15

nr 6 (442) 26.03.­15.04.2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

żmudnych poszukiwań, wyjazdów (także

opublikowanie rodzinnych wierszy i foto-

Obcowanie z utworami wolyńskich po-

Józef Lobodowski w ,,Balladzie lubelskiej"

Czytając wiersze czlonków Grupy

etów bylo dla mnie radością, jaką przynosi

można bez trudu spostrzec wyjątkową,

na teren Ukrainy). Niektóre z nich pierw-

grafii. W rezultacie powstala książka zna-

zapisuje:

cząco wzbogacająca wiedzę o powstaniu

ukazane dobro, piękno i mądrość ­ nie-

Tak nam bylo, tak nam się przyśnilo:

a nawet unikatową ich bliskość z regio-

szy raz wzbogacily literaturę polską: dwa

wiersze Zygmunta Jana Rumla (,,Noc", ,,Od-

oraz twórczości przedstawicieli Grupy

kwestionowane wartości humanistyczne,

­ sen o polskim, powszednim chlebie,

nem (województwem luckim), w którym

Poetyckiej ,,Wolyń". Ma to tym bardziej

które niestety są gubione, porzucane we

­ gdy ojczyzna znaczyloby milość,

żyją, a więc spolecznością polsko-ukra-

wiedziny Piasta") oraz dorobek poetycki

Zofii Wierzbickiej (nieznanej dotąd czlon-

ważne znaczenie, ponieważ pisarzy po-

wspólczesnych czasach.

­ a żyć w kraju piękniej niż w niebie.

ińską, środowiskiem naturalnym, ciężką,

chodzących z Kresów, często przebywają-

Lektura książki L. W. Szajdaka byla au-

kini Grupy).

wyczerpującą pracą mieszkańców wsi,

Także dane biograficzne i biblio-

cych na emigracji, skutecznie eliminowano

tentyczną przygodą artystyczną.

Stefan Bardczak urzekająco przywo-

kulturą ludową (śpiewnością, dumkami,

graficzne Bazylego Podmajstrowicza

w okresie PRL z życia literackiego. Prze-

Kończąc, wyrażam nadzieję, że dal-

kolorowymi haftami, samodzialami, które

la królową polskich rzek w tekście ,,Do

sze badania dokonań Grupy Poetyckiej

rwana zostala ciąglość recepcji dokonań

Horynia":

przędzą dziewczęta na chlopską odzież),

(uzyskane od rodziny mieszkającej

twórczych.

,,Wolyń" będą prowadzone przez hi-

Wislo Wolynia, bądź pozdrowiona

zwyczajami, nawet zabobonami, baśnia-

w Ukrainie), Zofii Wierzbickiej (w wy-

Pamiętam z jakim entuzjazmem powi-

storyków literatury oraz polonistykę

mi, legendami. W tej poezji księżyc (nieraz

niku kontaktu z rodziną ) są pierwszą

dumą kresową mi się rozśpiewaj.

publikacją.

tany zostal numer ,,Poezji" prezentujący

uniwersytecką.

nazywany miesiącem) częściej pojawia się

By doprowadzić do wydania tej pozycji

poetów emigracyjnych, w tym czlonków

niż slońce.

Wladyslaw Milczarek pisze w ,,Liry-

Lech Wojciech Szajdak: Grupa Po-

Grupy.

zmie Wolynia":

Wszystkie wydrukowane w tomie

badawczej Autor stworzyl wlasne domo-

etycka ,,Wolyń" ­ geneza, przedstawi-

we archiwum, dokonal wnikliwej kweren-

Należy podkreślić zaslugi L. W. Szaj-

Można o wszystkim zapomnieć, można

wiersze posiadają odrębną sygnaturę

ciele, wiersze. Wydawnictwo Muzeum

daka, który przybliżyl oczekującym

określającą rok ich wydania/napisania

dy źródel znajdujących się w bibliotekach

wszystkiego się wyrzec,

i archiwach polskich oraz ukraińskich,

czytelnikom w zwartej, dostępnej for-

Niepodleglości, Warszawa 2023, ss. 544.

