23

nr 1 (437) 19­29. 01. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

również jej ukochane dzieci ­ jedenastolet-

Idzie orszak tęskny, cichy

inna kobieta zajęla miejsce jej ukochanej

purpury nie stracil cudny kwiat?

Mieszka w Parnasie jedynie

Idzie orszak dusz,

Matki. Poza tym wiele wskazuje na to, że

nia Maniusia i dziewięcioletni Adaś. Ana-

Czy starl rumieńce slońca żar?

I często bardzo kończy przy wodzie

logicznie jak w latach ubieglych, zarówno

Co wypily trosk kielichy

siostra mojego Ojca byla osobą nad wy-

Co pisać zacząl przy winie.

w podróży jak i na miejscu, w Zakopanem,

Wśród życiowych burz

raz zamkniętą, czemu trudno się dziwić

O patrz dzieweczko, kwiat u stóp krzewu

,,Ej imościanko, któż Ci dogodzi

towarzyszyla mojej Babci oddana rodzinie

Śpi już wśród smutnych ptasząt śpiewów

­ za samotnika uznawany byl również

Nie chcesz poety, zly rycerz

prababka Michalina.

Blysl on gdy nocy pierzchla pleśń

Kiedyć więc szczęście z ręki uchodzi

Przeszly dusze stykiem wody

mój Dziadek, o czym dowiedzialam się

W momencie odejścia Marii Józefy (27

Ominęly szczęsne kraje

zresztą z ustnych wspomnień stryjów. Po

A już natury mściwa dloń

Dostaniesz, co sobie życzysz.

czerwca 1899), teściowa podobno miala

Przyszly w ziemie, gdzie są lody

swoim ojcu Maniusia odziedziczyla po-

Ścięla przecudną kwiatu skroń

Na szarym, pelnym ognia Arabie

wyjść na chwilę do kuchni po rosól, a gdy

I zakończyla zmierzchem pieśń

Tam gdzie serce ludu taje

nadto zdolności poetyckie, o czym dobit-

Śpieszy poborca w te strony

wrócila ­ synowa już nie żyla. Ów fatalny

I stanęly żalośliwie

nie świadczy odnaleziony w rodzinnym

Pewnie on serce Twoje zagrabi

dzień po sześćdziesięciu niemal latach tak

A więc dzieweczko niech serce szuka

Na swój placząc los...

archiwum album. Wlaściwie po większej

Uzyskasz wnet tytul żony".

wspominal mój Ojciec: ,,...nadszedl dzień

Jaka w tej śmierci dla cię nauka

O ! mój dziaduniu nie to się marzy

części album ten jest pamiętnikiem, do

27 czerwca. Maniusia wracając ze szkoly

Świecą groby i lzy świecą

którego wpisywaly się koleżanki szkolne

Zielone wprawdzie Twych lat badyle

Nie taki sen mój zloty

(od pani Zagórskiej) uslyszala na schodach

Jako perel jasne zdroje

Maniusi w latach 1898­1901; ciekawe, że

Lecz wykorzystuj każdą chwilę

Co wydmuchuje róże na twarzy

kaszel Matki [przebywającej w Zakopanem!

I perlami w niebo lecą

Róży pokonal godzin bieg

wpisal się również ­ w 1898 r. ­ ośmio-

Co krasne dzierga sploty.

­ M.E.S.]. Powiedziala natychmiast ,,Coś

A lzy moje ? ....

letni wówczas brat Adaś. I wlaśnie na

Twe wdzięki lat przeprószy śnieg

Szumią proporce, dźwięczą fanfary

niedobrego z Mamą". Wieczorem tegoż dnia

kartach tego albumu znalazlam wiersze

Szklo 17. VII 1905

Snują orszaki dziewic

przyszla depesza, że Matka wlaśnie w polu-

Szczególnym smutkiem napawa mnie

autorstwa Maniusi, naszkicowane czę-

Zaś spod zlocistej, wonnej kotary

dnie zakończyla życie..." Jak niesamowicie

myśl, iż moja Babcia nie tylko nie miesz-

ściowo olówkiem podczas wakacji let-

Wyrazisty kontrast do przytoczo-

Piękny wychodzi królewicz.

glęboką byla więź matki z córką!

kala, ale nawet nie zdążyla już zobaczyć

nich spędzanych w Szkle, gdzie rodzina

nych utworów poetyckich Maniusi tworzy

Nawet po śmierci Babcia moja pozostala

okazalej willi przy ul. Raclawickiej 5

Soltysów posiadala zresztą nie tylko

wiersz o cechach ballady pt. Wróżba, od-

Ciekawostkę stanowi komentarz, po-

niejako w osamotnieniu ­ jej doczesne szcząt-

(w pobliżu Parku Powystawowego), której

dość okazaly dom (w stylu dworkowym),

slaniający niejako inną, bardziej radosną

zostawiony na marginesie wiersza: ,,Po

ki spoczęly na malym cmentarzu w Zako-

wlaściwie byla fundatorką. W maju 1900

ale również dobra ziemskie. Otóż z zacho-

stronę jej osobowości. Treścią tego wiersza

wspólnym poprawianiu libretta do opery

panem. Tak się jednak zlożylo, że od 1931 r.

