22

nr 20 (432) 31.10.­16.11. 2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Iwan Franko ­ prezesem Lwowskiego Towarzystwa

,,Czytelnia Naukowa" (cz. 4)

,,Ze sprawozdania

nieprzyzwoitego w autorstwie nie tylko

Wprawdzie ani Franko, ani Pawlyk

o wygloszonych prelekcjach

czlonka naszej partii, ale i w organie, któ-

nie opublikowali tej odpowiedzi Jarosewi-

w latach 1890­1891 możemy

ry zapewnia nas o swej sympatii, glosimy

cza Daszyńskiemu, natomiast publicznie

wnioskować, że ich treść

wprost, że artykul ten, takim jaki jest, nie

zwrócili się do Jarosewycza na lamach

prawie bez wyjątku dotyczyla

mógl być napisany przez żadnego z czlon-

,,Narodu" odradzając mu prowadzenie po-

tematyki spolecznej.

ków naszej partii i że red. [akcji] ,,Gaz. [ety]

lemiki. ,,Nie wydrukujemy pana odpowie-

Prawie każdy ważny

Rob.[otniczej] dopuścila się, nie wiemy,

dzi na glupią klótnię ,,Przedświtu" i pole-

przejaw międzynarodowego

umyślnej czy nie umyślnej mistyfikacji".

mizować panu z takim przeciwnikiem nie

ruchu socjalistycznego

Dopiero wiosną 1892 r. Franko

radzimy. Argumentów w jego belkocie nie

byl przedmiotem dyskusji

i Pawlyk przy pomocy Daszyńskiego do-

wylowi pan żadnych, a klótnią ust mu nie

w czytelni, a decyzjom

wiedzieli się, kto rzeczywiście byl auto-

zamknie. Pewnie, że nieprzyjemnie slu-

międzynarodowych

rem artykulu w ,,Gazecie Robotniczej".

chać nawet pustą i bezpodstawną klótnię,

kongresów socjalistycznych

Dlatego na lamach radykalnego ,,Narodu"

szczególnie, gdy okrywana jest plasz-

poświęcano oddzielne

zamieścili przeprosiny względem berliń-

czykiem socjalizmu, który tak jej pasuje,

odczyty. O fakcie jawnego

skiego socjaldemokratycznego pisma.

jak krowie siodlo. Ale nie ma na to rady.

udzialu Towarzystwa

,,Niech im się lekko żyje!... nie zacze-

Proszę przypomnieć sobie, co powiedzial

w międzynarodowym

piajcie ich zupelnie. Radzilbym w ogóle

kiedyś Heine o takich polemikach i takich

ruchu socjalistycznym

więcej nie zawracać sobie glowy Rob.

przeciwnikach:

świadczą okoliczności, że

[botniczą ] partią, ale robić swoje i wśród

... das Schrecklichste auf Erden

wśród dokumentów aktywu

chlopów i miastowych, a gdy trafi się oka-

Ist der Kampf mit Ungeziefer,

,,Czytelni" odnaleziono

zja, to i wśród Polaków, nie pytając nikogo

Dem Gestank als Waffe dient ­

protokoly kongresu

o pozwolenie ani na solidarność, ani na

Das Due'l mit einer Wanze !".

socjalistycznego w Brukseli,

autonomię. I tak stracono dużo czasu na

Ale wiele elementów tej polemiki do-

który odbyl się w sierpniu 1891

to prawowanie się" ­ slusznie zauważyl

tyczylo przy tym bezpośrednio prezesa

r. jak również i to, że biblioteka

w jednym z listów do Pawlyka Drahoma-

,,Czytelni Naukowej" Iwana Franki. Pomi-

,,Czytelni" wyposażona byla

nów. Zresztą Pawlyk, publikując z czasem

mo to, nie widzial sensu, czy raczej celo-

w książki i prasę przeważnie

tę korespondencję zaznaczy w komenta-

wości w kontynuacji tej dyskusji. Pozycja

o treści socjalistycznej" ­

rzu do swego listu z dnia 15 lutego 1892 r.

