24

nr 12 (424) |30 06.­27.07.2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Rozważanie o Galicji

demonstrowaly powściągliwość

Zdarzalo się często, że kierowa-

­ nie przeszkadzaly powstaniu

no tu osoby po przestępstwach

w stolicy Kraju Koronnego po-

slużbowych, osoby bez konek-

mnika obcej narodowej slawie.

sji lub o poglądach nadmiernie

Gdy Habsburgowie spoglądali

O jednej z wersji postrzega-

liberalnych. Natomiast osobom

na mapę podleglych im ziem,

nia Galicji przez Wiedeń czyta-

ze wschodu Lwów wydawal

mogli dostrzec, z jak groźną

my w charakterystyce jednego

się terenem wolności, rozkwi-

elegancją historia określila

z bohaterów powieści Józefa Ro-

tu rzemiosla, myśli politycznej,

ich granice. Wiedeński

tha ,,Marsz Radetzkiego": ,,Mial

kultury. Pod koniec XIX w. mia-

dwuglowy orzel (początkowo

on niezwykle pojęcie o wschod-

sto przyjęlo wielu ukraińskich

symbol Świętego Cesarstwa

niej granicy monarchii. Dwóch

aktywistów z Rosji, którzy po-

Rzymskiego) mial pod swoją

jego szkolnych przyjaciól zo-

święcili swoje życie ukraińskiej

kontrolą caly szereg lwów:

stalo za blędne decyzje slużbo-

idei narodowej.

skrzydlatego (weneckiego),

we przeniesionych do tych od-

Po austro-węgierskim kom-

z dwoma ogonami

dalonych terenów monarchii,

promisie z 1867 r. Galicja otrzy-

(bohemskiego), z czerwonym

na których granicach prawie

mala szeroką autonomię. Ję-

jęzorem (budapesztańskiego)

slychać wycie wiatru z Sybe-

zykiem urzędowym byl język

i zlotego (lwowskiego). Jednak

rii. Gdzie niedźwiedzie, wilki

polski, swobodnie dzialaly szko-

HERB GALICJI I LODOMERII

na herb swego Królestwa

i jeszcze gorsze stwory, jak wszy

ly polskie i ruskie, teatry i uni-

(1851­1919)

Galicji Habsburgowie wybrali

i pluskwy, zagrażają cywilizo-

wersytety w Krakowie i Lwowie.

skromnego ptaka: trzech

wanemu Austriakowi".

Slużyć swemu cesarzowi, po-

zlotych wieńców pilnie strzeże

Brokhauza podkreśla: ,,W 1907

Jednak Galicja w czasach

mimo narodowego patriotyzmu,

kruk (kawka).

r. Polacy stanowili większość

Austro-Węgier byla nie tylko

nie wstydzila się polska szlach-

ludności  dwustutysięcznego

wschodnim obrzeżem w wy-

ta. Wystarczy wymienić dwóch

CESARZ FRANCISZEK

Lembergu, czwartego lub piątego

obraźni austro-węgierskich ofi-

Goluchowskich czy hr. Kazimie-

PETRO HAWRYLYSZYN

JÓZEF I W MUNDURZE

P

miasta w imperium Habsburgów.

cerów, bohaterów powieści Józe-

rza Badeniego, który osiągnąl

FELDMARSZALKA. 1865. MAL.

o pierwszym rozbiorze

Kolejną, wedlug liczebności spo-

fa Rotha. Ekonomista Stanislaw

stanowisko premiera austriac-

F. K.VINTERGALTER

Polski w 1772 r. przez Ro-

lecznością, byli Żydzi. Wedlug

Szczepanowski w pracy ,,Gali-

kiego rządu. Najwybitniejszy

sje, Prusy i Austrię po-

­ Lemberg. W Austrii Lwów

spisu ludności z 1910 r. Rusini

cyjska bieda w cyfrach" (1888)

krakowski malarz II polowy XIX

ludniowo-wschodnie  tereny

nazywany jest tak dotychczas.

(Ukraińcy) stanowili 60% lud-

podkreślal: poziom konsump-

w., przedstawiciel idei romanty-

Rzeczypospolitej, o olbrzymiej

W ciągu póltora wieku wladzy

ności Królestwa Galicji i Lodo-

cji mieszkańców byl dwukrotni

zmu Jan Matejko, tworzy dzie-

powierzchni i najmniej roz-

austriackiej miasto potwier-

merii (ogólem mieszkalo tu 5,3

niższy od europejskiego, a wy-

siątki patriotycznych obrazów,

winięte gospodarczo, staly się

dzalo swe lacińskie określe-

mln osób).

dajność pracy stanowila zaled-

w tym galerię polskich królów.

prowincją imperium Habs-

nie Semper Fidelis ­ Zawsze

Lwów stal się ukraiński po or-

wie 25%. Z Lemberga urzędnicy

Uważal on za honor otrzymać za-

burgów. Resztę Galicji Au-

Wierny, lecz na wiosnę 1848 r.

