19

nr 19 (431) 17­30. 10. 2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Iwan Franko ­ prezesem Lwowskiego Towarzystwa

,,Czytelnia Naukowa" (cz. 3)

Okres przewodnictwa Iwana

najbardziej  oburzyl  artykul

radykalami i socjal-demokratami

Franki w Towarzystwie

Pawlyka i przeslal nam jego gro-

widzial nie jako antagonizm po-

,,Czytelnia naukowa" zbiegl

mowy protest". Ale jednocześnie

między dwoma obozami, a też jako

się z obchodami 100-lecia

Franko byl zly na Pawlyka.

rozbieżności wewnątrz jednego

Konstytucji 3 Maja. Na

,,Wlaśnie wczoraj dowiedzia-

socjalistycznego obozu. Wpraw-

posiedzeniu Towarzystwa 2 maja

lem się o przyczynie jego wiel-

dzie po tym stosunki pomiędzy

1891 r. pod przewodnictwem

kiego gniewu. Sam byl na czele

RURP i galicyjskimi polskimi so-

Franki z prelekcją ,,O Konstytucji

na 3 maja pośród Rob.(botniczej)

cjal-demokratami pozostawaly

3 Maja" wystąpil E. Breiter.

Partii, otóż wszystko powie-

dość sporadyczne.

Obecny na tym spotkaniu M.

dziane w moim artykule wziąl

Jednocześnie w kierowanym

Pawlyk pisemnie poinformowal

prosto do siebie. Przykro mi, ale

przez  Frankę  Towarzystwie

M. Drahomanowa w liście

kto go ciągnąl!" ­ pisal Pawlyk do

,,Czytelnia naukowa", która przed

z dnia 3 maja 1891 r. o przebiegu

Drahomanowa 13 lipca 1891 r.

tym gromadzila osoby o różnych

spotkania pisząc, że w swoim

Pozycje Franki i Pawlyka wy-

przekonaniach, przewagę zdo-

wykladzie Breiter ,,ostro

raźnie się różnily. Jednak nie róż-

byli socjal-demokraci (I. Daszyń-

skrytykowal Konstytucję 3 Maja,

nily się od politycznej linii lwow-

ski, H. Diamand i inni). Prócz

w której niczego nie ma nic ani

skiego ośrodka RURP. W liście

tego w marcu 1891 r. dzialacze

dla wolności, ani tym bardziej

do Drahomanowa z 27 maja 1891

Partii Robotniczej zalożyli we

dla ludzi pracy, ale zakończyl

r. Pawlyk skarży się, że ,,wszy-

Lwowie kulturalno-oświatowe

tym, że my (czlonkowie Czyt.

scy lwowianie (Pawlyk zalicza

towarzytwo ,,Sila", na czele któ-

(elni) tow.(arzystwa) internac.

tu z pewnością i Frankę), oprócz

rego stanąl drukarz J. Hudec. Do

(ionalnego) polsko-rusko-żyd.

mnie chwalą krok Robotn.(niczej)

zarządu wybrani zostali P. Ela-

(owskiego) weźmiemy jednak

Partii, która obchodzila 3 maja,

siewicz, J. Obirek, A. Mańkowski

udzial w święcie 3 maja, żeby

jako mądry krok!! Kolomyjscy

i inni. Przypominamy, że dziala-

uczcić jakichś radykalów, którzy

są temu przeciwni, i na ile wiem

cze Partii Robotniczej zajmowali

mieli stać za tą konstytucją".

i Krakowiacy ­ bodaj Jarosiewicz

większość posad kierowniczych

mi tak odpowiedzial". Pod koniec

w ,,Czytelni naukowej". Formal-

listu Pawlyk pytal Drahomanowa:

nie żadnej narodowości przewa-

JURIJ JAKOWLEW

,,Tylko, jak mam dać radę oportu-

gi tam nie nadawano, a jednak

wskazywano, że ,,publikowanie

,,Czyt.(elni) nauk.(owej) i innym"

Prowadzący zebranie Franko

nizmowi naszych lw.(owskich)

zauważalny byl polski charakter

tych wlaśnie ustępów w cza-

­ pisal Pawlyk do Drahomano-

radykalów?!". Oprócz Franki do

poparl inicjatywę Breitera. Swoje

Towarzystwa.

sie, kiedy czlonkowie Czytelni

wa 25 lipca 1891 r.