Franki nie usuwala ostatecznie problemu,

LWÓW. PL. SMOLKI, 5

zaznaczono w sprawozdaniu

do Drahomanowa coś takiego: ,,Sprawa za-

a jedynie odciągala go na dalszy plan.

,,Z protokolu Walnego

dyrektora policji we Lwowie

artykul ,,Po zjeździe" Daszyński odpowie-

kończyla się naszym z Franką oświadcze-

Tymczasem 6 grudnia 1891 r. w sie-

zebrania, które mialo

do namiestnika Galicji.

dzial Jarosewyczowi publikacją ,,Pan doktór

niem w ,,Narodzie" 1891 cz.24 z 7 grudnia

dzibie Towarzystwa ,,Czytelnia Naukowa"

miejsce 24 października

Propaganda idei socjalizmu

Jarosiewicz wobec lwowskiej partyi robot-

str. 350, p.[od] t.[ytulem] ,,Nie rozumie-

(przy pl. Smolki 5) mialo się odbyć tajne

w prowadzonym przez

1891 r., i przemówienia

niczej", która ukazala się w londyńskim

my", gdzie pokazaliśmy krętactwo zwo-

zgromadzenie studentów. Zabiegając

Frankę Towarzystwie

czasopiśmie socjalistycznym ,,Przedświt".

lenników Daszyńskiego w aferze ze mną".

wprzód powiemy, że akcji nie udalo się

Iwana Franki jako

,,Czytelnia Naukowa"

Jednocześnie nie wszyscy czlonkowie

Z drugiej strony, konflikt pomiędzy

przeprowadzić. A co ma do tego Franko?

przewodniczącego

nadal byla prowadzona. 28

RURP podzielali punkt widzenia Jarosewy-

RURP i socjaldemokracją nie byl zbyt wro-

W relacjach policyjnych są świadectwa, że

wyplywa, że Towarzystwo

listopada 1891 r. czlonek

cza na polskich socjaldemokratów w Ga-

gi. Franko nie przestal utrzymywać kon-

pisarz w niej uczestniczyl.

dzialalo w kierunku

Partii Robotniczej Kazimierz

licji. Świadczy o tym niedatowany list M.

takty z przywództwem Partii Robotniczej,

,,Czlonkowie Towarzystwa zwolali taj-

,,progresywnych

Moklowski przedstawil odczyt

Hankiewycza adresowany ,,do tych, którzy

Diamanda również Frankę zapraszano

ne spotkanie studentów 6 grudnia 1891 r

organizacji" ­ podkreślano

,,Ustrój rodowo-gminno-

stanowią Ekzek.[utywny] Komitet RURP".

między innymi do Stanislawowa do udzialu

w siedzibie czytelni w sprawie delegowa-

w sprawozdaniu

komunistyczny gdzie indziej,

Oprócz Jarosewycza do Komitetu należal

w wiecu robotniczo-chlopskim, planowa-

nia przedstawiciela na międzynarodowy

dyrektora policji

a u nas". Nie wiemy, czy Franko

sam I. Franko. List ten zachowal się w jego

nym na 8 listopada 1891 r. Z powodu zakazu

kongres socjalistyczny w Brukseli" ­ czy-

do namiestnika.

obecny byl na tym odczycie.

osobistym archiwum.

starostwa wiec odbyl się jednak dopiero 3

tamy w sprawozdaniu policji. Z dokumen-

Prowadzone przez

Skrytykowal Jarosewycza także przy-

stycznia 1892 r. i Franki na nim nie bylo. Na-

tu dowiadujemy się, że oprócz Franki

Frankę Towarzystwo

szly ,,siczowy bat'ko" ­ K. Trylowski. Ale

tomiast czlonek ,,Czytelni Naukowej" i Par-

i jeszcze okolo 50 studentów (kilku z nich

JURIJ JAKOWLEW

bylo w pewnym sensie

w porównaniu z innymi Trylowski posu-

tii Robotniczej H. Diamand zostal obrany na

należalo do Partii Robotniczej i do RURP)

organem polskich

nąl się dalej. Na lamach berlińskiej Gazety

wiceprzewodniczącego wiecu.

na spotkanie przybyli Diamand, Pruchnik

Podczas przewodnictwa w ,,Czytelni Na-

socjaldemokratów

Robotniczej w listopadzie 1891 r. ukazal

Konflikt jednak nie wygasl. Na oskar-

i inni ­ wlaściwie większość czlonków

ukowej" Franko dzialal aktywnie w RURP.

w Galicji. Stawialo

się (bez podpisu!) jego paszkwil na RURP.

