16

nr 7 (443) 16­29.04.2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

Kresowe przedmioty mają glos

Zaczarowane instrumenty

W tym krótkim cyklu

Bösendorfera, obdarzonego w 1839 r. przez

,,opowiadań" będą przedmioty,

Ferdynanda I, cesarza Austrii, pierwszym

bowiem w każdym z nich

w historii tytulem ,,twórcy fortepianów na

zaklęta jest jakaś historia ­

dwory cesarskie i królewskie". Rzecz oczy-

czasem niezwykla, czasem

wista, bowiem Heszeles otrzymal general-

zwyczajna. Przedmioty

ne przedstawicielstwo fabryki na Lwów

nigdy nie są do końca nieme ­

i Malopolskę Wschodnią. Bösendorfery

uwięzione są w nich emocje;

trafialy na królewskie dwory Anglii, Fran-

emocje czekające tylko na

cji i Rosji. Grali na nich najwięksi: Johannes

FLET ROMANA JANISZEWSKIEGO

slowo, które je uwolni. Są

Brahms, Franciszek Liszt czy Ignacy Jan Pa-

niczym pamiętnik. Ożywiają

derewski. Zdobywaly zlote medale na mię-

pamięć i ją karmią. Nie ma

dzynarodowych wystawach, obecne byly

przedmiotów blahych. Każdy

na arystokratycznych dworach. W 1889

ROMAN JANISZEWSKI ZE SWOIM FLETEM (GÓRNY RZĄD, TRZECI

z nich to wehikul czasu. Jeden

r. manufaktura patronowala pierwszemu

OD PRAWEJ)

przedmiot to jedna opowieść,

Konkursowi Pianistycznemu im. Bösendor-

a bywa, że więcej. Przedmiot

i syna, Dyzia, który byl chyba jeszcze bar-

kursów tych nie ukończyl). Zglębial więc

fera, zorganizowanemu celem wspierania

jest bowiem niczym soczewka,

dziej nieznośny od nas, pani Janiszewska

Józef zasady gry filmowej, teorię gestu i jego

mlodych talentów i studentów ówczesnego

skupiająca wiele losów, wiele

okropnie go rozpieszczala, więc profesor

plastykę, ćwiczyl dykcję, mimodramat (!),

Konserwatorium Towarzystwa Przyjaciól

historii, wiele zdarzeń. Jedno

musial uciekać i od Dyzia" ­ wspominala

kompozycję postaci scenicznych, o zajęciach

Muzyki w Wiedniu, gdzie nagrodą dla zwy-

wspomnienie przywoluje

po latach Zuzanna Chomiczuk.

teoretycznych z historii kina, kinotechniki,

cięzcy byl oczywiście ufundowany przez

drugie z zakamarków pamięci,

Roman lubil swoją pracę w szkole i od-

kostiumologii, dziennikarstwa filmowego

Ludwika, syna twórcy firmy, Ignacego, for-

kątów szuflad, z pożólklych

dawal się jej z pelnym zaangażowaniem.

i wielu innych nie wspomniawszy. Po kilku

tepian. Tradycja honorowania w ten sposób

listów. Gawędzą przedmioty

Zawód nauczyciela wybral już podczas

miesiącach uznano, iż Józef nadawal się do

najlepszego ucznia konserwatorium utrzy-

o ludziach, ale i mieście ­

studiów na UJK we Lwowie, zatrudniając

ról komicznych, fars i komedii. Wedlug slów

muje się po dziś dzień! Sala koncertowa

Lwowie, Wlodzimierzu,

się w gimnazjum im. Marii Konopnickiej.

samej dyrektorki szkoly, do 1928 r. jej kursy

Bösendorfera, należala w latach 1872­1913

Stanislawowie, Kolomyi,

Cóż, kwalifikacje zawodowe do naucza-

ukończylo 486 adeptów, a niektórzy z nich

do jednych z najczęściej uczęszczanych sal

Tarnopolu... Tekst, po

nia geografii, geologii z mineralogią oraz

uzyskali ,,wszechświatową slawę jak: Mira

koncertowych Wiednia, w których grano

niewielkich zmianach,

kosmografii musial jednak potwierdzać

Palmi (Ambrosio Film, Rzym), Ina Gritt (Mo-

muzykę kameralną.