r., niespelna rok po śmierci Marii Józefy

wanych wierszy ­ pochodzących z 1905 r.

jest rezolutna a zarazem pelna wdzięku roz-

,,Rzeczpospolita Babińska". Zważywszy na

jest on znany jako Cmentarz Zaslużonych na

­ Dziadek mój wraz z dziećmi zamieszkal

­ wylania się postać panienki ponad wiek

mowa panienki na wydaniu z oferującym

talent literacki Maniusi można domniemy-

Pęksowym Brzyzku ­ spoczywa tu wiele po-

we wspomnianej willi przy ul. Raclawic-

dojrzalej, nieprzeciętnie inteligentnej

swe uslugi, ,,namolnym" wróżbitą. Wiersz

wać, iż jej wspólpraca z Ojcem (w zakre-

staci wybitnych (m.in. Kornel Makuszyński,

kiej, w której potomkowie jego mieszkają

i wrażliwej, o romantycznym nastawie-

zadedykowany zostal rodzicom (tzn. ojcu

sie poprawiania czy też dopracowywania

Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Stanislaw Wit-

zresztą do dziś (123 lata!).

niu do rzeczywistości, a ponadto niejako

i macosze) i niewykluczone, że stanowil

tekstów niektórych dziel) byla kontynu-

kiewicz); na skromnym nagrobku Marii Józe-

Dodam jeszcze, że w tym roku mija 125.

spowitej żalem i jakąś niewypowiedzianą

rodzaj wymijającej odpowiedzi Maniusi na

owana również w latach późniejszych.

fy Soltysowej ­ w dniu Wszystkich Świętych

rocznica śmierci Marii Józefy z Morawiec-

wprost, a przejmującą tęsknotą.

ich niedyskretne pytania o ewentualnego

Maniusia obdarzona byla również innymi

rokrocznie plonie znicz...

kich Soltysowej. Wydobycie z otchlani

przyjaciela czy też narzeczonego.

zdolnościami ­ ladnie rysowala, grala na

Marzeń kraina

W tym kontekście warto przytoczyć

calkowitego niemal zapomnienia postaci

fortepianie, interesowaly ją biologia i na-

Wróżba

wiersz, który Maniusia zadedykowala

tak mocno związanej z życiem znanych

uki ścisle.

swojej ukochanej Matce w dniu Wszyst-

i zaslużonych muzyków zyskuje więc

Jest gdzieś kraina cudów, wierzenia

Smutnym zrządzeniem losu, ,,ubó-

Gdzie aniol pióra nurza we lzy

Wyszlam dziś rano z dzbankiem do strugi

kich Świętych 1905 r.:

znaczenie szczególne, a poniekąd nawet

stwiana córeczka" Marii Józefy poniekąd

Jest to kraina marzeń spelnienia

Widzę rycerzy na lanie -

symboliczne.

powtórzyla los swojej matki. Wprawdzie

Listopadowe dni

Naści dziadusiu grosik i drugi

A wiem ja o niej przez sny ...

Maniusia byla już typem kobiety idącej

Maria ,,Maniusia" (1888­1918)

A gdzie też leży owa kraina

Wywróż mi przyszlość kochanie

z duchem czasu, samodzielnej ­ ukończy-

Ciemna mgla okryla ziemię

O Mojej ciotce (siostrze Ojca), zacho-

I o tym mówią mi sny

,,Jedzie tu panicz zlociste cugi

la studia medyczne i nawet rozpoczęla

Wicher chlodny dmie

wane wiadomości są jeszcze skromniejsze

Na mglach się srebrnych i tęczy wspina

Patrz w pole, już wnet tu stanie.

praktykę lekarską ­ jednak jej ziemska

Dziś obchodzi ludzkie plemię

niż o babci Marii Józefie, co wydaje mi się

I lśni przez nieba lzy ...

