22

nr 16 (428) |31.o8.­14.09.2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Iwan Franko i lwowska ,,Czytelnia naukowa" (1890­1892)

,,Od dawna czuć się dawal

W krótkiej informacji, za-

17:30. Inicjatorem odczytu byla

w mieście naszem brak

mieszczonej w ,,Kurierze Lwow-

,,Czytelnia naukowa". Cena bi-

ogniska, w którem by

skim" podkreślano, że w pre-

letu wstępu wynosila 50 st.

grupować się mogli ludzie

Jednak przez wlasną nieuwagę

lekcji Iwan Franko udowodnil,

inteligentni, pragnący

26 maja 1891 r. Franko zostal

że ,,na podstawie najnowszych

poza ramami uniwersytetu

skazany przez dyrekcję policji

wyników, mianowicie zaś na

rozszerzać zakres swych

na karę 10 zl. reńskich (gulde-

podstawie dziela Reussa, róź-

wiadomości naukowych, poza

nów). Wedlug uchwaly policji

norodność skladowych czę-

obrębem ciasnych specjalności

autor ,,przeczytal kilka zakaza-

ści Biblji, tudzież sprzeczności

śledzić za postępem nauk

nych akapitów z wlasnej pre-

w przedstawieniu faktów Pisma

w Europie, schodzić się

lekcji ,,Potęga ziemi w powieści

św., rzucając niemalo światla

na odczyty i pogadanki

wspólczesnej". Mial on zapo-

nie tylko na pojmowanie tych

w sprawach poważnych,

mnieć wykreślić je we wlasnym

wiekopomnych dziel, ale także

z wykluczeniem wszelkich

egzemplarzu. Swoją winę pisarz

na metodę ewolucyjnych ba-

zabaw i rozrywek, których

uznal calkowicie.

dań myśli religijnej, porusza-

aż do przesytu dostarczają

Jeszcze w roku ubieglym

jącej jeszcze miljonowe masy

inne towarzystwa w mieście

­ 1890 ­ Franko 8 listopa-

ludności". Zaznaczono również,

naszem istniejące. Brakowi

da bierze udzial w dyskusji po

że audytorium z ,,wielkiem za-

temu zaradzić ma świeżo

prelekcji S. Podkowicza ,,Z no-

jęciem przysluchiwalo się ja-

zawiązane towarzystwo pt.:

woczesnego dramatu niemiec-

snym i gruntownym wywodom

,,Czytelnia naukowa" ­ pisal

kiego: Sudermanna ,,Honor".

sprawozdawcy".

Iwan Franko na lamach

Pod koniec roku 1890. w ,,Czy-

Iwan Franko z swoim arty-

,,Kuriera Lwowskiego"

telni naukowej" mialo miejsce

kule ,,Nowe książki o historii

w artykule ,,Czytelnia

kilka różnorodnych odczytów:

religii", opublikowanym w nr 5

naukowa" (Kurjer Lwowski.

,,O sonacie Kreutzerowskiej Tol-

i nr 6 lwowskiego pisma ,,Na-

1890. № 87. 28. III. S. 1; bez

stoja" (w sprawozdaniu rocznym

ród" za rok 1892 (1804­1891)

podpisu).

o ,,Kreutzerowskiej sonacie Lwa

podal m.in. informacje o uka-

Tolstoja", prel. I. Daszyński, 22

zaniu się niemieckiej wersji

listopada), ,,Stanowisko dziejo-

pierwszej części francuskiego

JURIJ JAKOWLEW

T

we kobiety" (S. Podkowicz, 14

wydania dziela Edwarda Reus-

września 1890 do czerwca 1891

swe materialy w ,,Kwartalniku

grudnia), ,,O spoleczeństwach

sa ,,La Bible. Traduction nouvelle

owarzystwo

,,Czytel-

­ przy Rynku 43 (na piętrze); od

Historycznym".

