19

nr 6 (442) 26.03.­15.04.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Polski orzel nad ratuszem lwowskim

Wedlug kronikarza

sporządzony na pergaminie, opiewający

lwowskiego Bartlomieja

jak następuje: ,,W czwartym roku Zmar-

Zimorowicza, również

twychwstania Rzeczypospolitej Polskiej,

za Naczelnika Państwa Józefa Pilsudskie-

historyka i dyrektora

go, wojewody Ziemi Lwowskiej Kazimierza

archiwum miejskiego

Grabowskiego, kiedy na czele miasta stal

Aleksandra Czolowskiego,

Prezydent Józef Neumann ­ to godlo Pań-

autora książki ,,Ratusz

stwa umieszczono na szczycie wieży ratu-

lwowski" wydanej w serii

sza dnia 24 września 1921 roku. Orla tego

,,Biblioteka Lwowska", po

ofiarowala miastu korporacja majstrów

ślusarskich, której przewodniczącym byl

raz pierwszy ozdobiono

podówczas Gustaw Pammer. Wykonal go

wieżę ratusza lwowskiego

Franciszek Będkowski ­ majster ślusarski,

godlem państwowym,

przy pomocy wermistrza Józefa Drezow-

orlem polskim,

skiego wedlug rysunku architekta Euge-

z początkiem wieku XVII

niusza Czerwińskiego, docenta politechni-

za slawnego burmistrza

ki lwowskiej. Wznoś się, wladaj nad nami

po wieczne czasy Orle Bialy na szczęście,

Marcina Kampiana.

chwalę i pożytek Rzeczypospolitej".

Jednak już we wrześniu 1923 roku ,,Wiek

JURIJ SMIRNOW

Nowy" przypomnial ,,ojcom miasta", że orzel

Aleksander Czolowski podaje, że

na maszcie, to nie jedyny herb państwa

,,...w 1619 roku burmistrz dr Marcin Kam-

zaborczego, który zdobil ratusz lwowski.

pian kapitalnie przebudowal ratusz lwow-

W artykule ,,Antyk na ratuszu" czytamy:

ski i na nowo go ozdobil. Starą wieżę roze-

,,Kolekcję lwowskich antyków dwuglowych,

brano do wysokości czwartego piętra i na

więdnących dotąd sieroco na niektórych rzą-

RATUSZ LWOWSKI, 1835 ROK

pozostalym czworobocznym zrębie zbu-

dowych budynkach, należy uzupelnić jesz-

dowano wieżę górną, ośmioboczną. Wyżej

cze jednym: na lwowskiej wieży ratuszowej,

świątecznym rozkaz dokonania symbolicz-

korporacja powierzyla swojemu czlonkowi

przyjechal na Rynek Naczelnik Państwa,

zbudowano kopulę. Wysokość wieży wy-

na czterech jej ścianach poniżej zegara, znaj-

nego czynu dostal odzial elektrotechniczny

Franciszkowi Będkowskiemu, majstrowi

witany entuzjastycznie przez zgromadzo-

nosila 30 sążni, czyli 58 metrów".

dują się po dziś dzień godla państwowe bylej

Wojska Polskiego, który stacjonowal we

ślusarskiemu, przy pomocy werkmistrza Jó-

nych. Po odśpiewaniu kantaty przez chór

Wieżę ozdobiono licznymi rzeźbami,

monarchii austrowęgierskiej ku wielkiej ucie-

Lwowie. Na szczyt wieży wspięli się: kapi-

zefa Drezowskiego. Koronę, dziób i pazury

,,Echo", prezydent Józef Neumann, powi-

opatrzono u góry galerią i zakończono

sze swoich i cudzych patriotów austriackich.

tan Tadeusz Goebel z tegoż oddzialu i pluto-

orla pozlocono grubo zlotem dukatowym.

