23

nr 20 (432) 31.10.­16.11. 2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Ludność Stanislawowa w historycznej retrospektywie

Obecny Iwano-

Podjęcie decyzji przyśpieszane bylo repre-

sjami ze strony wladz ­ aresztami, likwida-

Frankiwsk, do 1962

cją polskiego szkolnictwa, prześladowania-

r. ­ Stanislaw, a przed

mi kleru rzymskokatolickiego. W wyniku

wojną Stanislawów

tych dzialań deportowano ze Stanislawowa

przemierzyl

23 114 osób, czyli 8 702 rodziny. W mieście

interesującą i zarazem

pozostalo 1 475 Polaków.

zlożoną drogę w historii.

Po deportacji okolo 800-1000 osób

Jego ludność stanowili

uczęszczalo na nabożeństwa w kościele

katolickim (dane Zarządu ds. religii w obw.

Polacy, Żydzi, Ukraińcy,

stanislawowskim). Ostatni wyjazd ludności

Ormianie i inni. W tej

polskiej mial miejsce w 1956 r. Doprowadzi-

publikacji prześledzimy,

lo to wskutek braku uczniów do zamknięcia

jak miasto stalo

jedynej do tej pory szkoly z polskim języ-

się przeważająco

kiem wykladowym ­ szkoly nr 7 im. Ada-

ANDRZEJ POTOCKI, XVII W.,

ukraińskie.

ma Mickiewicza (ob. gmach szkoly zajmuje

KOLEGIATA W STANISLAWOWIE, AUSTRIACKA POCZTÓWKA, XIX ­

AUTOR NIEZNANY

Instytut wyksztalcenia podyplomowego).

XX W.

Szkola stala się szkolą ukraińską. Niewiel-

PETRO HAWRYLYSZYN

asymilowani w utożsamiali się z polską kul-

ka grupa Polaków w mieście jednak pozo-

Czas mija... mija wszystko: wydarzenia,

turą, zachowując jednak swoje nazwiska

stala, co skutkowalo wznowieniem w 1989

radość i smutek, śmiech i lzy mijają z cza-

i pamiętając o swym pochodzeniu. Jak pisal

r. dzialalności kościola rzymskokatolickie-

sem, jak i ludzie znani i nieznani, w tym

Mychajlo Hruszewski ,,...tylko na Pokuciu

go i zalożenia szeregu dzialających do dziś

również ci, których znaliśmy i spotkaliśmy.

galicyjscy Ormianie utrzymali się do nowo-

polskich towarzystw.

Jedno pokolenie zastępuje następne ­ i nie

żytnych czasów w bardziej czystej formie.

Obok wyjazdu spoleczności polskiej,

ma na to rady. Ale zawsze pozostaje pamięć

Ale bardziej ma tu na myśli tereny Kolomyi,

utraciliśmy w latach wojny prawie calko-

w postaci dokumentów, wspomnień, arty-

niż Stanislawów (historycznie granice Po-

wicie i fizycznie ludność żydowską. Dla-

kulów w gazetach, owoce ich dzialalności.

kucia się zmienialy).

tego po wojnie miasto bylo prawie puste.

Źródlami historii dawnych epok są również

W Stanislawowie drugą po Żydach

Pozwala nam to zrozumieć ksztaltowanie

budowle, w których kiedyś tętnilo życie,

grupą co do liczby ludności byli Polacy.

się ludności miasta w okresie powojen-

gdzie mieszkali i tworzyli. Charakterystyką

Spowodowane to bylo przejęciem Galicji

nym. W mieście pozostala niewielka licz-

miejscowości jest jej oryginalna architektu-

przez polską koronę w XIV w. Odtąd ży-

ba Ukraińców, mieszkających tam przed

ra, a wśród niej budowle sakralne ­ cerkwie,

wiol polski mial znaczący wplyw na życie

1939 r. Wladze sowieckie przysylaly do

kościoly, synagogi, które nadal żyją i są od-

naszego regionu. Miasto zostalo zalożo-

miasta fachowców z różnych dziedzin

wiedzane przez ludność.