,,oportunistów" należeli M. Han-

stanowisko pisarz uzasadnil tym,

Towarzystwo

faktycznie

naukowej i partyi rob.[otniczej]

Komitet wykonawczy RURP

że ,,robotnikom nie zaszkodzi, gdy

kiewicz, W. Ochrymowicz i inni,

przebywalo pod kontrolą Partii

mieli rozprawę sądową, w której

odpowiedzial przedstawiciel-

pojawią się na ,,cudzym święcie".

Robotniczej. O tym wspominal

którzy do tego czasu utrzymywali

Prokurator usilowal udowodnić,

stwu Partii Robotniczej w sierp-

Z Franką solidaryzowal się rów-

ścisle stosunki z galicyjskimi pol-

w swoich wspomnieniach Da-

że pod plaszczykiem prawno-

niowym numerze pisma ,,Naród":

nież wice prezes towarzystwa

skimi socjal-demokratami.

szyński: ,,Socjaliści zawladnęli

-humanitarnym Czytelnia nauk.

,,W odpowiedzi na Wasze pi-

Ignacy Daszyński. Ostatecznie

nią byli prawie zupelnie i wy-

Tymczasem ,,Reprezentacja

[owa] jest stowarzyszeniem poli-

smo do redakcji Narodu co do

zdecydowano wziąć udzial w ob-

tworzyli tu rodzaj organu po-

galicyjskiej Robotniczej partii"

tycznem, może być uważanem za

artykulu t. Pawlyka ,,Na obcym

chodach 100 rocznicy Konstytu-

mocniczego, chroniąc atoli par-

napisala do redakcji wydawa-

rzecz autora hańbiącą, z którego

święcie" oglasza egzekutywny

cji. Tak postanowila większość.

tję nader troskliwie od obcych

nego przez Frankę i Pawlyka pi-

to zarzutu moralność towarzyska

komitet rusko-ukraińskiej ra-

Pozycja kierownictwa ,,Czytel-

wplywów, mogących dzialać za

sma ,,Naród" list-podanie. Treść

nawet zmusilaby go do oczyszcze-

dykalnej partii, że w artykule

ni naukowej", a przede wszyst-

pomocą tego mieszanego klubu".

listu sprowadzala się do tego, że

nia się, wobec tego, że nieszlachet-

tym nie znaleziono niczego, co by

kim Franki, wywolala protest

Referat, wygloszony w ,,Czy-

,,domagamy się zadośćuczynie-

nem jest poddawać tego rodzaju

wychodzilo poza granice dzien-

i oburzenie wspomnianego już

telni naukowej" przez H. Diaman-

nia ze strony przedstawicielstwa

materyal wladzom kogokolwiek

nikarskiej krytyki i co by moglo

Pawlyka. Już następnego dnia, 3

da i zatytulowany ,,Sprawozdanie

partyi radykalnej przez umiesz-

prześladującym i to w chwili, kie-

Partię Robotniczą, jej czlonków

maja 1891 r. we Lwowie, w szere-

z kongresu wiedeńskiego" (daty

czenie w ,,Narodzie" od Redakcyi

dy ten materyal najskuteczniej

lub dowolne instytucje obrazić

gach socjal-demokratów niosą-

odczytu nie wskazano), świad-

oświadczenia, że Redakcya nie

mogl być użytym". Autorzy listy

albo skompromitować. Na dalsze

cych transparent ,,Partya Robot-

czy, że i on należal do grona de-

przyjmuje na siebie odpowie-

wprawdzie ,,nie przypisują M.

