14

nr 6 (442) 26.03.­15.04.2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

Pieśni Wolynia

Recenzowana książka nie jest pierw-

Wam podam

szą pozycją potwierdzającą wyjątkowo

wiersze.

szerokie i wieloletnie zainteresowanie

Lecha Wojciecha Szajdaka genezą powsta-

Zuzanna Ginczanka krytycznie, wręcz

nia oraz twórczością Grupy Poetyckiej

prekursorsko, spogląda na Europę w wier-

Wydana pod auspicjami

,,Wolyń". Poprzedzily ją wydania dwóch

szu ,,Agonia":

Muzeum Niepodleglości

antologii w języku polskim (2018) i polsko-

nic cię nie może ustrzec;

w Warszawie

-ukraińskim (2019). Okladki tych antologii

zdychasz, stara Europo,

oraz katalogi wystaw prezentowane byly

patosem brzękniesz jak trup,

w 2023 książka pt. Grupa

w Stawisku (Podkowa Leśna), Wroclawiu,

zanosisz się suchotniczo

Poetycka ,,Wolyń ­

Lublinie, Krzemieńcu, Poznaniu, Opinogó-

kaszlem żolnierskich rymów

geneza, przedstawiciele,

rze, Kijowie, Środzie Wielkopolskiej (gdzie

gnijesz gangreną ­ policją

wiersze autorstwa Lecha

Stefan Szajdak zamieszkal po powrocie do

ociekasz kodeksów ropą.

Wojciecha Szajdaka

Polski, pracowal jako nauczyciel, bibliote-

przywoluje pamięć

karz, dyrektor biblioteki pedagogicznej)

Krajobraz Wolynia, jego rzeźba terenu

oraz w Cluj-Napoca, Lubaczowie, Ilowej

nie są urozmaicone. O istocie natury, przy-

poetów mających należne

i Przemyślu.

rody stanowią znaczące polacie lasów, ląki,

miejsce w literaturze

Dobór wierszy potwierdza bogactwo

kurhany, jary, parowy, burzany, stepy.

polskiej, ale niestety ­ jak

treści oraz wysoki poziom twórczości po-

W poezji wolyńskiej wszechobecny

to często w naszym kraju

etyckiej czlonków Grupy, która jakkolwiek

jest las, często w jego przymiotnikowej

bywa ­ zapomnianych.

nie jest jednorodna, ale za to wskazuje na

wersji, także w postaci neologizmów. Naj-

Tym większa zasluga jej

jej charakterystyczną tematykę (auten-

częściej w nim można spotkać sosny, brzo-

Autora.

tyczną ), a więc realia wiejskie, przywiąza-

zy, leszczyny.

nie do ziemi ojczystej (jak w wierszu Józefa

Liście pokazywane są w różnorakich

Lobodowskiego ,,Na wlasną śmierć":

obrazach, postaciach, przykladem mogą

PAWEL KUSZCZYŃSKI

Na obcej ziemi boję się umierać....

być wiersze: ,,Gnijące liście" Stefana

Inicjatorem powstania Grupy byl w lu-

żebym na chwilę na jedną nie więcej

Bartczaka:

tym 1936 roku Czeslaw Janczarski, który

znów uslyszal polskiej mowy rytm;

dziś pod butem przemian ciąglych pięknem

­ dzialając skutecznie ­ zapewnil Waclawo-

ciężarny las mlody;

wi Iwaniukowi, Stefanowi Szajdakowi (ojcu

zauważenie i pochwalę chlopskiego

Lecha Wojciecha) oraz Zygmuntowi Janowi

trudu (np. w wierszu ,,Siejba" Bazylego

,,Wieczór" Bazylego Podmajstrowicza:

Rumlowi szerszą i ciąglą możliwość publi-

Podmajstrowicza:

wiatr na liściach wieczornych wygrywa

kowania swoich utworów, co potwierdzilo

Stwardnialą chlopską ręką rzucam zlote

kanony;

ich czynną obecność pisarską.

ziarno

W późniejszych okresach utrzymywali

Ugorem w pas się klaniam. Czarnoziemom

,,Szumem liści opadly" Zofii Wierzbickiej:

kontakty z Grupą następujący poeci: Zu-

czarnym.

