13

nr 1 (437) 19­29. 01. 2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

80 książek poświęconych tematyce

w Bieszczady, tam zetknąlem się z wie-

i pozyskać je dla swoich państw.

polsko-ukraińskiej, glównie po pol-

loma opuszczonymi lub też użytkowa-

Ukraińcom wmawiano, że są Rosja-

sku, ale także po ukraińsku, w tym

nymi przez Kościól rzymskokatolicki

nami, Polakom też przez pewien czas.

przeklad historii literatury polskiej

cerkwiami. Mając już wówczas za-

Do  dziś  odczuwamy  tego

Czeslawa Milosza (jest to pierwsza

interesowania historyczne szukalem

konsekwencje.

synteza polskiej literatury w języku

informacji o tamtych miejscowościach

ukraińskim). Nie każdy Ukrainiec

i ludziach tam żyjących.

Jest Pan autorem nieprzebranej licz-

czyta po polsku. To ważne także dla

by publikacji, w których przebija się

Pracę magisterską napisal Pan

studentów filologii, aby o polskiej

temat szukania porozumienia mię-

o poslach bialoruskich w Sej-

literaturze dowiadywali się w języ-

dzy Polakami a Ukraińcami. Jak na

mie II RP w latach 1922-1927.

ku ojczystym, a nie z podręczników

tę kwestię wplynęla wojna? Jakie są

Jakie wnioski można bylo z niej

rosyjskich. W zakresie ukazywania

perspektywy w przyszlości?

wyciągnąć?

Ukraińcom polskiej kultury i hi-

Józef Pilsudski dążąc do stworzenia

storii mamy wciąż bardzo wiele do

Bialorusią zainteresowalem się na

trwalych podstaw dla odrodzonej

zrobienia. Stworzyliśmy w Insty-

studiach i jakoś tak się stalo, że pod-

państwowości polskiej uważal, że

tucie najlepszą w Polsce bibliotekę

jąlem temat pracy magisterskiej

imperializm rosyjski nie skończyl

ukrainoznawczą.

związanej z parlamentaryzmem II

się wraz z caratem, sam zresztą spo-

A co do mojej uczelni, gdzie zarabiam

Rzeczypospolitej. Dlaczego Bialoru-

tkal się z nim w czasie wojny pol-

na życie, a która dziś ma taką dziwną

sini? Otóż zastanawialem się, dlacze-

sko-sowieckiej 1920 r. Dlatego też

nazwę Państwowa Akademia Nauk

go nie udala się koncepcja federacyj-

uznal, że najlepszym sojusznikiem

Stosowanych, to jest to bardzo mloda

na Józefa Pilsudskiego. Nie znalem

Polski może być wolna, niepodlegla

szkola wyższa. Ma znakomite polo-

języka litewskiego, więc pomyślalem,

i sprzymierzona z Polską Ukraina.

żenie, bo 10 km od granicy z Ukrainą,

że z bialoruskim sobie poradzę. I da-

To mialo obu państwom dać duży

ale czy będzie odgrywać w przyszlo-

lem radę. Za pracę magisterską do-

potencjal ludnościowy, gospodarczy

PROF. STANISLAW STĘPIEŃ W INSTYTUCIE

ści istotną rolę w stosunkach pol-

stalem nawet Nagrodę im. Stanisla-

i militarny. To dlatego wbrew wie-

sko-ukraińskich, to zależy od tego,

wa Herbsta Instytutu Historii PAN,

Ukraińskich Nacjonalistów nie giną

Jest tak dlatego, że podstawą rozwoju

lu polskim wplywowym wówczas

czy jej wladze, które są kadencyjne,

pewne fragmenty opublikowalem

w Polsce międzywojennej zatwar-

kultury obu narodów stalo się chrze-

politykom doprowadzil do podpisa-

będą konsekwentne w misji ksztal-

drukiem. Trudno mi na jej podstawie

dziali polscy nacjonaliści, ale oso-

ścijaństwo. To ono uksztaltowalo

nia 22 kwietnia 1920 r. umowy po-

cenia kadr dla Polski i Ukrainy oraz

wyciągnąć jakieś wnioski odnoszące

by dążące do przyznania Ukraińcom

mentalność, poczucie sprawiedli-

litycznej z rządem Ukraińskiej Re-

ukazywania obu spoleczeństwom

się do teraźniejszości, ale jak to mó-

większych praw, ceniący ten naród,

wości, wplynęlo na treść prawa. Nie

publiki Ludowej reprezentowanym

wspólnego dziedzictwa kulturowego,

wią ,,historia magistra nostra est".

jak Tadeusz Holówko, czy Bronislaw

przypadkowo św. Jan Pawel II mówil

przez Atamana Glównego Symona

a także politycznego.