możliwe interpelacje tego rodza-

nicza", szedl z czerwoną wstążką

legatów, reprezentujących partię

dzialności za artykul M. Pawli-

Pawlikowi świadomej zlej woli

ju oglasza komitet, że za artykuly

na piersi także prezes ,,Czytelni

na zjeździe. Mowa tu o II zjeździe

ka pt. ,,Na obcym święcie" i nie

w tej sprawie". List datowany jest:

podpisane przez autorów ani re-

naukowej" Iwan Franko.

austriackich socjal-demokratów

przylącza się do inkriminacyi

,,Lwów 18 Lipca 1891" i podpisa-

dakcja Narodu, ani egzekutywny

Prymat idei spolecznej nad na-

w Wiedniu (28­30 czerwca1891

M. Pawlika, czynionych z oka-

li go I. Daszyński, H. Diamand, J.

komitet, ani partia nie odpowia-

rodową bylo dla wspólpracy Fran-

r.). Diamand wraz z Daszyńskim

zyi 3 maja instytucyom i osobom

Baar, J. Obirek i J. Daniluk.

dają, bo w Narodzie jest wolna

ki z socjal-demokratami ważny

należeli do Partii Robotniczej.

pojedynczym do partyi robot-

O  Towarzystwie  ,,Czytel-

wymiana myśli". W ,,Narodzie"

na początku lat 90. XIX w. Dane

Zastępca Franki, wiceprezes

niczej należącym. Tylko jawna

nia naukowa" jego wiceprezes

opublikowano również odpo-

stwierdzenie dotyczy również

Daszyński też przedstawial par-

i niedwuznaczna manifesta-

wspominal też w nadeslanej do

wiedź na wspomnianą korespon-

jego dzialalności jako przewod-

tię na kolejnym kongresie II Mię-

cya w tym duchu zrobiona przez

Pawlyka i, prawdopodobnie,

dencyjną kartę wiceprezesa to-

niczącego Towarzystwa ,,Czytel-

dzynarodówki w Brukseli 16­23

przedstawicielstwo partyi rady-

Franki na karcie koresponden-

warzystwa ,,Czytelnia naukowa"

nia naukowa" oraz jego udzialu

sierpnia 1891 r. Na spotkaniu To-

kalnej uwolni nas od publicznego

cyjnej z datą ,,3. 7. 1891".

Ignacego Daszyńskiego.

z grupą uczestników ,,Czytelni"

warzystwa 12 września wyglosil

odpierania haniebnej taktyki M.

Iwanowi France udalo się

W odpowiedzi na nią czlon-

i socjal-demokratów w obchodach

on referat ,,Wrażenia z kongresu"

Pawlika w owym artykule użytej

wznieść ponad swe osobiste sto-

kowie komitetu wykonawczego

100 rocznicy Konstytucji 3 Maja.

(w sprawozdaniu rocznym jako

i zachowa przyjazne międzypar-

sunki z Pawlykiem i obiektywnie

RURP pisali: ,,Wasze korespon-

,,Z aktami publicznymi, mającymi

,,Sprawozdanie z kongresu bruk-

tyjne stosunki na przyszlość".

ocenić jego dzialalność oraz bez-

dencje adresowane do obu redak-

charakter ogólnonarodowy, przy-

selskiego). Nie wiadomo, czy Fran-

W wypowiedzi byla też mowa

podstawność oskarżeń dzialaczy

torów Narodu (Franki i Pawlyka

pominającymi tradycye narodu

ko byl na omówieniu referatu. Na

o Towarzystwie ,,Czytelnia na-

Partii Robotniczej. Do tych niepo-

­ aut.), z ,,gratulacją denuncjacji"

wolnościowe, socyaliści lączyli

spotkaniu ,,Czytelni naukowej" 10

ukowa". Dzialaczy Partii Robot-

rozumień przyczynil się też sam

i Wasz podpis na nie i adresy tych

się jednak od pierwszej chwili" ­

października 1891 r. Franko od-

niczej oburzyl fakt ,,wciągnięcia

Pawlyk. 19 lipca 1891 r. na zebra-

korespondencji my, egzekutywny

slusznie uważal Wilhelm Feldman

czytal wstęp do swego referatu

Czytelni Naukowej w sprawę

niu lwowskich radykalów Franko

komitet, musimy uważać za nie-

(1868­1919), również czlonek To-

,,GenezaEwangelji".Resztęreferatu

polityczną".