zwierzęcych" (H. Diamand, 20

nia naukowa" dziala-

avec introductions et commen-

końca czerwca do 31 sierpnia

20 maja 1890 r. rozpoczęlo

grudnia) i innych. Nie wiadomo

lo we Lwowie od marca

taires" pt. ,,Das alte Testament,

1891 ­ na parterze przy ul. Syk-

swa dzialalność ,,Towarzystwo

jednak, czy Franko uczestniczyl

Uebersetzung mit Einleitungen

1890 do kwietnia 1892 r. Fran-

stuskiej 20. Od 1 września 1891

Przyjaciól Oświaty". Prezesem

w dyskusjach po tych odczytach.

und Anmerkungen. Heft I". Jed-

ko byl jednym ze wspólzalo-

r. Towarzystwo mieścilo się na

zarządu wybrany zostal Bole-

Skladając sprawozdanie ze

nocześnie Franko wysoko oce-

życieli i aktywnych uczest-

parterze przy pl. Smolki 5.

slaw Wyslouch, skarbnikiem

swej funkcji na walnym ze-

nil i polecal czytelnikom ,,Na-

ników Aż do końca 1891 r.

19 kwietnia 1890 r. na dru-

­ Iwan Franko. Wraz z inten-

braniu 19 października 1890

w rozdziale ,,Lata 80 na Galicji"

rodu" inne prace Reussa: ,,Die

gim posiedzeniu ,,Czytelni na-

sywną dzialalnością spolecz-

r. Franko zaznaczyl m. in., że

swego dziela ,,Zarysy historii

Geschichte der heiligen Schri-

ukowej" Franko wziąl udzial

ną Franko prowadzil aktyw-

,,Czytelnia naukowa" w pierw-

ukraińsko-ruskiej  literatu-

ften des neuen Testamentes,

w dyskusji wykladu A. Krügera

ną dzialalność publicystyczną,

szym roku swego istnienia zdo-

ry do roku 1890" (Lwów, 1890

sechste Ausgabe Braunschwe-

,,Rozmaite poglądy na powsta-

dzialal w ,,Kurierze Lwowskim"

lala zgromadzić tak poważny

r.) Franko pisal, że ,,zawiązala

ig" (1887) i ,,Die Geschichte der

nie ziemi" (lub inaczej ,,Rozma-

i wspólnie z Mychajlem Pawly-

zastęp jednostek inteligentnych,

się we Lwowie pośród polskiej

heiligen Schriften des alten

ite teorje powstania ziemi"). Na

kiem wydawali czasopismo

energicznych,  postępowych

i żydowskiej mlodej inteligencji

Testamentes. Zweite Ausgabe,

kolejnym ­ 26 kwietnia 1890

,,Naród". Swą zadziwiająca pra-

i chętnych do pracy, bez róźni-

,,Czytelnia naukowa", do której

Braunschweig" (1890).

r. ­ omawiano wyklad Herma-

cowitością Franko wywolywal

cy plci i narodowości, polączyć

dolączylem i ja (...), a nawet zo-

Temat religijny interesowal

na Drobnera ,,Typy obląkanych"

powszechne zdumienie.

okolo kwestyj ogólno-ludzkich

stalem przewodniczącym".

Frankę. 10 lub prawdopodobnie

(w sprawozdaniu ­ ,,O typach

19 października 1890 r. na

i stać się ogniskiem spokojnej,

Pierwsze zebranie ,,Czytel-

17 października na kolejnym ze-

obląkanych w Kulparkowie")

walnym zebraniu ,,Czytelni na-

iście przyjacielskiej, a zawsze

ni naukowej" mialo miejsce we

braniu ,,Czytelni naukowej" wy-

i tu znów Franko wziąl udzial

ukowej" Iwan Franko zostaje

z godnością prowadzonej wy-

Lwowie 23 marca 1890 r. Iwa-

glos on referat na temat ,,Geneza

w ożywionej dyskusji. 10 maja

ponownie obrany prezesem za-

miany myśli, iż fakt ten uważam

na Frankę obrano na nim prze-

Ewangelii". Początek zebrania

tegoż roku znów czynnie oma-

rządu. ,,Po zagajeniu przez pre-

za najważniejszą zaslugę spo-

wodniczącym  Towarzystwa.

planowany byl na godz. 17:00.

wia rozprawę M. Szpunta

zesa p. Iw. Franko odczytano

leczną naszego Towarzystwa".

