23

nr 12 (424) |30 06.­27.07.2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

w pelni profesjonalny kwartet ,,damski"

prezentacji dziela przez Lwowskie Towa-

cieszyly się też występy wychowanków

(skladający się wylącznie z pań), zalożony

rzystwo Śpiewacze ,,Lutnia".

renomowanej, prowadzonej przez pp. Ade-

Podsumowując pierwszy sezon dzialal-

linę i Augusta Souvestrów szkoly śpiewu

przez austriacką skrzypaczkę Marie Sol-

dat-Roeger. Tylko dwóch wiolonczelistów

ności Filharmonii Lwowskiej należy zazna-

przy Towarzystwie Śpiewaczym ,,Lutnia":

czyć, że dzięki koncertującym wirtuozom

Miry (Kazimiery) Heller (prywatnie sio-

pokazalo się w Filharmonii Lwowskiej:

Zygmunt Bürger i Roman Pulikowski. Ty-

lwowscy odbiorcy mieli możliwość uslysze-

stry dyrektora Ludwika Hellera), Heleny

nia nowych, wybitnych interpretacji dobrze

luż organistów moglo zaprezentować swój

Oksza-Miączyńskiej, Adama Ludwiga, nie

znanych i często grywanych utworów oraz

kunszt wykonawczy i możliwości brzmie-

tak dawno debiutantów na scenie miejsco-

niowe nowo zbudowanego dla Filharmo-

poznania dziel jeszcze niewykonywanych

wego teatru, a także artystów związanych

nii instrumentu. Koncertowe 32-glosowe

we Lwowie. Ludwikowi Hellerowi udalo

z lwowską sceną operową: Aleksandra

organy, największe powstale w fabryce

się stworzyć instytucję o ponadlokalnym

Bandrowskiego, Róży Duce-Cudekówny,

znaczeniu, która zdolna byla przyciągać

wybitnego lwowskiego organmistrza Jana

Wandy Ottówny, Stanislawa Orzelskiego,

SELMA KURZ

sluchaczy nie tylko ze Lwowa i ówczesnej

Śliwińskiego, odezwaly się dopiero pod

Ludwiki Marek-Onyszkiewiczowej i in.

JANINA KOROLEWICZ-WAYDOWA

koniec sezonu, 13 kwietnia 1903 roku. Ich

tak spektakularnego sezonu byly więc

Galicji, ale również spoza terenu zaboru au-

Inni soliści,

twórca, który kilka lat wcześniej zbudo-

występy organistów: zatrudnionego w Te-

striackiego. Stoleczny Lwów stal się waż-

Jarecki, organista w trzecim pokoleniu,

zespoly instrumentalne

wal organy również w katedrze lwowskiej,

atrze Miejskim we Lwowie Karola Fuch-

nym punktem na mapie podróży koncer-

którego mistrzowską grę mogli lwowianie

tujących wirtuozów pomiędzy Warszawą

Do rzadkości należaly występy so-

zmarl nagle w styczniu 1903 roku, nie zdo-

sa i Edwarda Treglera z Pragi, organisty

nieraz podziwiać podczas uroczystych ce-

a miastami na Wschodzie. Prężnie dzialają-

listów na innych instrumentach. Spo-

lawszy nastroić nowego instrumentu. Do-

i kompozytora, zaprzyjaźnionego Antoni-

lebracji w katedrze lwowskiej, gdzie przez

radycznie zapraszano zespoly instru-

konal tego, jak informowala prasa lwow-

nem Dvořákiem. 10 maja 1903 roku, a więc

ca Filharmonia przyczynila się do postrze-

wiele lat sprawowal funkcję ,,dyrektora

mentalne. Przed lwowską publicznością

ska, fachowiec specjalnie sprowadzony

dzień po sobotnim zamknięciu sezonu Fil-

gania Lwowa jako jednego z czolowych

muzyki". Wykonal partię organową w ora-

z Wiednia. Jednym z ostatnich akordów

harmonii, przy organach zasiadl Henryk

w skali kraju ośrodków kultury muzycznej.

wystąpili: Trio Holenderskie i pierwszy

torium ,,Samson" G. F. Haendla podczas

Józef Mann ­ legenda opery lwowskiej  (cz.2)