Lecz milość rodzimej ziemi nie sczeźnie

oraz miejsca pierwszych, ważniejszych

publikacji. Wymagalo to ogromnej, wiele

zebral teksty, artykuly prasowe, foto-

mie utwory poetyckie wysokiej rangi

ISBN: 989-83-67398-07-7

w największej rozterce,

artystycznej.

grafie oraz zabiegal o uzyskanie zgody na

Nie trzeba być poetą, by milość taką rozumieć.

lat trwającej pracy, sięgania do archiwów,

O wyrażeniach na Ukrainie / w Ukrainie w twórczości Juliusza Slowackiego

Dyskusja o użyciu wyrażeń na

stycznia 2023 r.), poety i pisarza, tluma-

widzenia sprawa jest bardziej skompliko-

nie zostaly przez urodzonego w Krzemień-

Ukrainie i w Ukrainie w funkcji

cza, dzialacza spolecznego i politycz-

wana, co zresztą zauważyl także Dmytro

cu poetę użyte intencjonalnie ­ to po pro-

okoliczników miejsca (być,

nego, pierwszego Ambasadora Ukrainy

Pawlyczko, gdy o polączeniu na Ukrainie

stu typowy stan polszczyzny początku

znajdować się gdzie?) ­ jak

w Polsce.

pisal w 1999 roku: ,,jak zwykliśmy mó-

XIX stulecia, kiedy to konkurowaly ze

wiele tego typu medialnych

Dmytro Pawlyczko w licznych wy-

wić tak my, jak i Polacy". Okazuje się bo-

sobą w Ukrainie i na Ukrainie. A nowa nor-

batalii ­ jakby nieco przycichla.

stąpieniach publicznych ­ osobiście mia-

wiem, że w języku ukraińskim wyrażenie

ma ­ na Ukrainie ­ miala dopiero się utrwa-

Wydaje się, że w obiegu

lem okazję sluchać go kilkakrotnie m.in.

на Україні (dokladny, strukturalny odpo-

lić jako jedyna i obowiązująca. Nie można

publicznym w Polsce normą

podczas cyklicznej konferencji ,,Dialog

wiednik polskiego na Ukrainie) przez dlugi

więc twierdzić, że skoro Slowacki pisal

staje się wyrażenie w Ukrainie.

Dwóch Kultur", która corocznie odbywa

czas bylo normą. Można je znaleźć nawet

w Ukrainie, to podkreślal, że ,,Ukraina to

Ten sposób mówienia i pisania

się w pierwszych dniach września w Mu-

w najważniejszych dla tożsamości ukraiń-

odrębne państwo".

zostal usankcjonowany

zeum Juliusza Slowackiego w Krzemień-

skiej tekstach. Dość wspomnieć o wierszu

Przejdźmy teraz do normy wspólcze-

decyzją Rady Języka Polskiego

cu ­ zwracal uwagę, że Slowacki jako

Tarasa Szewczenki ,,Testament mój":

snej. Komunikacja językowa nie jest możli-

przy Prezydium Polskiej

pierwszy ,,uznal" Ukrainę, gdyż w swoich

Як умру, то поховайте

wa bez odbiorcy i nadawcy. W wolnym spo-

Akademii Nauk z lipca 2022 r.

utworach używal wyrażenia w Ukrainie,

Мене на могилі,

leczeństwie nadawca może mówić co chce

Z dokumentem można zapoznać

a nie tak jak wspólcześnie mówią Polacy

Серед степу широкого,

i swój przekaz budować za pomocą środ-

się na stronie internetowej

ków, które uważa za najodpowiedniejsze do

na Ukrainie. Takie stanowisko Dmytro

На Вкраїні милій

RJP (https://rjp.pan.pl).