ganizacji przez wladze sowiec-

kierowali slabo rozwiniętą pro-

mówienie od cesarskiego dworu.

stria otrzymala w III rozbiorze

przeżylo krótkotrwalą ,,Wiosnę

kie ,,wymiany ludności" z Polską

wincją, której struktura socjal-

Jako swego rodzaju symbol

w 1795 r. Te wschodnie tereny

Ludów". Wladze latwo stlumi-

w polowie lat 40. XX w. Naziści

na przypominala biedne okoli-

pojednania z Polakami przyjęto

Austrii otrzymaly dość zlożoną

ly powstanie polskiej szlachty

wyniszczyli prawie calkowicie

ce Węgier. Podstawę ekonomiki

organizowaną z olbrzymią pom-

nazwę ­ Królestwo Galicji i Lo-

i mieszczan, a po ostrzale śród-

ludność żydowską (ze 105 tys.

stanowilo gospodarstwo wiej-

pą jesienią 1880 r. ,,podwójną"

domerii z Wielkim księstwem

mieścia splonęlo kilka świą-

przed wojną przeżylo niecale 10

skie. Handel i rzemioslo kontro-

wizytę cesarza w dwóch glów-

Krakowskim  i  księstwami

tyń, zabudowania mieszkalne,

tys.). Miasto zasiedlili przeważ-

lowali przeważnie zamożni Ży-

nych miastach Królestwa Galicji

Oświęcimia i Zatoru.

gmach uniwersytetu z cenną

nie wychodźcy ze wschodnich

dzi, których za to nie lubiano, ale

i Lodomerii. W czasie tej wizyty,

W 1786 r. do skladu Króle-

biblioteką i ratusz.

i centralnych regionów Ukrainy

bez ich uslug i pieniędzy obejść

jak wspominano, Galicja urzą-

stwa, za sprawą kolejnego rosyj-

Imperium dobrze przerobi-

i znaczna część Rosjan.

się nie dalo. Naftowe zloża Dro-

dzila godne przyjęcie swemu

sko-tureckiego pokoju, weszla

lo tę lekcję i na poludniowych

Ponad dwudziestometrowy

hobycza (na początku XX w. da-

monarsze. Polaków i Ukraińców,

Bukowina ze stolicą w Czer-

wzgórzach nad Peltwią wybu-

kopiec, który wznosi się na Górze

waly 5% światowego wydobycia)

wraz ze wszystkimi sprzeczno-

niowcach. W 1849 r. ziemie te

dowano cytadelę oraz umoc-

Zamkowej, na którym obecnie

rozwijano powoli, a koncesje da-

ściami pomiędzy nimi, lączy-

otrzymaly samodzielną koronę.

nienia ziemne, za którymi

powiewa flaga ukraińska, usy-

wano brytyjskim i francuskim

la jedna nadzieja ­ powstania

To w Czerniowcach w 2009 r.

ukryl się austriacki garnizon.

pali pod koniec XIX wieku pol-

kompaniom.

wlasnego narodowego państwa.

odslonięto pierwszy na Ukra-

Później stacjonowali tu rosyj-

scy patrioci z okazji 300. Rocz-

W 1877 r. we Lwowie zorgani-

Nie wykluczali przy tym, że

inie pomnik Franciszka Józefa

scy, polscy, niemieccy i sowiec-

nicy Unii Lubelskiej. Inicjatorem

zowano na modlę Austro-Węgier

w ksztalcie monarchii i to pod

I ­ kosztem urodzonego na tej

cy żolnierze. W czasie II wojny

powstania kopca byl Franci-

po raz pierwszy ziemską wysta-

berlem któregoś z Habsburgów.

ziemi Arsenija Jaceniuka. Bo-

światowej Niemcy umieścili tu

szek Smolka, posiadacz najdluż-

wę przemyslową. Iwan Krypia-

Stopniowo te polsko-ukra-

wiem, jak uważal ówczesny

obóz jeniecki Stalag 328, które-

szych chyba wąsów w Imperium.

kewycz pisal o niej z bezwzględ-

ińskie sprzeczności rozpalaly

premier Ukrainy, to w okresie

go ofiarami w czasie okupacji

Z czasem zostal przewodniczą-

ną uczciwością: ,,Tak ubożuchna

się i trwaly na tych terenach aż

austriackim Bukowina przeżyla

stalo się prawie 150 tys. osób.

cym parlamentu wiedeńskiego.

byla ta wystawa". Ale cele eko-

do powojennych stalinowskich

swój rozkwit.

Polskie powstanie 1848 r.