W latach I wojny światowej

a nadawal się wybornie do kreacji postaci

wladze niemieckie. Wieloletnie występy

Józef Mann zawojowal

wagnerowskich. Slynnym niezrównanym

na scenach niemieckich i pochodzenie jego

scenę niemiecką. Wyborny

ich interpretatorem byl wlaśnie śp. Józef

przodków uważano za jednoznaczną przy-

repertuar wagnerowski

Mann. Poza tym repertuar tego fascynu-

należność twórczego dorobku artysty do

zachwycal publiczność.

jącego zawsze swych sluchaczy artysty

muzyki i nacji niemieckiej. Już w dniu

W latach 1915­1916 byl

byl szeroki i wielostronny... Jako wyko-

śmierci wielkiego śpiewaka dal wyraz

angażowany jako pierwszy

nawca pieśni, pelnych finezji i subtelno-

temu sam prezydent Rzeszy Niemieckiej

tenor opery w Wiesbaden, zaś

ści, nie mniej serdecznie przemawial do

Friedrich Ebert, który wyslal na ręce

w latach 1916­1919 w książęcej

sluchaczy z estrady koncertowej, niż jako

intendenta Cesarskiej Opery Berlińskiej

Operze Darmstadskiej.

interpretator partii operowych polskich,

Maksa von Schillingsa pismo kondolencyj-

Na scenach niemieckich

wloskich, francuskich czy niemieckich.

ne. Podobny gest mówil już sam za siebie.

repertuar jego wzbogacil

Niepospolity jego talent idealnie i mister-

Tragiczną śmierć Józefa Manna zauważono

się o nowe role, m.in.

nie lączyl w każdej roli artyzm wokalny

na najwyższych szczeblach wladzy, zaś

partie tytulowe w operach

z wykwitną grą sceniczną i z przekonują-

strata tak wybitnego artysty miala roz-

,,Parsifal", ,,Tristan i Izolda"

cą prawdą psychologiczną. Tym wysokim

glos ogólnoniemiecki. Jednak nie tylko o to

i Śpiewacy norymberscy"

zaletom jak również niezwyklym zamilo-

chodzilo prezydentowi Friedrichowi Eber-

Richarda Wagnera. W kolach

waniem do sztuki zawdzięczal Józef Mann

towi i jego doradcom ­ chodzilo im o po-

muzycznych byl postacią

karierę artystyczną, która stawiala jego

śmiertne zaliczenie Józefa Manna i jego

bardzo popularną, więc firmy

w rzędzie najwybitniejszych śpiewaków

twórczości do historii opery niemieckiej,

gramofonowe nagraly szereg

naszych czasów".

a jego samego do grona artystów niemiec-

plyt jego koncertów.

Wedlug jednomyślnej decyzji malżon-

kich. Prezydent w swoich kondolencjach

ki, calej rodziny zamieszkalej we Lwowie

między innym napisal: ,,Skutkiem nieocze-

i artystycznych kól miasta, cialo Józefa

kiwanego zgonu Józefa Manna Niemcy tra-

JURIJ SMIRNOW

Manna sprowadzono z Berlina do Lwowa

cą nie tylko jednego z największych śpie-

Byly to jednak trudne czasy wojny

i pochowano 27 października 1921 roku na

waków, lecz także męża o filantropijnym

światowej, która uniemożliwila artyście

Cmentarzu Lyczakowskim w rodzinnym

i uspolecznionym charakterze, który swo-

występy w innych krajach europejskich,

grobowcu Cybulskich w kwaterze 3, nie-

jej sztuki udzielal chętnie na uslugi ludu.

również we Lwowie, w latach 1914­1915

daleko od wejścia glównego na tę slawną

Pamięć jego będzie zawsze czcią otoczo-

okupowanym przez wojska rosyjskie.