Pieracki. Polacy zaś myśleli, że z cza-

o ,,dwóch plucach Europy".

Petlurę. Kilka dni później podpisano

W pracy doktorskiej zwrócil się

sem da się Ukraińców wynarodowić.

konwencję wojskową i rozpoczęla się

Jakie byly Pana doświadczenia

Pan w stronę Ukraińców i ich

Byl Pan przez wiele lat profe-

Ze strony polskiej zabraklo konstruk-

wspólna wojna przeciwko zagraża-

prywatne związane z mniej-

dzialalności spoleczno-kultu-

sorem wizytującym we Lwo-

tywnej polityki w stosunku do mniej-

jącym obu państwom bolszewikom.

szością ukraińską i bialoruską

ralnej w II RP w latach 1918-

wie, czlonkiem komisji oce-

szości ukraińskiej, a ze strony ukra-

Politycy europejscy wówczas nie ro-

w Polsce oraz relacjami z Bia-

1939. Jaki obraz z Pana analiz

niających dwustronne relacje,

ińskiej zabralo partnera, który mialby

zumieli sytuacji, protestowali. Pol-

lorusią i Ukrainą od najwcze-

się wylanial?

a także dwustronnego forum

autorytet w swoim narodzie.

ska nie posiadająca wówczas fabryk

śniejszych lat?

przy ministrze spraw zagra-

Obraz ten jest taki. Nie potrafili-

broni zmuszona byla do jej zakupu,

Z kolei Pana praca habilitacyj-

nicznych. Jak zmienialy się re-

Jakoś tak się zlożylo, że moich przod-

śmy znaleźć jakiegoś modus vivendi

i tu zaczęly się schody. Brakowalo

na poświęcona byla Kościolowi

lacje polsko-ukraińskie?

ków los rzucal po świecie. Mój pra-

wspólżycia z Ukraińcami w okresie

broni, aby pomóc organizowanej ar-

greckokatolickiemu w poszu-

dziadek ze strony matki urodzil

galicyjskim. I z takim bagażem we-

Ja mimo wszystko na wzajemne pol-

mii ukraińskiej. Po zdobyciu Kijowa

kiwaniu tożsamości obrząd-

się i wychowal w Katerynoslawiu

szliśmy w okres międzywojenny.

sko-ukraińskie relacje patrzę przez

8 maja 1920 r. utrzymaliśmy się tam

kowej w okresie międzywo-

(dzisiejszy Dniepr), a moja mama

Wielu polskich polityków nie chcialo

pryzmat historyka, a nie jako poli-

tylko miesiąc. Bolszewicy nacierali,

jennym. Latwo bylo budować

urodzila się w Toronto, w rodzinie

przyjąć do wiadomości, że Ukraiń-

tyk. Analizuję je w dość dlugim prze-

a Europa jakby zahipnotyzowana pa-

mosty między Wschodem a Za-

emigrantów. W okresie międzywo-

cy są narodem i mają prawo do wla-

dziale chronologicznym, zwlaszcza

trzyla. Polska w 1920 r. obronila swą

chodem Europy?

jennym wrócili do Polski, i ciągle

snego państwa. Zbudowanie takiego

na przestrzeni XIX i XX w. Oba na-

suwerenność, Ukraina nie.

byly te opowiadania, o tym jak tam

państwa w dawnej Galicji oczywi-

Mosty między Wschodem a Zacho-

rody w wieku XIX, kiedy to w Euro-

Dziś sytuacja się powtarza. Moskwa

bylo, jacy byli sąsiedzi, jakie bylo

ście bylo niemożliwe, ze względu na

dem można budować, ale trzeba do

pie Środkowej i Wschodniej ksztal-

przez ostanie 30 lat robila wszystko,

otoczenie. To ogromna przestrzeń

znaczący odsetek ludności polskiej,

tego przekonać oba narody. Obecna

towala się nowoczesna świadomość

aby przekonać Ukraińców, że nic im

terytorialna między Kanadą a Ukra-

w miastach przeważającej.

wojna to dokladnie pokazuje, jak bar-

narodowa, oparta glównie języku,

nie grozi, że rosyjskość absolutnie nie

iną. Jako dziecko, nadsluchiwalem,

Ukraińcy galicyjscy nie mogli też zro-

dzo sąsiedzi są sobie potrzebni. Wie-

a więc uświadamianiu sobie lącz-

zagraża Ukrainie. Historia dowiodla,

jak starsi rozmawiali, nie wszystko

zumieć, że odrodzona Polska nie może,

lu Polaków po raz pierwszy w życiu

ności z innymi spolecznościami

że jest inaczej.