osiągnięcia zamierzonego celu komunika-

Pawlyczko przedstawil po raz pierwszy

mają jednak charakter inny, naukowy

(W dostępnym mi przekladzie tego

Językoznawcy o tradycyjnym

wiele lat przed napaścią Rosji na Ukrainę,

i trzeba je uważnie czytać i analizować,

cyjnego. Aby ten cel osiągnąć musi pamię-

wiersza na język polski Leona Pasternaka,

nastawieniu do języka nie

nawet przed rosyjską aneksją Krymu. Naj-

tać o odbiorcy przekazu, tzn. musi wybierać

gdyż ­ parafrazując slowa znanego XIX

tlumacz zastosowal inny schemat skladnio-

tyle zaakceptowali tę normę,

dawniejszy ślad w piśmie znalazlem w jego

odpowiednie środki językowe. Nawiązując

wiecznego historyka Józefa Szujskiego ­

wy ­ tam gdzie u Szewczenki jest на Вкраїні,

co ­ rozumiejąc, że w języku

rzadko cytowanym artykule pt. ,,Juliusz

do slów wspomnianego już Stanislawa

,,falszywa filologia może być mistrzynią

czytamy: Pośród stepu szerokiego / Ukrainy

najważniejszy jest powszechnie

Slowacki i Ukraina", który Pawlyczko

Westfala, możemy powiedzieć, że jeśli dziś

falszywej polityki" (Szujski pisal o historii).

milej ­ czyżby byla to świadoma ucieczka od

przyjęty zwyczaj, uzus ­ nie

opublikowal w 1999 r. Ćwierć wieku temu

Poszukiwania w wybranych zbiorach

niejako wracamy do stanu sprzed ponad

wyrażenia na Ukrainie?). W tekstach ukraiń-

tyle pochwalają nową normę,

Pawlyczko zwrócil uwagę na ­ jak sam

utworów Juliusza Slowackiego pozwa-

200 lat, to nie ze względu na poprawność

skich wyrażenie на Вкраїні / на Україні znaj-

co deklarują, że nie będą się jej

pisze ­ ,,proroczą genialność" poematu

lają stwierdzić, że obserwacja Dmytro

historyczną, podlug której to co dawne jest

dziemy też w utworach m.in. Pantelejmona

przeciwstawiać. To stanowisko

,,Waclaw" Juliusza Slowackiego (pierwsze

lepsze, lecz czynimy pewien gest kurtu-

Pawlyczki jest trafna, zgodna ze stanem

Kulisza, Lesi Ukrainki, Iwana Franki. Aż do

dobrze ilustruje np. wypowiedź

wyd. 1839) w odniesieniu do Ukrainy. Nie

azji wobec naszych sąsiadów. Pamiętajmy

faktycznym. Wyrażenie w Ukrainie znaj-

końca XX wieku pisali tak również Ukraińscy

prof. Jana Miodka w programie

wchodząc w analizę przeslania utworu ani

jednak, że język rozwija się spontanicznie,

dziemy nie tylko w poemacie ,,Waclaw",

w diasporze. Gdyby więc zastosować przyję-

,,Slownik polsko@polski"

nie oceniając trafności literackiej interpre-

lecz także w innych tekstach poety, np.

tą przez Dmytra Pawlyczkę metodę do anali-

,,pozaświadomie", zaś gesty kurtuazji ję-

(marzec 2022 r.):

tacji poematu przez Dmytra Pawlyczkę,

Kozak, zrodzon w Ukrainie, / Wesolością,

zykowej, choć są naturalnymi ,,odruchami

zy zacytowanych powyżej wypowiedzi, mu-

zajmiemy się jego uwagą o interesującym

męstwem slynie... (,,Dumka ukraińska");

psychicznymi" (Miodek) to są intencjonalne.

sielibyśmy przyjąć, że najwybitniejsi twórcy

Jeśli powtarzają się dostatecznie często, to

nas wyrażeniu w języku Slowackiego

I wyście żyli ­ tu w Ukrainie (,,Żmija");

ukraińscy kontestowali ukraińskie dążenia

HENRYK DUDA

i jego funkcjonowaniu w języku polskim

mogą się utrwalić, wejść do spolecznego

Cztery świecily slońca w Ukrainie / Po-

do niepodleglości albo przynajmniej byly im

KATEDRA JĘZYKA POLSKIEGO KUL

obiegu. W Polsce to się wlaśnie dzieje.

i ukraińskim:

zadnieprzańskiej (,,Beniowski", Pieśń II);

one obojętne!