ne w 1662 r. na przedmieściach ruskiego

gospodarki, oświaty, wojskowych urzęd-

Zablocia przez przedstawiciela znanego

ników partyjnych itp. Odnawiano stare

Kościoly rzymskokatolickie

polskiego rodu (wedlug innej, mniej popu-

i budowano nowe przedsiębiorstwa, a ich

ZDJĘCIE Z DEPORTACJI. POLACY ZE STANISLAWOWA NA DWORCU

dawnego Stanislawowa,

larnej wersji, spolszczonego ruskiego rodu)

pracowników rekrutowano z okolicznych

W LIGOCIE KOLO KATOWIC

na szczęście, zachowaly

Andrzeja Potockiego. Herb Stanislawowa

wiosek, zamieszkalych przeważnie przez

się prawie wszystkie.

zawieral rodowy herb Potockich ­ Pilawę,

,,Historii Iwano-Frankiwska (Stanislawo-

stron miasto otoczone jest jeziorami i blota-

ludność ukraińską. Przed 1939 r. na wsi

W czasach sowieckich

co wyraźnie świadczylo o przynależności

wa)", która ukazala się w 1999 r.: ,,To, że

mi, przez które plynie rzeka Bystrzyca, wpa-

mieszkali przeważnie Ukraińcy. W cza-

zamykano je i zmienialy

miasta. Stanislawów w odróżnieniu od in-

Stanislawów zalożony zostal na terenach

dając do miejskiej fosy".

sie deportacji nieliczni Polacy wyjechali,

użytkowników. Byly

nych starszych miast królewskich (czyli

Zablocia w maju 1662 roku, potwierdzają

Ile ludności i jakiej mieszkalo w mie-

a wiejscy Żydzi ­ tak jak i miejscy ­ zginęli

eksploatowane jako

państwowych) takich jak Halicz, Kolomyja

wiarygodne dokumenty. Tak, w pierwszym

ście w okresie międzywojennym, przed

w Holokauście.

magazyny, kluby, sale

czy Lwów, byl miastem prywatnym. Stąd

z nich, w przywileju pisanym po nadaniu

II wojna światową? Z oficjalnie opubliko-

Dodatkowym faktem ,,ukrainizacji"

sportowe, sklepy ­ to

większość dochodów z jego dzialalności

magdeburskiego prawa 7 maja 1662 r. stoi

wanych danych po spisie ludności z dnia

miasta bylo przylączenie do niego podmiej-

w gorszym przypadku,

zasilalo skarbnicę rodową jego wlaścicieli.

napisane przez samego Potockiego: ,,Na

9 grudnia 1931 r. w mieście wojewódzkim

skich wiosek: Zofiówka w 1951, Ryń w 1951,

a w lepszym gdy urządzano

O tym, że miasto nazwane zostalo na cześć

moim gruncie dziedzicznym pod wioską

Stanislawowie mieszkalo 59 960 osób.

Pasieczna w 1958, Opryszkowce w 1965

w nich archiwa. Wszystko

syna zalożyciela ­ Andrzeja, mówi zapis

Zablocie zalożylem miasto, nazwane Sta-

Z nich 24 823 (41,4%) Żydów, 22 312

i Wolczyńce, Krechowce, Ugorniki i Mykie-

to negatywnie wplynęlo

w przywileju królewskim, nadanym mia-

nislawowem". Dokument przechowywany

(37,2%) Polaków, 11 134 (18,6%) Ukraiń-

tyńce w 1981. Należaly one do wiosek Rady

na stan duchowy ludności,

stu we Lwowie 14 sierpnia 1663 r.: ,,Gdy on

jest w Dziale rękopisów Biblioteki ANU

ców i 1 691 (2,8%) przedstawicieli innych

miejskiej.

wzmagając wplywy

(Andrzej Potocki ­ aut.) wyjawil nam swój

w zbiorze Ossolińskich, N3636.IV, ark 3­4.