Oprócz niego do zarządu weszli:

Interesujące

wspomnie-

,,O zdobyczach wielkiej rewo-

sprawozdanie kasowe (p. Frän-

Pierwszy rok istnienia ,,Czy-

Edward Lilien (skarbnik), Hen-

nia o dzialalności prelegenc-

lucji francuskiej" (lub ,,Skutki

kel) i bibljoteczne (p. Schley-

telni naukowej" zbliżal się do

ryk Biegeleisen (bibliotekarz),

kiej Franki w Towarzystwie

rewolucji francuskiej"). Wobec

en); sprawozdania te bez debaty

końca. 31 grudnia ,,Czytelnia

Kazimierz Górzycki (sekre-

,,Czytelnia naukowa" pozosta-

nieobecności prelegenta referat

przyjęto do wiadomości i udzie-

naukowa" organizuje w Syl-

tarz). Czlonkami zarządu zostali

wil Wolodymyr Ochrymowycz

odczytal K. Górzycki.

lono wydzialowi absolutorjum

westra 1890 r. bal we wlasnej

Jewhen Lewicki, Stefan Podko-

(1870­1931). Wspominal, jak na

,,Dyskusja przeciągnęla się

­ podal w informacji o przebie-

siedzibie Towarzystwa przy

wicz, Herman Diamand, My-

początku lat 1890. gdy studio-

do w pól do 10-tej ­ pisal ,,Kur-

gu zebrania ,,Kurjer Lwowski".

Rynku 43. Na bal zaproszono

chajlo Pawlyk, zastępcą prezesa

wal na Uniwersytecie Lwow-

jer Lwowski" ­ i toczyla się

Oprócz Iwana Franki do nowo

wszystkich czlonków organi-

­ Ernest Breiter. Statut organi-

skim, zostal wybrany na prze-

pomimo ożywienia mówców

obranego zarządu weszli: Igna-

zacji. Na wspólne świętowanie

zacji Namiestnictwo Galicyj-

wodniczącego  towarzystwa

w tonie nawskróś powaźnym

cy Daszyński (wiceprezes), Jo-

przybyli wszyscy czlonkowie

skie zatwierdzilo 24 lutego 1890

ukraińskich studentów ,,Aka-

i przedmiotowym".

achim Fränkel (skarbnik), Felicja

,,Czytelni naukowej". Impre-

r. Glównym zadaniem Towarzy-

demickie Bractwo". W swoich

Kolejne, piąte, posiedzenie

Pruchnik (sekretarz), Skajewski

za rozpoczęla się o godz. 19:00.

stwa bylo ,,ulatwienie w ksztal-

,,Przyczynkach do biografii

Towarzystwa mialo miejsce

(bibliotekarz), Jadwiga Czajkow-

Tu Franko przeczytal zebra-

ceniu się czlonków we wszyst-

i charakterystyki Iwana Fran-

24 maja. Dyskusja toczyla się

ska, Schleyn, Herman Diamand,

nym swą nowelę ,,Bez pracy".

kich galęziach nauk i szerzenie

ki", wydanych we Lwowie

wokól referatu Aschkenaze-

Franczuk (czlonkowie zarządu).

Podczas sylwestra śpiewano

w każdym kierunku zamilowa-

w 1926 r. tak wspominal o swej

go ,,O niektórych znamiennych

Do komisji rewizyjnej obrano:

również pieśni i deklamowano

nia do tychże". Do celów ,,Czytel-

obecności na prelekcji Franki:

cechach nauk wspólczesnych".