To psychologiczny odruch podciągnię-

Ciekawe wlaściwie, że w tym polskim

póki w Ukrainie / Dziad chodzi z pieśnią

***

Wróćmy jeszcze raz do slów Pawlyczki:

cia ich do typowego modelu polączeń z na-

tekście aż dwukrotnie spotykamy wyraz

(tamże); A nigdzie o Wernyhorze w Ukra-

Spojrzenie na tę kwestię z perspek-

,,jak zwykliśmy mówić tak my, jak i Polacy,

zwami państw: do Szwecji, w Szwecji, do

tywy ukraińskiej pokazuje, że Ukraińcy

[sic!] ,,w Ukrainie", a nie ,,na Ukrainie", jak

inie ani slychu (,,Sen srebrny Salomei").

nie nadając temu żadnego znaczenia". Klu-

Argentyny, w Argentynie, do Kanady, w Ka-

zwykliśmy mówić tak my, jak i Polacy, nie

rozpoczęli walkę o wyrażenie в Україні

Nie są to wszystkie znane mi przyklady

czowa w naszych rozważaniach jest fraza

nadzie, do Hiszpanii, w Hiszpanii itd., itd.

w języku ukraińskim już w ostatnim dzie-

nadając temu żadnego znaczenia. Tymcza-

z pism Slowackiego. Można mi zarzucić,

,,nie nadając temu żadnego znaczenia". Jed-

I ja ten odruch podkreślający przyimkami

sięcioleciu XX wieku. Wzięla w niej udzial

sem ,,na Ukrainie" oznacza niby gdzieś, na

że przyklady te nie są reprezentatywne,

ną z pierwszych naukowych analiz interesu-

do, w samostanowienie państwa Ukrainy

jakiejś części czegoś większego, dlatego

tzn. nie przebadalem wszystkich tekstów

także ukraińska dyplomacja i proukraiń-

jącego nas zjawiska przeprowadzil w latach

w tej dramatycznej sytuacji rozumiem i nie

teraz my przyjęliśmy jako regulę pisać

skie lobbies poza Ukrainą. Jest ta batalia

pisarza, nie zastanawiam się nad chrono-

trzydziestych XX wieku Stanislaw Westfal,

będę przeciwko niemu wytaczal popraw-

i mówić tak, jak pisal Slowacki: ,,w Ukra-

częścią ukraińskiej polityki państwotwór-

logią tych przykladów o etc. Musimy tak-

który przebadal dzieje wyrażeń на Вкраїні /

nościowych dzial.

inie", podkreślając tym, że Ukraina to od-

że wziąć pod uwagę fakt, że w utworach

на Україні. Z analizy tego lingwisty wynika

czej. Taką politykę prowadzi i ma prawo

W odmianie potocznej, zwlaszcza

rębne państwo.

Slowackiego można znaleźć również po-

prowadzić każde suwerenne państwo

jednoznacznie, że konstrukcje na Litwie i do

w polszczyźnie starszego pokolenia, nadal

W dalszej części swojego wywodu

lączenie na Ukrainie (np. w liście do mat-

i każda świadoma swojej tożsamości spo-

Litwy zaczęly się gwaltownie szerzyć od

dominuje tradycyjne na Ukrainie. Taki stan

Dmytro Pawlyczko idzie jeszcze dalej.

ki z 24 stycznia 1832 r.; w cytowanej już

początku XIX wieku. W twórczości pisarzy

leczność. Myślę, że wypowiedzi Dmytra

rzeczy pozwala przypuszczać, że o użyciu

Należy więc uważać prorocze slowa

pieśni II ,,Beniowskiego": Czy nie wiesz ty,

XIX stulecia panuje w tym względzie cha-

Pawlyczki byly częścią tej polityki. Jak wi-

przyimków na / w w polączeniu z nazwami

Slowackiego o zmartwychwstaniu Ukra-

że na Ukrainie / zaczęla się rzeź i szlachty

os. Niemniej jednak już w ,,Panu Tadeuszu"

dzimy, przynajmniej jeśli chodzi o Polskę,

krajów będą dyskutować jeszcze następne

iny za wizję jego wlasnego ukraińskiego

wyrżnięcie?).