żenie wiceprezesa ,,Czytelni Naukowej"

,,Czytelni Naukowej" i Partii Robotniczej.

Na jej II zjeździe, który przebiegal w dniach

to ,,Czytelnię

Oprócz negatywnej relacji artykulu Jaro-

Daszyńskiego odpowiedź przedstawil

Zaplanowane na 6 grudnia spotkanie

3­5 października 1891 r. w sali lwowskiego

Naukową" w sytuacji

sewycza autor nawet nie podal jakichś

Jarosewycz: ,,Piszę Daszyńskiemu w od-

jednak się nie odbylo. O przebiegu wyda-

,,Domu Narodowego". Franko wystąpil z od-

podporządkowania się PR

krytycznych uwag co do dzialalności samej

powiedzi i za kilka dni wyślę do Pawlyka.

rzeń informowal ,,Kurjer Lwowski":

czytem ,,Najbliższa dzialalność polityczna

i dawalo prawo dzialaczom

partii. O Iwanie France i ,,Czytelni Nauko-

Proszę, przeczytajcie, żeby nie bylo fak-

,,Policja w liczbie jedenastu żolnierzy

partii". Zjazd nie mógl pominąć uwagą sto-

wej" żadnej wzmianki tam jednak nie ma.

tycznych blędów; wypada mi się zajmo-

i trzech rewizorów pod przewodnictwem

sunku RURP do polskich socjaldemokratów

tej partii wtrącać się

Początkowo Franko i Pawlyk, jak

wać przy tym niektórymi rzeczami po raz

kom. [isarza] Bleima wkroczyla i po do-

w Galicji. Na tym spotkaniu omawiano i tę

w wewnętrzne sprawy

i większość czlonków RURP nie podejrze-

pierwszy w życiu" ­ pisal Jarosewycz do

konanej rewizji zaproszeń nie dozwolila

kwestię. W jednej z rezolucji zjazdu wska-

Towarzystwa.

wali, kto byl autorem artykulu w ,,Gazecie

Franki 23 listopada 1891 r. A w innym liście

na odbycie się zebrania, twierdząc, że

zano: ,,Doręcza się komitetowi ekzekutyw-

Robotniczej". Byli przekonani, że napisal go

W cytowanym wyżej sprawozdaniu

do Franki usilnie prosil, by opublikowano

nie wszystkie zaproszenia są jedną ręką

nemu, aby obecnie nie wstępowal w żadne

któryś z dzialaczy PR, lub ­ jako wersję ­

policyjnym październikowe walne zebra-

jego odpowiedź Daszyńskiemu. Jak widzi-

pisane. Dodać należy, że zgromadzenie

stosunki z innymi galicyjskimi partiami poli-

ktoś z redakcji samej ,,Gazety Robotniczej".

nie 1891 r. przebiegalo na tle zaostrzenia

my, konflikt przybral formę ostrą i osobi-

zwolywalo czterech, więc karty pisane

tycznymi, oprócz robotniczych".

Stąd, już w listopadowym numerze

stosunków pomiędzy RURP i PR. Między-

stą. Szczególy nieporozumienia między

byly ręką tych czterech zwolujących.