nekropolię. Chowano go z krypty kościola

na". Kondolencji podobnej treści rodzina

GROBOWIEC RODZINY CYBULSKICH- MANNÓW

W 1919 roku otrzymal zaszczytne za-

oo. bernardynów. ,,Za trumną obwieszoną

i teatralna spoleczność lwowska niestety

proszenie i staly angaż na scenie Opery

licznymi wieńcami, między którymi byly

Jorku mial debiutować w operze ,,Miasto

,,Wczoraj w sali Konserwatorium dal kon-

nie doczekaly się ze strony wyższych sfer

Cesarskiej w Berlinie, gdzie z wielkim po-

wieńce nadeslane z zagranicy, postępo-

zmarlych". Przed wyjazdem mial wziąć

cert arii i pieśni p. Józef Mann, pierwszy te-

rządzących Rzeczypospolitej.

wodzeniem śpiewal aż do momentu naglej

wala rodzina i liczne rzesze publiczności,

jeszcze udzial w czterech spektaklach po-

nor Opery Berlińskiej. Slusznie mu się ten

Wieść o naglym zgonie

śmierci.

wszyscy recenzenci muzyczni i szczuple

żegnalnych na scenie berlińskiej. Drugim

tytul należy. Glos pierwszorzędny, w bar-

artysty przyjęta byla

Berlin w owych czasach przeży-

grono artystów Opery Lwowskiej z dyrek-

z tych spektakli byla wlaśnie ,,Aida". Jó-

wie prześliczny, glęboki, przy znakomitej

wal okres burzliwych wydarzeń, klęski

torem na czele. Przy wyniesieniu zwlok

zef Mann przez lata występowal w Austrii

górze w dźwięku, jakby barytonowy. Poza

we Lwowie z ogromnym

w wojnie, zamachu bolszewickiego, walk

chór teatralny pod batutą p. Lehrera od-

i Niemczech, ale byl niezwykle uczuciowo

glosem znakomita szkola, śliczne piana,

smutkiem. Prasa

ulicznych, inflacji waluty, a nawet glodu.

śpiewal pieśń żalobną. Związek artystów

mocno przywiązany do Lwowa i kultury

filatury ,,zamykania glosu" bez ,,ogonów"

lwowska odezwala się

Jak wspominal Mann: ,,znoszono jemu

scen polskich ograniczyl się do wysla-

polskiej, ,,każdoczesne wakacje spędzal

lub przeciwnie ,,polykań" i bez ,,postumen-

szeregiem artykulów

na scenę w ówczesnych glodowych dla

nia wieńca". Prasa lwowska podkreślala

wśród swoich, interesowal się żywo tym

tów". W interpretacji artystycznej znać

o jego twórczości

Niemców czasach indyki, szynki i czekola-

również, że śp. Józef Mann byl i czul się

wszystkim co nas wszystkich zajmuje,

dokladnie przestudiowanie i przemyślenie

i wspomnieniami

dę...". ,,Kurier lwowski" pisal, że wdzięczna

zawsze lwowianinem, byl synem znane-

smuci i raduje ...Sztuka polska stracila

calości, a nie gonienie za tanim efektem.

o serdecznym

publiczność zasypala go kwiatami, wla-

go przemyslowca lwowskiego i wlaśnie

w nim pioniera, który slawę imienia i kul-

Jednym slowem poważna, wybitna kul-

dze obdarowywaly odznaczeniami, zaś

na scenie lwowskiej stawial pierwsze

tury polskiej godnie wśród obcych, a czę-

tura artystyczna. Obok arii operowych

powiązaniu ze Lwowem.