Adama Mickiewicza widać przewagę form

polityka ta odniosla sukces. Nawiązując do

pokolenia mówiących po polsku. Nieczęsto

patriotyzmu, przejętego od ludu ukra-

Nasza wiedza o ewolucji polszczyzny

zgodnych z normą dominującą w pierw-

znanych slów Juliusza Slowackiego można

się bowiem zdarza, że uzus zmienia się

ińskiego. Trzeba tu mieć na uwadze, że

w ostatnich dwu stuleciach, a także świa-

szych latach XXI wieku. Najważniejsze, że

powiedzieć, że jest to Dmytra Pawlyczki

raptownie, z dnia na dzień. To samo można

Ukraina nie stanowi tutaj [w poemacie

domość, że w języku nie istnieje ścisly

proces upowszechniania się ­ pisal Westfal

,,za grobem zwycięstwo".

powiedzieć o wyrażeniach na Ukrainę i do

,,Waclaw" ­ H. D.] geograficznego pojęcia,

ścisla odpowiedniość ­ uczenie nazywa-

­ zwrotów z na byl procesem pozaświado-

Dr hab. Henryk Duda, prof.

Ukrainy, których używamy jako okoliczni-

nie jest częścią Polski, lecz jest to państwo

na izomorfizmem ­ między wyrażeniami

mym, i że nie moglo być mowy o jakiejkol-

Katolickiego Uniwersytetu Lu-

ków kierunku ( jechać dokąd?). Tu zajmie-

historyczne, które ma zmartwychwstać.

językowymi a pojęciami i strukturami po-

wiek intencji obrażającej.

belskiego Jana Pawla II, kierow-

my się tylko parą na Ukrainie / w Ukrainie.

Z wypowiedziami publicznymi Dmytra

znawczymi, pozwala mi wątpić, czy tylko

Można zalożyć, że ekspansja na w po-

nik Katedry Języka Polskiego tej

Dokladniej, spojrzymy na tę kwestię

Pawlyczki, zwlaszcza tymi z okresu po

na podstawie języka ­ jak to zrobil Dmytro

lączeniu z nazwą Ukraina miala podobny

uczelni. Kontakt: henryk duda@

w kontekście twórczości Juliusza Slowac-

aneksji Krymu, trudno polemizować. Mia-

Pawlyczko ­ można wnioskować, że Slo-

charakter. Dmytro Pawlyczko mógl napi-

kul.pl Artykul jest skróconym

kiego oraz interpretacji jego twórczości

ly one charakter manifestu politycznego

wacki ,,uznal" Ukrainę.

sać ,,nie nadając temu żadnego znaczenia",

zapisem wystąpienia przygoto-

przez Dmytra Pawlyczkę. Są ku temu

ich autora, deklaracją przywiązania auto-

Wiemy z historii języka polskiego, że

gdyż rozpowszechnienie się wyrażenia na

wanego na konferencję ,,Juliusz

dwie okazje. Pierwszą jest międzynarodo-

ra do Ukrainy i ­ pośrednio ­ wezwaniem,

w odleglejszej przeszlości dominowaly

Ukrainie w polszczyźnie i w języku ukra-

Slowacki: dialog dwóch slowiań-

wa konferencja ,,Juliusz Slowacki: dialog

apelem do Ukraińców do obrony Ojczyzny.

polączenia w Litwie, w Ukrainie. Para-

ińskim odbylo się pozaświadomie. Tak jak

skich kultur językowych" (Tarno-

slowiańskich kultur językowych", która

Takich apeli nie analizują uczeni, lecz poli-

doksalnie polączenia na Litwie, na Ukra-

w przypadku Litwy nie można dopatrywać

polski Narodowy Uniwersytet Pe-

odbędzie się w Uniwersytecie w Tarno-

tycy. I jeśli trzeba ich autorzy otrzymują

inie zaczęly się szerzyć w XIX stuleciu,

się tu celowej deprecjacji Ukrainy. Formy,

dagogiczny Imienia Wolodymyra

polu w końcu marca br. Drugą zaś rocz-

polityczną ripostę. Wcześniejsze, druko-

gdy zarówno Litwa, jak i Bialoruś byly

które Dmytro Pawlyczko uznaje za prze-

Hnatiuka, kwiecień 2024 r.).

nica śmierci Dmytra Pawlyczki (zm. 29

wane w Polsce wypowiedzi Pawlyczki

już częścią Rosji. Z historycznego punktu

jaw ukraińskiej świadomości Slowackiego,