Szumem liście opadly, wrzesień nadszedl

zanna Ginczanka, Józef Lobodowski, Jan

I do ziemi się modlę powietrza i nieba.

znów.

Śpiewak, Wladyslaw Milczarek, Stefan

By lan mój zlotem kiedyś rozśpiewal się

Taki sam jak byl wtedy, jednak jakiś nowy;

Bardczak, Bazyli Podmajstrowicz, Zofia

chlebem);

Wierzbicka. Wlaśnie tych jedenaścioro

wiersz bez tytulu Jana Śpiewaka:

poetów tworzy Grupę.

tytulami poeci publikowali w kilkudzie-

W wyjątkowo trudnym okresie powsta-

powroty do mlodości, czego potwierdze-

Liście przebieraly się w coraz to inne stroje

Znakomicie otwiera tom wiersz Stefa-

sięciu innych periodykach, z których wy-

nia Rzeczypospolita musiala nieustająco

niem jest zbiór poezji Zofii Wierzbickiej

Grymasily obrzucaly się barwami.

na Szajdaka ,,Do Wolynia":

mienić należy ­ ze względu na ich znacze-

znajdować sposoby i środki hamowania,

o wyjątkowym tytule ,,Kocham te miejsca,

Polsko, rosnąca tutaj na piaskach

nie dla literatury polskiej: ,,Skamander",

tonowania często odśrodkowych, nie-

gdzie mlodość minęla, gdzie przeszly naj-

Zastanawialem się, dlaczego ­ zdawa-

i w niezapominajkowych chatach.

,,Ateneum", ,,Pion", ,,Życie Literackie",

przewidywalnych dzialań wymienionych

piękniejsze lata...".

loby się niepozorne liście ­ są tak honoro-

Jak kwiat zdeptana niewolą

,,Szpilki", ,,Odrodzenie".

żywiolów (wystarczy przywolać sceny

wane. Wydaje mi się, że znalazlem odpo-

dźwigasz się pachnąc mową polską i rolą.

O mlodych poetach wolyńskich wy-

rozgrywające się w czasie obrad Sejmu

Często przywolywane są pieśni, nawet

wiedź: Liście najdostatniej kończą swój

Przeglądaj się w rzekach i stawach:

powiadal się życzliwie Józef Czechowicz,

Ustawodawczego, ukazane w filmie Jerzego

jako tytuly, a w nich patriotyczne nuty:

żywot ­ pierwszym i ostatnim latem.

czy radość na twarzy się zjawia...

który w ,,Kurierze Literacko-Naukowym"

Kawalerowicza ,,Śmierć prezydenta"). Po-

O twej krasie slyszalem dumy i smutne

Ponadczasową wagę ma ,,List do Zbi-

Wzlatują w sadach orly kwitnące drzew,

humorystycznie napisal: Wolyniacy piszą

pelniono jednak wiele blędów polegających

jak dumy pieśni,

gniewa Herberta", napisany przez Wacla-

w polach biale chust flagi ­ najpiękniejszy

wiersze, a nawet poezje!

na niekonsekwencji, fluktuacji stosowa-

Slyszalem ­ żeś chlebem pachnąca i miodna

wa Iwaniuka:

śpiew.

W okresie międzywojennym opubliko-

nych metod i środków. Szczególnie skom-

okwieciem gryki,

Chcialem ci jeszcze przypomnieć

W boru galęzie, nadziejne chorągwie sosen.

wane zostaly w Bibliotece Grupy Literac-

plikowana sytuacja dotyczyla znacznej

a tęskna, jak tęskne melodie śpiewają

byś pamiętal o sobie;

O, śpiewaj hymnem wiosennym, Ojczyzno,

kiej ,,Wolyń" dwa tomy poezji: Waclawa

liczby Ukraińców, którzy jak wiadomo od

w sadach chutory,...

zapisuj każde slowo...

zwycięskim glosem!