wystąpil przeciwko zrzeczeniu

autentyczne". Wydawać by się

warzystwa ,,Czytelnia naukowa".

wyglosil na kolejnym spotkaniu

Latem tegoż roku wicepre-

się odpowiedzialności RORP za

moglo, że nieporozumienia pozo-

Przeciwko udzialowi Franki,

24 października. Zawiadomie-

zes Towarzystwa Daszyński

artykul ,,Na obcym święcie", ale

staly w przeszlości. Jednak byla

Towarzystwa ,,Czytelnia nauko-

nia o tej prelekcji wydrukowaly

mial w Krakowie proces sądowy.

również przeciwko chwaleniu

to jedynie iluzja, bo i potem nie-

wa" i galicyjskich robotników

,,Dilo" i ,,Kurjer Lwowski".

Dokladne sprawozdanie o nim

udzialu Partii Robotniczej w ob-

spodzianki dla Franki i RURP nie

w obchodach wystąpil Pawlyk.

Wlaściwie bylo to ostatnie wy-

podala lwowska gazeta ,,Dilo"

chodach 100-lecia Konstytucji

zakończyly się. Żadnego pozy-

Napisal on z tej okazji artykul

stąpienie Franki na zebraniach

w artykule ,,Proces polskich aka-

3 Maja. Franko byl wśród tych

tywnego rozwiązania. Z biegiem

,,Na obcym święcie" (,,Naród",

Towarzystwa ,,Czytelnia nauko-

demików o socjalizm w Krako-

czlonków RURP, którzy stanęli

czasu napięcie nie malalo, a, wręcz

1891, Nr 10­12. 15 czerwca).

wa". Mniej-więcej w tym czasie

wie". Na lawie oskarżonych za-

w obronie Pawlyka na zebraniu

przeciwnie, nawet narastalo.

Między innymi zaproponowal

Franko zachorowal na zapalenie

siedli I. Daszyński, E. Breiter, W.

tzw. ,,radykalnego sądu". Ten mial

Jednak do ,,rozwodu" pomiędzy

Partii Robotniczej podzial na

pluc. Pisal o tym do Drahomanowa:

Feldman i inni. Przewód sądowy

miejsce 23 lipca w mieszkaniu

Franką i ,,Czytelnią naukową" nie

trzy sekcje: polską, żydowską

,,Przez dwa tygodnie leżalem z za-

ciągnąl się dlugo: od 18 czerwca

Pawlyka we Lwowie.

doszlo (nawet po wyniesieniu na

i ukraińską. Artykul wywolal

paleniem, a wlaściwie na zlośliwy

do 5 lipca 1891 r. Sprawę umo-

,,Jednak oskarżony i obrona

sąd ludzki wzajemnych oskarżeń).

protest Daszyńskiego i jemu po-

kaszel". Franko z powodu choroby

rzono przez brak dowodów.

zdążyly wyjaśnić sprawę tak, że

Pisarz nie odszedl od kierownic-

dobnych. Franko z czasem wspo-

byl nawet nieobecny na walnym

Tym nie mniej we wspomnia-

w artykule ,,Na obcym święcie"

twa Towarzystwem. Franko byl

minal: ,,D.(obrodziej) Daszyński

zebraniu Towarzystwa ,,Czytelnia

nym liście dzialaczy Partii Robot-

nie ma niczego godnego kary

bardziej nastawiony na kompro-

wówczas należal do tych, kogo

naukowa" 31 października 1891 r.

niczej do redakcji pisma ,,Naród"

przeciwko Rob.(otniczej) Partii,

misy. W rozbieżności pomiędzy