-

do tej jeszcze pory dzwoni nieprzebrzmia-

niewątpliwie pelnię i harmonię. Zakres

Oto treść, na przyklad, ,,Modlitwy": na dro-

Wystawa jednak ujawnila fakt, że

domości literackie" relacjonowaly: ,,W dol-

lą mocą, bo na imię mu: żolnierz polski.

zainteresowań artystycznych, warunki

dze leśnej modlą się przed krzyżem dwaj

twórczość Rosena należala już tylko

nych salach Zachęty Warszawa podziwia

Rosen pozostal nieodmiennym romanty-

techniczne, rodzaj i kierunek studiów,

kawalerzyści trzymający konie za trendzle.

do historii malarstwa polskiego. Kryty-

kiem, wbrew rozsądkowi swoich czasów

przywiezione niedawno z Rosji plótno Jana

temperament ­ wszystko to polączylo

ka wprost odmawiala artyście miejsca

W 1930 roku artysta ukończyl 76 lat,

Rosena ,,Rewia na placu Saskim". Obraz

i ich logice. Jego myśl twórczą nie zabilo

się u tego artysty w sposób tak wyjątko-

lecz aktywnie uczestniczyl w jubileuszowej

w sztuce XX stulecia. W 1932 roku na

znakomitego batalisty szlachetny w tonie

ani przekleństwo pozytywizmu, ani reali-

wo szczęśliwy, że dziela, z tych danych

plan dalszy odeszly sprawy polityczne,

wystawie we Lwowie, urządzonej w setną

i kompozycji, owiany niezwyklym urokiem

styczno-merkantylny pogląd na sprawy

które zajmowaly umysly spoleczeństwa

powstale, stanowią organiczną niejako

rocznicę powstania listopadowego. Arty-

historycznym, nie przestaje ściągać tlumów

ducha i sztuki. Jedno tylko bogactwo wy-

polskiego przed I wojną światową, dla-

calość, w której nic odjąć i nic dodać nie

sta wchodzil w sklad sekcji wystawowej

niósl artysta: glęboką znajomość swe-

publiczności." Po wystawie rząd Polski po-

tego krytyków sztuki malo interesowal

można bez naruszenia ich harmonii".

obywatelskiego komitetu obchodu tejże

stanowil umieścić ,,Rewię..." w wielkiej sali

go kunsztu i wielką wiedzę historyczną.

W ,,Kurjerze warszawskim" wtóro-

moment ideowy twórczości Jana Rosena.

rocznicy. Na wystawie pokazano dwa jego

Najwyższej Rady Wojennej. Niestety, obraz

Gruntowność i ścislość historyczna ­ oto

Natomiast, obrazy jego oceniano wylącz-

wal im krytyk sztuki Witold Bunikie-

obrazy, a mianowicie ,,Epizod spod Stoczka"

nie zachowal się do naszych dni ­ splonąl

metoda Rosena".

ne wedlug ich wartości artystycznej.

wicz: ,,Z sal Zachęty powial dech historii

i ,,Modlitwa". W tymże roku obraz J. Rosena