Iwaniuka ,,Pelnia czerwca" (Chelm 1936),

wieków (pod wodzą Chmielnickiego, Maze-

Slyszalem ­ że dziadów pamięcią sięgasz

Staraj się mimo agonii

Wiosno Wolynia, serca nam posil, szczęśliwie

Czeslawa Janczarskiego ,,Blękitna chustka"

py, Petlury i Bandery) próbowali wybić się

w czas starych pacierzy,

dać życiu pelny ksztalt.

rośnij

(Równe 1936).

na niepodleglość swojego narodu, państwa.

Slyszalem ­ że czajki twe bystre odwetem

I do strof mlodych przeszum swą wiosnę.

Województwo wolyńskie (luckie) gra-

Przegrana przez Ukraińców wojna z Polską,

na wschód nosil Horyń,

W wierszu bez tytulu zaczynającym

niczylo z wrogo usposobionym Związkiem

trwająca od 1 listopada 1918 r. do maja 1919

Tylko w poranki mgliste imię szeptaly ­

się od slów ,,O nie pytajcie się dlaczego"

Dla zrozumienia twórczych dokonań

Radzieckim, a konkretnie Ukraińską Socja-

r., począwszy od zajęcia Lwowa oraz oglo-

Wolyń ­

jeden z poetów prorokuje powstanie wiel-

wolyńskich poetów warto przytoczyć

listyczną Republiką Radziecką. Sytuacja ta

szenia przez Ukraińską Halicką Armię po-

burzany gęsto rozsiane na ukraińskich

kiego narodu ukraińskiego:

niektóre slowa na wskroś oryginalnego

niepokoila mieszkańców przygranicznych

wstania Zachodnio-Ukraińskiej Republiki

drogach

Naród co dziś tli w pokladach

manifestu Grupy Poetyckiej ,,Wolyń":

miejscowości. Stąd dla obrony wschodniej

Ludowej miala istotny wplyw.

,,Pieśń" Zygmunta Jana Rumla.

Stanie jak się wielki Waligóra

,,Nie stawiamy szumnych programów, by

granicy Rzeczypospolitej w 1924 roku po-

Wolyń charakteryzowal się znaczną

I miecz i wagę swą podniesie

nie tworzyć barier między slowem a wy-

wolano formację wojskową w postaci Kor-

różnorodnością etniczną, którą reprezen-

Niekonwencjonalne są wskazania

I prawa swe jak slupy uważy

razem, nie rzucamy hasel blyskotliwych

pusu Ochrony Pogranicza.

towali Polacy, Ukraińcy, Żydzi, Rusini, Or-

warsztatowe, wyjątkowo utalentowanej

Wypogodzony jak jesień

A silny jako wola na twarzy

i niesprawdzalnych. Stanęliśmy na szero-

W wierszu Stefana Bardczaka ,,Do Wo-

manie, Czesi oraz inni, a którzy nie zawsze

Zuzanny Ginczanki (wlaściwie Zuzanny

kiej drodze wolyńskiej. Powolala nas uro-

lynia" znajdujemy poetyczną nazwę tej

zgodnie ze sobą wspólistnieli. Uwydatnia-

Poliny Gincburg):

­ tekst bez tytulu zaczynający się od

da zmierzchów liliowych pod Dubnem, zie-

granicy:

ly się także różnice religijne i wyznaniowe.

a wrosnąć w slowa tak radośnie,

slów ,,Ląka zielono, ziemio ojczysta" Zofii

loność ląk nadstyrzańskich, zaduma rżysk

Ciebie slawię basztami zamków obronna,

Zgodnie z programem przedstawionym

a pokochać slowa tak latwo ­

Wierzbickiej. U tej samej autorki w wier-

i chmielna radość Rówieńszczyzny i trzcin

piersi Rzeczypospolitej, wieczna arterio

27 września 1936 roku na lamach Życia

trzeba tylko wziąć je do ręki i obejrzeć jak

szu ,,Serce" czytamy:

smuklość i topielisk chybotliwe migoty.

Jej życia,

Katolickiego" przez Czeslawa Janczar-

burgund pod światlo.