Na apel Polaka i bylego uczest-

nomicznego rozwoju ziem Habs-

przesiedleń. I, jak często się zda-

Narodowościowo zachod-

bylo tylko epizodem w historii

nika Wiosny Ludów, w okoli-

burgowie stawiali dokladne.

rza, lączyly cechy konfliktów

nie tereny Galicji byly prze-

Lwowa. Jak wynika z austriac-

cy Wysokiego Zamku zaczęto

Za symbolem tych wskazówek

narodowościowych i spolecz-

ważnie polskie, zaś wschodnie

kich dokumentów mieszkań-

w 1869 roku sypać kopiec, który

możemy uznać rzeźbę ,,Oszczęd-

nych. O ofiarach tych konfron-

z centrum we Lwowie ­ prze-

cy Lwowa dumni byli ze statusu

ukończono po ponad 30 latach.

ność", umieszczoną na frontonie

tacji przypomina monumentalna

ważnie ukraińskie. W Kra-

Lwowa jako mlodszego, ale ,,bez-

Na kopiec przywożono ziemie

Galicyjskiej Kasy Oszczędności.

nekropolia na cmentarzu Ly-

kowie, dawnej stolicy Polski,

pośredniego" partnera Wiednia.

z miejsc historycznych, jak np.

Nad tym wszystkim stala bo-

czakowskim. Na jednej kwate-

pomimo wszelkich rzeczywi-

Widać to do dziś: architektura

z pól pod Grunwaldem. U stóp

gata polska szlachta, często dum-

rze pochowano żolnierzy armii

stych i urojonych grzechów

śródmieścia z przelomu XIX-XX

kopca umieszczono plytę z napi-

na i zarozumiala jak węgierscy

ZURL, którzy bronili niezależ-

wladz austriackich (a czasem

wieków zorientowana jest bar-

sem, wartym uwagi:

arystokraci. To polskich ziemian,

ności w latach 1918-1919, a na

też dzięki nim) bujnie rozkwi-

dziej na wiedeńską, niż innych

Wolni z wolnymi, równi

a nie cesarza i jego urzędników

innej ­ ,,polskie orlęta" ­ mlo-

tala polska duma narodowa.

miast dunajskiej monarchii. Przy

z równymi. Polska, Litwa i Ruś

uważali za glównych wrogów

dych ochotników, walczących

Dlatego Wiedeń, jak podkreśla

tym, do ostatnich dni Austro-

zjednoczone Unią Lubelską.

chlopi i robotnicy. Ujawnilo się to

po przeciwnej linii frontu. Nieco

warszawska historyk Maria

-Węgier Lwów zachowal swój

Podczas sypania kurhanu-

podczas tzw. ,,rzezi galicyjskiej"

obok ­ kwatera UPA, walczą-

Poprzęcka, ,,...uważal Kraków

polski charakter. Encyklopedia

-pomnika wladze austriackie

w 1846 r., gdy powstanie szlach-

cej w latach II wojny światowej

nie tylko za swoje trofeum, ale

ty zostalo stlumione nie silami

przeciwko sowietom i przeciwko

też za ośrodek polskiej kon-

wojsk austriackich, lecz rękoma

Polakom. Obok spoczywają żol-

spiracji i propolskich idealów.

miejscowych chlopów ­ mor-

nierze dywizji Waffen SS ,,Ga-

Miasto degradowalo w sensie

dowali cale rodziny szlachec-

lizien", którzy, jak uważa część

politycznym i ekonomicznym,

kie, grabiąc i paląc ich dwory.

spoleczeństwa ukraińskiego, też

nie otrzymalo nawet statusu

W Galicji nastal pokój, ale krwa-

walczyli o wolność, co wywoluje

prowincji, pozostając austriac-

we wydarzenia, które objęly te-

wiele kontrowersji, szczególnie

ką fortecą na wypadek wojny

reny od Nowego Sącza do Tarno-

wśród Polaków. Obok cmentarza

z Rosją". W Krakowie dotych-

wa, wspominano jeszcze dlugo.

jeszcze jedna kwatera ­ ponad sto

czas z odrazą wspominają, że

Habsburgowie  prowadzili

pochówków żolnierzy z obecne-

zamek na Wawelu, stojący na

na wschodzie systemową poli-

go frontu w Donbasie.

malowniczym wzgórzu nad

tykę kadrową. Na stanowiska

Na Cmentarzu Lyczakow-

Wislą, Austriacy przeksztalcili

ważnych urzędników do Lwo-

skim jest nad czym się zadumać:

na koszary, stajnie i strzelnicę.

wa nominowano przeważnie

o zlożonych szlakach histo-

Habsburgom bardziej do serca

Niemców lub Czechów. Zgodnie

rii, o tym, że historia nie bywa

przypadl nie dumny Kraków ­

z decyzjami Wiednia do malych

czarno-biala,  o  bohaterach,

,,polska Troja", lecz bardziej spo-

galicyjskich miasteczek wyru-

agresorach i ofiarach, którzy

kojny i bardziej lojalny Lwów.

szali mlodzi oficerowie, leka-

w wyobraźni różnych narodów

Od razu po zajęciu przywrócono

rze, inżynierowie, nauczyciele,

tak latwo i tak szybko zamie-

miastu starą niemiecką nazwę

często wyksztalceni w stolicy.

niają się miejscami.

,,RZEŹ GALICYJSKA", MAL. JAN LEWICKI