Adolfa Liliena, Kazimierza Gó-

wiersze. Uroczystość zakoń-

ni naukowej" należalo również:

,,Franko mial odczyt w ,,Czy-

Tu znów Franko jest niezwykle

rzyckiego i Kasparka.

czyla się o godz. 1:00 w nocy.

,,1)  abonowanie  czasopism

telni naukowej" dla mieszanej

aktywny. W wielu wypadkach

14 grudnia 1890 r. na sali

A już 3 stycznia 1891 r. ,,Czy-

i  utrzymywanie  bibljoteki

polsko-ukraińsko-żydowskiej

prelekcje nie byly powiąza-

lwowskiego ratusza Franko

telnia naukowa" organizuje od-

w swym lokalu;

publiczności (...). Swoje wystą-

ne tematycznie, a raczej odpo-

mial wyglosić publiczną pre-

czyt F. Pruchnikowej ,,O pessy-

2) urządzanie odczytów, wykla-

pienie ilustrowal tekstami sto-

wiadaly zainteresowaniom sa-

lekcję na temat: ,,Potęga ziemi

mizmie". Franko bierze udzial

dów i pogadanek naukowych;

sownych piosenek, a niektóre

mych prelegentów. Wolodymyr

w powieści wspólczesnej". Po-

w dyskusji. Prelekcja dotyczyla

3) urządzanie wycieczek w ce-

nawet podśpiewywal. Z wiel-

Ochrymowycz, który często

czątkowo planowano platny

prawdopodobnie wlasnych ba-

lach naukowych;

kim uczuciem zaśpiewal pio-

stykal się z Iwanem Franką na

wstęp na odczyt. Cena miala

dan naukowych prelegenta lub

4) wydawanie prac naukowych

senkę, zaczynającą się od slów:

prelekcjach i spotkaniach ,,Czy-

wynosić 50 st., a dla czlonków

jej zainteresowań.

i rozpisywanie konkursów na

Hej, tam za górą, za krzemienną,

telni naukowej", podkreślal, że

,,Czytelni naukowej" ­ 25 st.

Na kolejnym spotkaniu 8

takowe".

Bez zgody żyją mąż z żoną..."

tam ,,jednoczyli się postępowi

Zebrane fundusze mialy za-

marca 1891 r. Franko przed-

12 kwietnia 1890 r. odbylo

Jak większość organizacji

Polacy, Żydzi i Ukraińcy".

silić Towarzystwo ,,Czytelnia

stawil zebranym odczyt ,,O sto-

się pierwsze zebranie dysku-

tego okresu, kierowana przez

Iwan  Franko,  równolegle

naukowa". Jednak przez zakaz

sunku między poezją gminną

syjne, na którym przed licznie

Frankę ,,Czytelnia naukowa"

z obowiązkami prezesa ,,Czytel-

Namiestnictwa odczyt zostal

a artystyczną".

zgromadzoną  publicznością

dzierżawila lokale i często prze-

ni naukowej", aktywnie dzialal

przeniesiony na nieokreślony

z odczytem na temat ,,Sprawoz-

nosila się z miejsca na miej-

również w ,,Polskim Towarzy-

termin. Odczyt Franki odbyl się

W cytatach zostala zachowana

danie z dziel Reussa ,,La Bible"

sce. W okresie marca-sierpnia

stwie Historycznym" we Lwo-

w Ratuszu dopiero w następ-

oryginalna pisownia

wystąpil sam prezes ­ Iwan

1890 r. Towarzystwo mieścilo

wie, gdzie wielokrotnie wystę-

nym roku ­ 26 kwietnia 1891

Franko.

się przy ul. Ormiańskiej 27; od

powal z odczytami i publikowal

r. Odczyt rozpocząl się o godz.