Otóż, dzialacze RURP uchwalili rezolu-

,,Narodu" opublikowano material ,,Od re-

partyjna dyskusja znacznie zaostrzyla się

Jarosewyczem i Daszyńskim byly jedynie

Karty zaproszeń mimo protestu obecnych

cję, by nie wstępować w kontakty z nikim,

dakcji", w którym, między innymi, pisa-

po ukazaniu się artykulu czlonka RURP

wierzcholkiem góry lodowej glębokiego

skonfiskowano" ­ pisala gazeta. Natomiast

oprócz Partii Robotniczej. Franko zostal

no: ,,Przeczytawszy uważnie ten artykul,

R. Jarosewycza ,,Po zjeździe", której tekst

konfliktu, który jak potok, buszowal we-

,,zwolujący donieśli naturalnie o zajściu do

obrany do Komitetu ekzekutywnego, sto-

zawierający pewne sprawiedliwe uwagi,

opublikowano na lamach ,,Narodu".

wnątrz zarówno RURP, jak i Partii Robot-

posla Pernerstorfera, prosząc go o inter-

jącego na czele RURP. A jednak stosunki

ale też wiele nieprawdziwego i nawet

W swoim artykule Jarosewycz nie

niczej i wyplywal na zewnątrz.

wencją ­ bo naszym panom poslom wielka

pomiędzy RURP i galicyjskimi socjalde-

ominąl swoją uwagą polskich socjalde-

polityka nie pozwala zajmowania się takie-

mokratami na początku 1890 lat pozosta-

mokratów w Galicji. Zarzucal im przede

mi drobnostkami, jak wczorajsza wysoce

waly kontrowersyjne i zawieraly znaczny

wszystkim, że starali się internacjonali-

charakterystyczna przygoda".

potencjal konfliktowy.

styczną partię robotniczą przeksztalcić

Prawdopodobnie studenci zwolali

Tak, uchwalona na II zjeździe RURP jed-

w wylącznie polską. W proteście autor

zebranie ponownie. Nie wiadomo gdzie

na z rezolucji nawolywala dzialaczy partii

podkreślil: ,,bardzo boleśnie odczuliśmy

i kiedy odbylo się i czy byl obecny na nim

do pracy ,,wśród miejskich i fabrycznych

postępowanie przedstawicieli tej partii na

Franko. Prywatny charakter spotkania

robotników, szczególnie Rusinów-Ukraiń-

kongresach socjalistycznych we Wiedniu

znaczne utrudnial proces identyfikacji

ców, uświadamiając sobie tych ostatnich

i Brukseli, gdzie występowali wylącznie

jego uczestników. Ale delegację na mię-

nie tylko, jako robotników, ale jak Rusi-

jako delegaci polskiej partii, zapominając

dzynarodowy socjalistyczny kongres stu-

nów". W tym celu, aby ,,powstrzymać

o tym, że dla sprawy robotników korzyst-

dentów obrano. Przewodniczyl delegacji

polonizację ruskich robotników w najbar-

niej jest nie zapominać o obowiązkach

wiceprezes ,,Czytelni Naukowej" ­ Ignacy

dziej przystępnej dla nich formie polskiego

partii względem również ruskich robotni-

Daszyński. Kongres przebiegal w Bruk-

socjalizmu".

ków...". Odczul to boleśnie, podobnie jak

seli w dniach 20­22 grudnia 1891 r. Nato-

Powróćmy do przewodzenia Franki To-

inne akcje dzialaczy PR, R. Jarosewycz.

miast Franko jako delegat (wśród 16 osób)

warzystwu ,,Czytelnia Naukowa". Lwow-

Znów doprowadzilo to do ostrego konflik-

uczestniczyl w zjeździe progresywnej slo-

ska policja z uwagą śledzila za pisarzem

tu RURP z socjaldemokratami

wiańskiej mlodzieży w Pradze w dniach

i Towarzystwem, wspaniale orientowala

Wiceprezes ,,Czytelni Naukowej" I. Da-

15­19 maja 1891 r. Ale to już zupelnie inna

się w socjalistycznym ukierunkowaniu

UKRAIŃSKI DOM NARODOWY PRZY UL. TEATRALNEJ 22 WE LWOWIE

szyński nie omieszkal z odpowiedzią. Na

historia...

organizacji.