narodowości. Interesujące jest to, że jedy-

W ten sposób miasto stalo się przewa-

ateizmu.

zamiar, jednocześnie nisko prosząc, by jego,

Kolejne interesujące świadectwo pozo-

nym miastem w Malopolsce Wschodniej

żająco ukraińskie. Tlumaczy to, dlaczego

dziedzicznemu miastu Stanislawów, na-

stawil nam niemiecki dyplomata Ulrich von

(Ukraińcy określają te tereny jako Galicja

mentalność jego mieszkańców jest obecnie

Narodowościowo-demograficzna histo-

zwanym tak na cześć jego syna, leżącemu

Verdum, który 10 lat po zalożeniu miasta za-

Wschodnia), gdzie Polaków byl więcej niż

tak wiejska i stawia dyskusyjne pytanie:

ria Stanislawowa jest dość zlożona. Wojny,

na granicy z Woloszczyzną w wojewódz-

pisal w swoim ,,Dzienniku": ,,To miasto dopie-

Żydów byl Lwów.

czy mamy pelnowartościową kulturę miej-

pożary, najazdy Tatarów i przechodzenie do

twie Ruskim na Ziemi Halickiej, dopiero

ro przed dziesięciu laty powstalo na golym

Istotnie i najbardziej zmienila demogra-

ską? Moja subiektywna odpowiedź na to

różnych wladców zauważalnie wplywalo

przez niego zalożonemu, abyśmy zechcieli

gruncie od nowa zbudowane przez wojewo-

fię miasta II wojna światowa. Deportacja

pytanie brzmi: nasza urbanistyczna kultura

na demografię i strukturę ludności miasta.

nadać z naszej królewskiej milości i szczo-

dę kijowskiego Andrzeja Potockiego i na-

polskiej ludności z miasta w latach 1944-

jest w procesie tworzenia. Analogicznie wy-

Zaczynając od 1662 r. miasto zasiedlane

drości prawo magdeburskie, czyli niemiec-

zwal je na cześć swego jedynego syna Stani-

1946 przebiegala w ramach stalinowskich

gląda sytuacja z wieloma miastami Galicji

bylo glownie przez Rusinów, Polaków,

kie i obdarować je (miasto ­ aut.) pewnymi

slawa, teraz dwunastoletniego mlodzieńca.

represji wobec niepokornych narodów.

i Wolynia.

Żydów i Ormian (od 1672 r.) oraz Niemców

przywilejami na wzór innych miast".

Leży na zupelnie plaskim terenie, gdzie byla

Rozpoczęla się 9 września 1944 r. po pod-

Mocno wplynęly na naszą sytuację de-

(przelom XVIII­XIX w.). Ormianie w Gali-

Przytoczmy jeszcze cytat akademi-

ruska wioska z cerkwią Zablocie, która teraz

pisaniu w Lublinie pomiędzy rządem USRR

mograficzną wydarzenia ATO z roku 2014

cji do początku XIX w. byli już przeważnie

ka Wolodymyra Grabowieckiego z jego

stala się jednym z jego przedmieść. Z innych

i PKWN ,,Umowy o ewakuacji ludności ukra-

i obecna wojna z Rosją. Tysiące uchodźców

ińskiej z terenów Polski i obywateli polskich

schronily się na naszych, względnie spokoj-

z USRR do Polski". Deportacja trwala od 10

nych terenach. Widocznym znakiem tej sy-

października 1944 r. do 15 września 1946 r.

tuacji jest przeniesienie się Chersońskiego

Trudności życia w warunkach totalitarnego

Uniwersytetu i jego lokalizacja w murach

reżymu ZSRR zmusily Polaków do zasta-

Uniwersytetu Przykarpackiego im. Wasyla

nowienia się o opuszczeniu swoich domów.

Stefanyka.

MAKIETA STANISLAWOWSKIEJ FORTECY. AUTORZY P. RYCZKOW I D. ROMANIUK

KOŚCIÓL PW. CHRYSTUSA KRÓLA, WYGLĄD OBECNY