24

nr 20 (432) 31.10.­16.11. 2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

1 września 1939

Polacy w neutralnej Szwecji

Westerplatte to

norwesko-szwedzkiej i oczy-

wiście przypadki przeszmuglo-

symboliczny początek II

wania cywilnych osób statka-

wojny światowej. Znamy

mi obcych bander.

to z historii, książek,

8 września 1939 roku z ini-

filmów i przekazów

cjatywy posla Gustawa Potwo-

ustnych. Faktem jest,

rowskiego zawiązal się w Sztok-

że ludzi pamiętających

holmie Polski Komitet Pomocy,

1 września 1939 roku

którego środki finansowe po-

chodzily z kasy poselstwa, sub-

ubywa, ale ilość

wencji szwedzkiego Minister-

świadectw jest olbrzymia

stwa Opieki Spolecznej, dotacji

i nie należy się obawiać,

z Armii Zbawienia i dobrowol-

że ten historyczny fakt

nych skladek Polaków zamiesz-

ulegnie zapomnieniu.

kalych w Królestwie Szwecji.

W latach tuż powojennych i na-

stępnych polska diaspora zalo-

TADEUSZ C. URBAŃSKI

żyla szkolę polską na poziomie

SZTOKHOLM

I

podstawowym i średnim, kil-

wojnę światową, nazwano

ka ośrodków klubowo-kultu-

tuż po niej ­ wielką, ponie-

ralnych, bibliotek i świetlic dla

waż nie spodziewano się, że

dzieci oraz pismo redagowane

za dwadzieścia lat przyjdzie

we wlasnym lokalu w centrum

jeszcze większa i straszniejsza.

Sztokholmu. Lokal ten, istnieją-

Wprawdzie następnej wojny

cy do dzisiaj, zostal zakupiony za

oczekiwano, ale i tak wybuchla

pieniądze z publicznej zbiórki.

DAR POMORZA JAKO STATEK-MUZEUM W GDYNI

nagle, angażując z czasem Eu-

We wrześniu 1939 roku pol-

ropę i odlegle państwa świata.

Po 17 września ludzie ucie-

nowego, komunistycznego rzą-

statki i kutry wyruszyly z Gete-

skie lodzie podwodne: ,,Sęp",

Królestwo Szwecji, państwo

kali przed nawalą bolszewic-

du w Polsce. Jednostka odply-

borga do Anglii, wioząc również

,,Żbik", ,,Ryś" i ,,Orzel" po dzia-

neutralne i zza Baltyku bliski

ką również z terenów państw

nęla do Polski 20 października

pozostalych uczniów z ,,Daru

laniach na Baltyku byly czę-

sąsiad Polski, nie bylo bezpo-

baltyckich i na przyklad, tylko

1945 roku wioząc repatriantów,

Pomorza".

ściowo uszkodzone i również

średnio zaangażowane w ten

szwedzkimi samolotami, za-

marynarzy i innych chętnych.

W polowie września na wy-

z braku paliwa musialy szukać

konflikt i silą rzeczy przyciąga-

opatrzeni w szwedzkie wizy,

Wybuch

wojny

zastal

spie Gotland wylądowal samo-

schronienia w portach neutral-

lo wszelkiego rodzaju uchodź-

przylecialo z Rygi ponad 200

w Sztokholmie statki handlowe

lot sportowy z kilkoma oso-

nych. Szwedzi internowali trzy

ców, przede wszystkim Polaków

osób, a w tym Aleksandra Pil-

,,Śląsk", ,,Rozewie" i ,,Poznań",

bami, w końcu tego miesiąca

z nich ­ ,,Sępa", ,,Żbika" i ,,Rysia".

­ od dyplomatów i wojskowych

sudska z córkami oraz ksiądz

które po krótkim czasie odply-

z Gdyni przyplynąl jacht z pię-

Czwarty okręt ,,Orzel", inter-

po rzesze cywilów uciekających

Walerian Meysztowicz, rad-

nęly do dostępnych portów za-

cioma osobami i polski kuter

nowany w estońskim Tallinie,

nie tylko z terenów polskich, ale

ca kanoniczny ambasady RP

chodniej Europy. W Geteborgu,

ochrony pogranicza ,,Batory"

uciekl z portu porywając dwóch

i z krajów sąsiednich, zwlaszcza

przy Watykanie. Kilka statków

na zachodnim wybrzeżu Szwe-

z 16 mężczyznami ­ do ostat-

żolnierzy estońskich, których

po ataku Armii Czerwonej 17

z uciekinierami, plynących

cji cumowalo aż pięć statków

niego dnia obrońcami Helu.

wypuszczono na pontonie w po-

września.

do Szwecji zostalo przejętych

handlowych i siedem kutrów

W  późniejszych  miesią-

bliżu wyspy Gotland, po czym 14

Ministerstwo Spraw Za-

przez Niemców na Baltyku,

rybackich. Z tych jednostek kil-

cach i latach zanotowano wię-

października doplynąl do Anglii.

granicznych w Warszawie już

a w pewnym przypadku pol-

kunastu marynarzy i rybaków

cej ucieczek przez Baltyk, m.in.