tawszy Naczelnika Państwa, przedstawil

smuklą glorietą... Glorietę zwieńczono

nowy Tadeusz Matula. Pomocny im byl sze-

Czas bylby najwyższy, o Rado Miejska i Ma-

Ważyl orzel ponad 20 kilogramów. Uroczy-

historię ratusza lwowskiego... Prezydent

iglicą z galką, zloconym wiatrowskazem

gistracie, zdjąć z murów przestarzale emble-

regowiec Stanislaw Dragala oraz naczelnik

stość odslonięcia godla państwowego na

Neumann odczytal też treść aktu pamiąt-

w ksztalcie lewka lwowskiego i orlem

miejskiej straży pożarnej Ciećkiewicz.

mata po 5-letniej prawie likwidacji państwa,

wieży ratuszowej zaplanowano na niedzielę

kowego, który sporządzony zostal na per-

państwowym. Lewek ten byl nie tylko wia-

Jak relacjonowala ,,Gazeta Lwowska":

które one reprezentowaly i wzbogacić nimi

24 września 1921 roku. Wlaśnie w tym dniu

gaminie i zalutowany w środkowej części

trowskazem, ale też symbolem miasta. Jego

Archiwum miejskie". Zamiar ten wykonano

,,Tadeusz Matula zwyklą pilką stalową

mial przebywać z wizytą we Lwowie Na-

orla na wieży ratuszowej".

upadek, zlamanie czy zniszczenie uważa-

po kilkugodzinnej pracy odciąl żelazne

dopiero w 1932 roku. 5 października tegoż

czelnik Państwa marszalek Józef Pilsudski

Po odczytaniu pamiątkowego

no za zly znak dla miasta i jego obywateli.

roku ,,Slowo Polskie" zawiadomilo swoich

cielsko czarnego orla od żelaznego gru-

oraz szereg innych wyższych urzędników

aktu orkiestra zagrala

Tak na przyklad, 9 lipca 1672 roku w czasie

bego slupa". Wydarzenie to oglądal tlum

czytelników, że ,,...orzel austriacki wykuty

państwowych ze stolicy, liczni dyplomaci

hymn narodowy, przy czym

silnej burzy lewek spadl i niebawem nastą-

w kamieniu, a znajdujący się na wieży ra-

mieszkańców miasta, zebranych na Rynku

i generalicja, którzy zjechali się do miasta

spadla zaslona i oczom

pilo oblężenie tureckie, najgroźniejsze ze

lwowskim. Lecz zobaczyć owego ,,gacka"

tuszowej od strony zachodniej ­ będzie jak

na otwarcie I Międzynarodowych Targów

tysięcy obywateli miasta

wszystkich w historii Lwowa.

wiadomo zdjęty i przechowany w muzeum,

chciala znaczna liczba ciekawskich. Dla-

Wschodnich.

odslonil się majestatyczny

Wieża ratusza kampianowskiego stala

na miejsce jego będzie osadzony orzel polski

tego przez pewien czas zostal on wysta-

Kilka dni przed zaplanowanymi uroczysto-

Orzel Bialy. Na szczycie

ponad 200 lat, niestety runęla 14 lipca 1826

wiony w oknie sklepu w hotelu ,,George",

tej samej wielkości. W tymże 1932 roku na

ściami wykonanie orla z calą precyzją ukoń-

wieży ratuszowej trębacze

roku. Nowy ratusz wybudowano wedlug

a następnie przekazany do Archiwum

wieży ratuszowej zniesiono postanowieniem

czono i werkmistrz Józef Drezowski i kapral

odegrali arię ,,Roty".

projektu architektów austriackich Markla

Miejskiego. Później zostal przekazany

Magistratu posterunek straży pożarnej.

lwowskiej straży pożarnej Grzegorz Bukala

Przemówil jeszcze krótko

i Treschera, i poświęcono 2 października

,,Slowo Polskie" donosilo: ,,Zgodnie z refe-

jako pamiątka historyczna do lwowskiego

przymocowali go do masztu na szczycie wieży,

przewodniczący korporacji

1835 roku. Wieżę jego ozdobiono już dwu-

ratem pana Wlodzimirskiego uchwalono

Muzeum Historycznego.