Panicz urodny, wąsy jak miotly

wędrówka okazala się jeszcze krótszą niż

Zlotem ferezja przetkana

Listopadowe dnie.

zresztą dość dziwne. Być może rodzeń-

matki, odeszla w wieku zaledwie 30 lat.

stwo nie bylo ze sobą dostatecznie zży-

Zbieraj troskliwie bolesne krzyże

Za nim i przed nim brzmią surmy, kotly

Jej wielkie marzenie, by pomagać bliźnim,

Lecą liście, lecą liście

te z powodu dużej różnicy charakterów:

wylewaj gorzkie lzy

I szabla jak malowana" ­

dotkniętym ciężkimi chorobami nie mo-

Wiatr je psotnik hen porywa

Adaś wesoly, ruchliwy, czasem psotny;

Bóg je na slońca promienie zniże

Ach! fe dziadusiu cudna persona

glo się w pelni urzeczywistnić, ponieważ

Na galęziach szronu kiście

Maniusia natomiast spokojna, nieco wy-

I zaprowadzą Cię sny

Szabla i wąsy jak miotla

sama, wkrótce po studiach zapadla na

Toć wojak każdy kocha jak wrona

Na tych strunach jesień grywa.

cofana, nieśmiala, najchętniej spędzająca

Ale nie żaluj za niczym w świecie

zdrowiu i wymagala intensywnej opieki

Bo prysną cudne sny

Bo patrzy li w stronę kotla.

czas nad książką.

lekarskiej z powodu postępującej szybko

Szare chmury wicher goni

Po śmierci matki Adaś szybko ,,zlapal"

Smutek ci serce i duszę zgniecie

,,Aśćka jak widzę jeno przebiera

gruźlicy. Pomimo cierpienia podobno jed-

Wicher trawy gnie

kontakt z macochą ­ Marią Wiktorią (o któ-

I pozostaną ... lzy

Więc z innej czerpnę konewki

nak nie narzekala i starala się zachować

Ludzkie plemię ból swój roni

rej zresztą mówil ,,Matka druga", a nie ma-

Jedzie rymopis natura szczera

pogodę ducha...

Dziewczę i róża

W listopadowe dnie.

cocha) i to przypuszczalnie nie ,,pomoglo"

Brat on z muzami przez śpiewki"

Każdy czlowiek powolany jest do

Niemaly honor wyznaję szczerze

relacjom rodzeństwa. Przychylność Ma-

świętości ­ takie jest przeslanie Niebios.

I pokrewieństwo nie lada

Idzie orszak cichy, blady

niusi Maria Wiktoria musiala ,,zdobywać"

Dzieweczko ma, udajmy się w gląb sadu

Temu trudnemu zadaniu sprostać mogą

Gdzieś za świata szare mgly

latami. Wedlug wspomnień Ojca ­ dziew-

Dziś w chlodnym cieniu winogradu

Lecz niech go Muza za męża bierze

jednak tylko nieliczni; do takich ­ jak są-

Wiesza się na ludzkie sady

czynka ,,chowala się po kątach" i poplaki-

Raniutko blysnąl róży czar

Bom ja poetom nierada.

dzę ­ należy Maniusia Soltysówna.

Wiesza się na ludzkie lzy.

wala nie mogąc pogodzić się z faktem, iż

O pójdź! Zobaczym czy swych szat

Wznosi i wznosi ducha o glodzie

Janusz Radziwill: powrót z zapomnienia

­ Nawiązaliśmy przyjacielskie stosun-

Jak zaznaczyla recenzentka monografii,

prof. Wolyńskiego Uniwersytetu Swietla-

ki i Jaroslaw przeslal mi swoją książkę

W Muzeum Artystycznym

na Hawryluk, Janusz Radziwill byl jedną

o Januszu Radziwille ­ wspomina Oleg Ra-

Radziwill posiadal majątki w Cumaniu,

w Lucku odbyla się prezentacja

zygrajew. ­ Przeczytalem ją i pojąlem, że ta

z najbardziej jaskrawych postaci polskiego

Szpanowie, Olyce i mieszkal tu przez wie-

monografii o ostatnim

monografia zainteresowalaby na Wolyniu

le lat.

konserwatyzmu, parlamentariuszem II Rze-

ordynacie Olyki na Wolyniu

wielu. Aby zapoznać z pracą szersze grono,

czypospolitej, arystokratą, osobistością,

Muzeum Artystyczne w luckim zamku

,,Janusz Radziwill 1880­1967.

życie której toczylo się na tle donioslych

napisalem recenzję, którą przedstawilem

na miejsce prezentacji zostalo wybrane nie-

Polityczna Biografia". Książka

wydarzeń spoleczno-politycznych ówcze-

na konferencji ,,Przeszlość i teraźniejszość

przypadkowo. To w tych murach wlaśnie

jest owocem wieloletniej pracy

Wolynia i Polesia". Temat doprawdy okazal

snej Europy.

­ jak opowiedziala dyrektor muzeum Zoja

badawczej dr Jaroslawa Durki.

się interesujący.