Wspomniane  trzy  lodzie

w sierpniu 1939 roku, zaczęlo

skich pasażerów już na nie-

zdezerterowalo, szukając po-

kilku kutrów rybackich, które

podwodne wraz z 162 oficera-

wysylać doświadczonych dy-

mieckiej ziemi wyslano do obo-

mocy w konsulatach niemiec-

zostaly przejęte przez Niem-

mi i marynarzami kilkakrotnie

plomatów do poselstw i amba-

zu koncentracyjnego.

kich i sowieckich, co bylo ko-

ców, jeden z nich doplynąl do

przeprowadzano z miejsca na

sad krajów niezaangażowa-

Wiosną 1940 roku pojawilo

mentowane z niesmakiem przez

Estonii. Kilkunastu ślązaków

miejsce i większość czasu z ich

nych w coraz bliższy konflikt

się zagrożenie ze strony Nie-

prasę szwedzką. Szczególnie

slużących  w  Wehrmachcie

sześcioletniego przymusowego

wojenny.

miec i Poselstwo RP w Sztok-

niebezpieczni dla skandynaw-

ucieklo z niemieckiego pocią-

postoju cumowaly one w ma-

Już w pelni wojny, w latach

holmie zawiadomilo Londyn

skich porządków byli komu-

gu jadącego przez Szwecję do

lej miejscowości Mariefred nad

40., Szwecja nie zgadzala się

o zamiarze zatopienia ,,Daru

niści twierdzący, że wojna ich

Norwegii. W 1941 roku po ak-

jeziorem Mälaren, nieopodal

na uzupelnianie personelu po-

Pomorza", gdyby Niemcy weszli

jako klasy robotniczej nie doty-

cji bojowej nad terytorium nie-

zamku Gripsholm, w którym

selstwa i niektórym dyploma-

do Szwecji. Po wojnie, chcia-

czy. Znalazlo się na lądzie 22 ta-

mieckim przymusowo wylądo-

w roku 1566 urodzil się póź-

tom oddelegowanym ze swoich

no przeslać żaglowiec do An-

kich mężczyzn i po odsiedzeniu

wal w Szwecji aliancki samolot

niejszy król Zygmunt III Waza.

placówek w Danii i Finlandii

glii, co nie doszlo do skutku

urzędowych dni w więzieniu,

z polską zalogą. Bylo również

Marynarze  byli  traktowa-

przydzielono stanowiska przy

z powodu uznania przez rząd

pojechali szukać azylu do ZSRR.

kilkanaście

pojedynczych

ni względnie dobrze, zarówno

ambasadzie brytyjskiej. Pra-

szwedzki w lipcu 1945 roku

Pod koniec września polskie

i nielegalnych przejść granicy

przez wladze jak i spoleczeń-

cowali tam w biurze prasowym,

stwo. Początkowo mieszkali

a konkretnie zajmowali się

na starych barkach na wodzie,

nasluchem radiowym, będąc

co niekorzystnie odbilo się na

źródlem informacji dla rządu

zdrowiu kilku z nich, a później

i prasy szwedzkiej. Dopiero po

w wybudowanych przez siebie

pierwszych klęskach Niemiec

barakach. Pracowali przy wy-

w Afryce w 1942 roku Szwe-

rębie lasu czy wykonywali róż-

dzi zezwolili na zatrudnienie

ne pomocnicze prace w okolicy.

w poselstwie tych osób oraz

Zalożyli popularny w mia-

kilku Polaków zamieszkalych

steczku teatrzyk i byli zaprasza-

od dawna w tym kraju

ni ze spektaklami do okolicznych

1 września statek szkolny

miejscowości. Kilkunastu oże-

,,Dar Pomorza", z 150 maryna-

nilo się ze Szwedkami, skutkiem

rzami i uczniami Szkoly Mor-

czego przestali być czlonkami

skiej przebywal w Sztokholmie.

zalogi i wtopili się w szwedzkie

Jako jednostka należąca do floty

spoleczeństwo. W sierpniu 1945

handlowej nie zostal interno-

roku, zostali oficjalnie zwolnie-

wany. Gdy Polska się bronila,

ni z internowania. Kilku zmar-

marynarzy i uczniów żaglow-

lo i są pochowani na cmentarzu

ca starano się mustrować na

w Mariefred. Lodzie podwodne,

obce jednostki handlowe i od-

w międzyczasie nawet remon-

sylać ich do Anglii. Kilkunastu

towane, po wojnie odplynęly do

marynarzy zostalo na statku,

Polski zabierając 75 marynarzy,

później próbując urządzić się

którzy nie zdecydowali się na

w Szwecji, z czego większość po

wyjazd do Anglii czy pozostanie

wojnie wrócila do Polski.

w Szwecji.

WIDOK NA MARIEFRED, 2005