w miejscu na którym ,,...przez lat kilkadziesiąt

ślusarskiej i radny miejski

glowym austriackim orlem państwowym.

znieść posterunek straży pożarnej na wieży

3 czerwca 1921 roku zakończono re-

usadowiono dwuglowca austriackiego". Orla

Gustaw Pammer. O godzinie

Nowy ratusz stal niedlugo w swoim wy-

ratuszowej. Do powzięcia tej uchwaly zmu-

mont zegara ratuszowego, który przez

owinięto plótnem bialym i publiczność lwow-

18:00 Naczelnik Państwa

glądzie pierwotnym. W czasie ,,Wiosny

sily względy oszczędnościowe, a ponadto

kilku lat wojennych byl nieczynny, nie

ska z wielką niecierpliwością oczekiwala na

Józef Pilsudski razem

Ludów", 2 listopada 1848 roku, wskutek

doświadczenia wykazaly, że wobec rozbudo-

wskazywal czasu i nie wybijal godzin. Jak

przyjazd marszalka Józefa Pilsudskiego i uro-

z prezydentem miasta

bombardowania Lwowa przez artylerię

wy miasta zasięg dostrzegalności pożarów

podalo ,,Slowo Polskie", tego dnia ,,... ode-

czystość odslonięcia godla państwowego.

Neumannem, radnymi

austriacką ratusz stanąl w plomieniach.

z wieży jest coraz mniejszy, a wobec gęstej

zwal się zegar ratuszowy i wybija jak daw-

Otóż w dniu 24 września lwowski

miejskimi, wojewodą

lwowskim Kazimierzem

Olbrzymi pożar najpierw zniszczyl pomiesz-

sieci telefonicznej slużba na wieży okazala

niej godziny spoglądając na miasto z blysz-

,,Wiek Nowy" donosil: ,,W niedzielę po-

Grabowskim i innymi

czenia ze strony zachodniej, następnie

się zbędną. A zresztą koszty posterunku tego

czącymi zlotem cyframi tarczy".

poludniu odslonięto w sposób uroczysty

dostojnymi gośćmi, udal się

zaplonęla wieża jak olbrzymia pochodnia.

byly bardzo znaczne i wynosily okolo 15.000

Czasy byly niespokojne i od razu zastą-

orla polskiego na szczycie wieży ratuszo-

na uroczysty obiad, wydany

W pól do czwartej po poludniu potworny

zlotych rocznie, czyli zgloszenie jednego po-

pić na wieży również dawnego austriackie-

wej. W donioslym tym akcie wziąl udzial

przez reprezentację miejską.

huk rozlegl się w calym mieście. Runęla

żaru wynosilo 300­400 zlotych".

go orla na godlo odrodzonego państwa pol-

Naczelnik Państwa Józef Pilsudski oraz

kopula wieży ratuszowej druzgocząc swym

W latach dwudziestolecia międzywojen-

skiego nie bylo możliwości. Dopiero w 1921

szereg osobistości politycznych, czlonko-

Treść dokumentu pamiątkowego,

ciężarem zegar i dzwony. Zostal zniszczony

nego przeprowadzono też rekonstrukcję por-

roku powstal projekt nowego godla pań-

wie prezydium i reprezentacji miejskiej,

ulożonego w podnioslych wyrazach wy-

też lewek i orzel austriacki. Dopiero na wio-

talu wejścia glównego do ratusza. W 1929

stwowego dla ratusza lwowskiego, który

stowarzyszenia i organizacje narodowe

drukowaly wszystkie gazety lwowskie.