,,śmierć niestety zerwala te struny, któ-

kroki w swojej slawnej karierze euro-

sto i wrogich nam reprezentowal". Jak pi-

ze ,,Strasznego dworu", ,,Śpiewaków no-

rych dźwięk czarowal, a slodycz poila set-

Czolowy lwowski krytyk teatralny

pejskiej. Nabożeństwo żalobne za duszę

sal ,,Wiek Nowy", zmuszony byl ,,dla slawy

rymberskich", ,,Aidy" uslyszeliśmy caly

ki tysięcy sluchaczy. Padl na posterunku,

Franciszek Neuhauser między innym

śp. Jozefa Manna zostalo odprawione 29

i pieniędzy śpiewać obcym. Tak być musia-

szereg pieśni Paderewskiego, Friedma-

jak prawdziwy żolnierz. Pracowal ciężko

napisal w ,,Gazecie lwowskiej": ,,W kre-

października 1921 roku we lwowskim ko-

lo, niestety, bo ciężko żyć artyście w na-

na, prześliczne pieśni Różyckiego i Kos-

i wiele, nie bylo to życie tak bardzo rożami

acjach scenicznych Józefa Manna tkwi-

ściele archikatedralnym obrządku laciń-

szym kraju, więc ucieka stąd, a gdy jest

sobudzkiego, Karlowicza i bisy, którymi

uslane. Jak prawdziwy artysta, nie dal się

la potęga niezwykla. Nie byly to zwy-

skiego (katedrze lwowskiej), przy udziale

na obczyźnie, ciągle tęskni za tą biedną

rozentuzjazmowana publiczność moglaby

oszolomić oklaskami i pochwalami, jakie

czajne figury operowe, poslugujące się

rodziny, licznych kolegów i artystów sce-

Ojczyzną. Tak bylo i z Józefem Mannem".

zamęczyć dzielnego artystę. Nazwisko p.

go zewsząd otaczaly. Nad glosem i udo-

popisem glosowym w celu wywolania

ny lwowskiej. Pieśni żalobne odśpiewali

Z wielkim zaangażowaniem przyjmo-

Manna nie jest w Warszawie znane, toteż

skonaleniem pracowal po kilka godzin

chwilowego efektu, lecz postacie oparte

m.in. artyści Opery Lwowskiej Platówna,

wal zaproszenia na występy gościnne

i sala nie byla tak przepelniona, jak na

dziennie, a sumienność z jaką opracowy-

na psychologicznej prawdzie, wspóldzia-

Huss, Lipanowicz i Lewczyński. Tak wrócil

we Lwowie, również na innych scenach

przyszly raz będzie. Pana Manna pamię-

lające z autorem i porywające audyto-

wal swe partię stala się przyslowiową.

po śmierci do swoich ten, który tak często

polskich, na przyklad, w Warszawie. Na

tam dobrze sprzed laty, jako początkują-

rium nakladem uduchowienia. Okazaly,

,,W sierpniu 1921 roku dostal zaszczytne

dla slawy i pieniędzy śpiewal obcym". Mal-

scenie Opery Lwowskiej wystąpil gościn-

cego artystę we Lwowie. Jest Polakiem, do

znakomicie wyksztalcony glos i wszelkie

zaproszenie z Nowego Jorku. Światowej

żonka, Janina z Cybulskich, przeżyla męża

nie w 1916 roku, niedlugo po wyzwoleniu

tegoż gorącym patriotą". .W Operze War-

efekty natury wokalnej byly dla tego nie-

slawy Metropolitan Opera zaproponowala

o wiele lat, nigdy nie wyjechala ze Lwowa,

miasta spod okupacji rosyjskiej, również

szawskiej Józef Mann wystąpil również

przeciętnie muzykalnego śpiewaka tylko

mu pięcioletni angaż na miejsce pierwsze-

zmarla w 1951 roku i zostala pochowana

w 1919 i 1921 roku, za kilka miesięcy przed

z sukcesem w operach ,,Żydówka" i ,,Aida".

środkami pomocniczymi do wyższych ce-

go tenora, które przez lata należalo do En-

obok niego w tymże grobowcu rodzinnym.

tragiczną śmiercią. Warszawa też gościla

Tym razem sala byla wypelniona, zaś kry-

lów. Ten rodzaj artyzmu wykonawczego,

rico Caruso, zmarlego po ciężkiej chorobie

W grobowcu pochowani są też teściowie

go tak na scenie operowej, jak i z koncer-

tyka muzyczna nie żalowala śpiewakowi

wylaniający się nie z brawury wokalnej,

2 sierpnia 1921 roku.

Józefa Manna, architekt Julian Cybulski,

tami w filharmonii, gdzie święcil triumfy.

szczerych komplementów.

tylko z poglębienia duchowego, nie wy-

zmarly 16 października 1924 roku i Helena

Podróż do Ameryki byla zaplanowana

Oto jedna z licznych recenzji, umiesz-

Inaczej odbierala triumfy Jozefa Manna

kazywal zbyt licznych reprezentantów,

na 18 października 1921 roku. W Nowym

Cybulska, zmarla 21 stycznia 1941 roku.

czona w warszawskiej ,,Gazecie porannej":

część publiczności niemieckiej i oficjalne