Nawrocka ­ przechowywana jest większa

­ Aktualność badań i ukraińskiego

Po raz pierwszy ukazala się

Jak uważa Oleg, monografia Jaroslawa

część kolekcji obrazów z zamku w Olyce.

przekladu monografii dr Durka związana

w Warszawie w 2011 r., a teraz,

Jaroslaw Durka, pierwsze wydanie zosta-

jest ze wzrostem obecnej uwagi do Oly-

Durka ,,Janusz Radziwill 1880­1967. Poli-

­ To, co rodzina Radziwillów zebra-

dzięki poparciu Konsulatu

ki, majątku Radziwillów ­ twierdzi re-

tyczna biografia" jest calościowym, grun-

la w okresie XVI-XIX wieków, wywieźli

lo napisane w oparciu o polskie archiwa.

generalnego RP w Lucku,

townie opracowanym i oryginalnym bada-

cenzentka. ­ Odrodzenie zamku w Olyce

w 1939 r. wrogowie, którzy i dziś niszczą

W badaniach naukowiec wykorzystala mię-

ukazala się w ukraińskim

niem naukowym, poświęconym wybitnej

w kontekście prezydenckiego programu

naszą ziemię ­ podkreślila Zoja. ­ Wykra-

dzywojenne dzienniki, wspomnienia ustne,

przekladzie.

postaci w historii Polski. Jest przekonany,

dli najcenniejsze i najbardziej wartościowe

zebrane przez niego osobiście, wspomnienia

,,Wielka restauracja" symbolizuje nowy

że praca zostanie należycie oceniona przez

spisane i inne opublikowane dokumenty.

etap w studiach nad wspólną polsko-ukra-

dziela sztuki, którymi wypelnili muzea

ińską spuścizną kulturową. Przedstawio-

ukraińskiego czytelnika.

w Moskwie i Leningradzie. Część zbiorów

­ W podstawowym tekście monografii,

TEKST I ZDJĘCIE

O zainteresowaniu monografią świad-

na monografia dr Jaroslawa Durki jako

Radziwillów udalo się jednak uratować

przetlumaczonej na język ukraiński, nie

LUDMILA PRYJMACZUK

czyla pelna sala milośników historii, na-

kompleksowa publikacja o dzialalności po-

dzięki Anatolowi Dublańskiemu, wolyń-

zmienialem niczego ­ kontynuuje autor. ­

­ Przedstawiciela berlińskiej galęzi

ukowców i studentów. Organizatorem

skiemu krajoznawcy i przyszlemu metro-

Książka sklada się ze wstępu, specjalnie

litycznej ostatniego ordynata miasteczka

znanego rodu Radziwillów, Janusza Ra-

Olyki jest znacznym wkladem w historio-

prezentacji jest Konsulat Generalny RP

policie. Dzięki niemu mamy dziś w zbio-

przygotowanego dla czytelnika ukraiń-

dziwilla, znamy jako ostatniego ordynata

grafię, ukazując również rolę i znaczenie

w Lucku we wspólpracy z Towarzystwem

skiego. W nim staralem się umieścić naj-

rach kolekcję europejskiego malarstwa na

Olyki, polskiego posla, senatora, patriotę

Kultury Polskiej im. Tadeusza Kościusz-

postaci księcia Janusza Radziwilla w no-

światowym poziomie. Specjalnie, z okazji

bardziej interesujące historie, które udalo

o poglądach konserwatywnych ­ powie-

woczesnej historii Polski, a także Wolynia

ki. Przedstawiona publikacja o objętości

prezentacji, z magazynów Muzeum wysta-

mi się znaleźć w archiwach Lucka i Równe-

dzial podczas prezentacji książki konsul

ponad 500. stron, ukazala się w wydaw-

wiono portret Janusza Radziwilla pędzla

go. W ukraińskim wydaniu w porównaniu

z przelomu XIX-XX wieków.

generalny RP w Lucku Slawomir Misiak. ­

nictwie ,,Krok", również przy wsparciu

Jak twierdzi drugi recenzent publikacji,

Janusza Kossaka.

z polskim są też nieco inne ilustracje.

Wiele można by mówić o jego dzialalności

dr Oleg Razygrajew z Wolyńskiego Uni-

Konsulatu. Przekladu dokonal Andrij Bod-

Autor dolączyl do prezentacji książki

W prezentacji wideo autor wprowadzil

spoleczno-politycznej. Glówną przyczyną

nar. Książka nie jest przewidziana do ko-

zebranych w genealogię rodu Radziwillów

wersytetu, poznal on dr. Durka osobiście

on-line. Opowiedzial zebranym o początkach

ukazania się tej pracy w języku ukraińskim

mercyjnej realizacji, ale zapoznać się z nią

w Warszawie w 2011 r. na konferencji w In-

tworzenia monografii i o źródlach, z których

i przedstawil biogram glównego bohatera

­ jest jego związek z Wolyniem. Janusz

stytucie historii Polskiej Akademii Nauk.

można będzie w bibliotekach.

czerpal swe wiadomości. Jak podkreślil

swej książki.