snę 1851 roku pod kierownictwem budow-

roku usunięto monumentalną grupę alego-

opracowal architekt Eugeniusz Czerwiński,

i tysiączne rzesze obywatelstwa lwow-

Między innymi w ,,Kurierze lwowskim"

niczego Wilhelma Schmidta wieża zostala

ryczną dluta Leonarda Marconiego, miano-

docent politechniki lwowskiej. Ufundować

skiego. U bramy ratusza tlum wielki się

czytamy: ,,W środkowej części Orla Bia-

odbudowana, lecz miala już nieco inny wy-

wicie rzeźby ,,Gościnność", ,,Męstwo" i ,,Pa-

wykonanie orla postanowila lwowska kor-

zebral, w chwili gdy jeszcze godlo Pań-

lego, który odtąd królować będzie nad

gląd, mianowicie bez monumentalnej kopu-

triotyzm", ustawione w roku 1880 z okazji

poracja ślusarzy na czele z jej przewodni-

stwa naszego oslonięte bylo bialym plót-

naszym miastem, znajduje się zalutowany

ly. Dlatego wieże podwyższono o trzy sążni,

wizyty do Lwowa cesarza Franciszka Józefa.

czącym Gustawem Pammerem, radnym

nem. Punktualnie o godzinie 5 popolu-

na wieczną rzeczy pamiątkę dokument

szczyt zamknięto plaskim dachem, czworo-

22 listopada 1935 roku obok glównego wej-

miejskim. Niestety w czasie wojennym nie

dniu poprzez gęste szpalery publiczności

bok otoczono blankami, pośrodku ustawio-

ścia do ratusza wmurowano tablicę pamiąt-

udalo się wykonać go z materialów pole-

no komorę drewnianą dla strażnika. W tym

kową z herbem Lwowa z krzyżem Virtuti

conych przez Radę Miejską i projektanta

czasie z wieży ratuszowej widać bylo caly

Militari i krzyżem Obrony Lwowa.

Eugeniusza Czerwińskiego, mianowicie ze

Lwów, a nawet przedmieścia, otóż wieża

Większość tych pamiątkowych her-

srebrzonej blachy miedzianej. Otóż korpora-

miala dla miejskiej straży ogniowej ważny

bów i tablic nie przeżyla burzliwych cza-

cja ślusarzy oświadczyla publicznie w pra-

charakter obserwacyjny. Przez środek da-

sów II wojny światowej, a nawet pierw-

sie lwowskiej, że ,,...ufundowany przez nią

chu przepuszczono wysoki maszt, na któ-

szej okupacji sowieckiej. Orzel nad wieżą

orzel na wieżę ratuszową nie może być wy-

rym tradycyjnie ustawiono wiatrowskaz

i tablica przy wejściu zostaly usunięte już

konany jak projektowano z blachy miedzia-

w ksztalcie zloconego lewka, zaś wyżej

w 1939 roku, w pierwszych miesiącach

nej i srebrzonej z powodu braku takowej

dzialalności nowej administracji sowiec-

­ dwuglowego państwowego orla austriac-

we Lwowie. Natomiast wykonany zostanie

kiej. Obecnie dawnych herbów austriac-

kiego. Z austriackiej fabryki Wilhelma Stie-

z blachy żelaznej , ocynkowanej, grubości

kich trzeba szukać w zbiorach lwowskiego

hle sprowadzono nowy zegar, który wiernie

5 mm. Nowy orzel ,,mierzyl 150 cm i mial

Muzeum Historycznego. Tam też znajduje

sluży naszemu miastu po dzień dzisiejszy.

skrzydla o rozpiętości 105 cm". W kadlubie

się wiatrowskaz ­ lewek z masztu wieży.

Dwuglowy orzel austriacki tkwil na

orla zlożone zostaly dokumenty inaugura-

W 2023 roku wielką niespodzianką bylo

maszcie ratuszowym do 1919 roku. 3 maja

cyjne i pamiątkowe".

odnalezienie wykutego w kamieniu orla

tegoż roku prezydent miasta Józef Neu-

Bylo też dążenie, by umieścić orla na

austriackiego, który możliwie pochodzil

mann wydal rozporządzenie zdjęcia ,,gac-

wieży w dniu patrona Wschodniej Malopol-

WEJŚCIE DO RATUSZA, KONIEC XIX WIEKU

wlaśnie z wieży ratuszowej.

ka" austriackiego z wieży. Otóż w tym dniu

ski św. Michala Archaniola. Wykonanie orla