Bądź moim nauczycielem

Powolala nas poezja dnia wolyńskiego,

wieżycami kościolów, kopulami cerkwi,

skiego, Grupa Poetycka ,,Wolyń" nie ma

Przymiotniki przeciągają się jak koty

Naucz kochać bliźniego,

poezja rąk spracowanych i chust ofiarnych

przedziwna,

zamiaru reprezentować żadnego kierunku

i jak koty są stworzone do pieszczot.

Abym nie szukal go daleko

na rozstajach, krzyżów żolnierskich...

stworzona z krwi i milości naszej ­

politycznego. Jesteśmy grupą literacką.

Oto jest bryla i ksztalt, oto jest treść

On jest tuż obok, a ja tak często tego nie

szeptów modlitewnych w cerkwiach, oczu

oblubienica.

Obok zainteresowań literackich, lączy nas

nieodzowna,

dostrzegam.

bratnich, wierzących. Rzeczywistości wo-

teren, z którego pochodzimy, bądź też który

konkretność istoty rzeczy, materia wkuta

lyńskiej idziemy naprzeciw... Wolyń rów-

Międzywojenny Wolyń jawi się jako

zamieszkujemy.

w rzeczownik

,,Wiersz dla samego siebie" Waclawa

nież musi się dorobić pelnego oblicza du-

peryferyjny region kraju o niskim stopniu

Zygmunt Jan Rumel stanowisko to wy-

zaś przyslówek to nagly cud

Iwaniuka.

chowego, również musi zamanifestować

urbanizacji ze zdecydowanie dominacją

razil w wierszu ,,Dwie matki"

bylo coś nie wiadomo jak ­

swą żywotność literacką i artystyczną".

wsi. Takie miasta jak Równe, Kiwerce,

Dwie mi Matki-Ojczyny holubily glowę ­...

a zaimki to malutkie pokoiczki

Szukalem szczęścia po świecie, które bylo

Najbardziej bliskim pismem dla czlon-

Krzemieniec, Wlodzimierz Wolyński, Sar-

Dwie mi Matki Ojczyzny wyuczyly mowy ­

(wiersz ,,Gramatyka").

we mnie.

ków Grupy bylo ,,Życie Katolickie", któ-

ny, Kowel, Sokal, Kostopol, Stryj, Ostróg,

Bym się sercem przelamal bólem w dwie

Podróżowalem z kraju do kraju zamiast

re w dziewięciu kolumnach drukowalo

a także Luck mialy zdecydowanie prowin-

polowy,

Wagę slowa znajdujemy także u in-

mieszkać w domu.

po kilku poetów. Przychylnym pismem

cjonalny, kresowy charakter, znajdowaly

By serce rozdwojone plakalo jak glos...

nych pozostalych wolyńskich poetów. Dla

Z latwością przypomina się nam baśń

okazal się również, wydawany w Ostrze-

się daleko od centrów naukowych i kultu-

przykladu Stefan Szajdak napisal w ,,Dzie-

o zagubionym Michalku.

szowie przez Stanislawa Czernika, mie-

ralnych, a także i przemyslowych oraz go-

Józef Lobodowski, a także Waclaw

ciństwie wiersza":

sięcznik ,,Okolica Poetów", a także ty-

spodarczych. W tych miastach, miastecz-

Iwaniuk w paryskiej ,,Kulturze" za pojed-

Stare slowa

Lektura wierszy opublikowanych

godnik ,,Wolyń", miesięcznik literacki

kach oraz wsiach o charakterystycznym

naniem opowiadali się w duchu chrześci-

przetopię na nowe slowa

w książce jest formą pięknej i zarazem

,,Kamena" oraz czasopismo ,,Kurier Lite-

nazewnictwie polsko-ruskiej proweniencji

jańskiego przebaczenia win i braterstwa

zbuduję strofy,

mądrej promocji patriotycznych postaw.

racko-Naukowy". Poza wymienionymi

żyli i mieszkali wolyńscy poeci.

,,przeciw upiorom przeszlości".

i jak skibkę chleba