rozumialem, ale jakieś takie charak-

a przede wszystkim nie chce być bez

zetknęlo się z Ukraińcami. I z wiel-

mówiącymi tym samym językiem,

Czy Polacy i Ukraińcy wyciągną lek-

terystyczne, emocjonalne, fragmenty

Lwowa. Zabraklo wzajemnego dialogu

kim zdziwieniem przekonalo się, że

kiedy to ksztaltowaly się narodowe

cję z przeszlości? Ostatnie miesiące

do mnie docieraly, czasem przypomi-

i wzajemnych ustępstw, uszanowania

Ukraińcy to tacy sami ludzie, tylko

mity, wyobrażenia przeszlości, tra-

wojny przekonują, że nie jest to ta-

naly mi się dopiero po latach, przy-

racji przeciwnika. Ukraińcy począt-

że mówią trochę innym językiem, ale

dycje ­ Polacy i Ukraińcy czynili to

kie proste, ale wciąż trzeba dążyć do

chodzily do glowy, ni stąd ni zowąd.

kowo zbytnio zaufali Entencie, potem

podobnym na tyle, że bez znajomości

jako narody zniewolone. Nie mające

uświadomienia Polakom i Ukraiń-

To z pewnością ksztaltowalo mój po-

Niemcom, a także Sowietom. Byly

drugiego można niemal swobodnie

w procesie ,,dojrzewania" mecenatu

com, że razem osiągnąć mogą więcej!

gląd na świat i ludzi. Nigdy nie mia-

w tym także ingerencje obcych slużb.

się komunikować. No, jakimś proble-

państwowego, a obca wladza stara-

Co dalej z Bialorusią?

lem wątpliwości, że mimo podzialu

Proszę zauważyć, że z rąk Organizacji

mem jest tylko alfabet.

la się w procesie tym przeszkodzić

na Polaków, Ukraińców, Czechów,

Wie Pan, jak bylem w szkole średniej,

Niemców, ludzie dzielą się przede

a potem na studiach to często wszelkie

wszystkim na mądrych i glupich, na

nasze mlodzieńcze dyskusje o ówcze-

altruistów i egoistów, na chcących

snej polityce kończyliśmy slowami:

coś robić dla ogólu (w imię solidarno-

,,Przeżyliśmy ,,potop szwedzki" prze-

ści) i na sobków, którzy myślą tylko

żyjemy i radziecki". Tak więc to tylko

o sobie. Dzialania każdego czlowieka

kwestia czasu, każdy naród ma w so-

są zarówno świadome jak i podświa-

bie instynktowną potrzebę dążenia

dome. Te drugie są niezwykle ważne,

do wolności. Bialorusini też to mają.

abyśmy dzialali odruchowo widząc

Każda dyktatura kiedyś się kończy.

czlowieka potrzebującego i od razu

Oczywiście chcielibyśmy, aby to bylo

starali się mu pomóc.

szybciej, a nie później. Obserwując

Ale wracając do Pańskiego pytania.

Bialoruś w ostatnich latach myślę, że

Jak się czlowiek naslucha tych opo-

to już bliżej końca.

wieści, to w umyśle dziecka powstaje

Wywiad  częściowo  wy-

taki wyidealizowany świat i gdy do-

drukowany zostal w ,,Rzecz-

rośnie, chce go poznać. Tak zaczęly

pospolitej" z dnia 28 listopa-

się moje podróże na Bialoruś, a przede

da br., a w calości umieszony

wszystkim na Ukrainę. Bylem bar-

zostal na stronie internetowej

dzo ciekawy centralnej i wschodniej

https://www.rp.pl/kultura/art-

Ukrainy. Bardzo dobrze czulem się

39469131-profesor-stanislaw-

w Kijowie, Winnicy, Ploskirowie. Po-

-stepien-polacy-i-ukraincy-

znalem Odessę, Chersoń, Mikolajów,

-razem-osiagnac-moga-wiecej

Charków. Pracowalem w tamtejszych

archiwach, ale także poznawalem lu-

Drukowana  w  ,,Nowym

dzi, zabytki, przyrodę.

Kurierze Galicyjskim" wer-

Natomiast z dziedzictwem kulturowym

sja zostala udostępniona przez

Ukraińców zetknąlem się w szkole

SZYMON STĘPIEŃ (OD PRAWEJ), JERZY STĘPIEŃ (BRACIA STRYJECZNI STANISLAWA STĘPNIA), CÓRKA

laureata Nagrody im. Jerzego

średniej, do której chodzilem w Krośnie

STANISLAWA STĘPNIA ­ KATARZYNA JAROSZ, ŻONA JERZEGO ANNA STĘPIEŃ I STANISLAW STĘPIEŃ

Giedroycia

nad Wislokiem. Często wyjeżdżaliśmy