FORTEPIAN Z ,,DOMU SZOPENA"

pochodzi z książki ,,Sekrety

skladając przed Komisją Egzaminów Pań-

nachium), Ala Ćwikiewicz, Sabina Zaleska,

W latach międzywojennych dźwięki

FIRMY LEONA HESZELESA

kresowych kuferków" (Poznań

stwowych dla Nauczycieli Szkól Średnich

Gloria Romani (Berlin), Lili Różycka (Wiedeń),

fortepianu Bösendorfera rozbrzmiewaly

2019), autorki artykulu.

dodatkowy egzamin z nauki o Polsce

Chester Fedor (New Jork), Lisi Bialkowska

w domu przy ul. Andrzeja Potockiego 76 we

o o wiele większych gabarytach, ale prze-

i świecie wspólczesnym w 1948 r. Cie-

(Budapeszt), Lila Wętkowska (Berlin)". Ka-

cież i to się zdarzalo. Po dziś dzień napo-

Lwowie. To na nim bowiem ćwiczyl utalen-

kawe, czy przedkladal wówczas Komisji

riera światowa mlodemu Przysiężnemu nie

tkać więc można w niektórych mieszka-

towany muzycznie chlopiec ­ Andrzej Niko-

ANNA KOZLOWSKA-RYŚ

swój indeks, w którym aż się roi od na-

byla jednak pisana ­ ani na deskach scenicz-

niach pianina lub fortepiany zakupione

demowicz, przyszly pianista i kompozytor.

Zaczarowany lwowski flet... Bylo ich

zwisk profesorskich slaw, m.in. Hugo Ste-

nych ani na taśmie celuloidowej. We wrze-

A w ilu jeszcze innych domach? Choć trzeba

w ,,tamtym Lwowie", w ,,tamtych czasach".

wlaściwie dwa ­ duży, z dlugim ustni-

inhausa, Stefana Banacha, Wlodzimierza

śniu 1939 r., gdzieś tam pod Tomaszowem

przyznać, iż nie zawsze przy klawiaturze za-

I na jednym widnieje nostalgiczna już teraz

kiem z okladziną z kości sloniowej i drugi

Stożka, Marcina Ernsta, Stanislawa Tol-

Lubelskim, w szeregach 19 P.P. poszedl Józef

tabliczka: ,,Dom Szopena" Leon Heszeles

siadali, mówiąc delikatnie, przyszli wirtuozi.

­ piccolo. Graly dlugie lata we Lwowie,

loczko czy Stanislawa Grabskiego.

do niewoli. Potem Stalag VIII C w Żaganiu,

we Lwowie".

(...) I panna Hela, ta na drugim piętrze,

a potem w Krzeszowicach. A kto wie,

Flet z ustnikiem z kości sloniowej po

a gdy żagańskich jeńców wrześniowych

(Panie, na drogę rozumu ją sprowadź!)

Sklad i wypożyczalnia fortepianów

może i więcej świata zobaczyly? W każ-

latach, już w czasach powojennych, poda-

pozbawiono wbrew Konwencji Genewskiej

W naglym natchnieniu, w zadumie

i pianin ,,tak nowych jako też i przegranych"

dym razie bywaly często na ul. Chorąż-

rowano jednemu z uzdolnionych uczniów

statusu jeńca wojennego i wywieziono

najświętszej

dlugie lata znajdowal się przy ul. 3 Maja we

czyzny pod numerem 7. Gdy się glowę

Romana, zatrzymując jedynie w rodzin-

w gląb Niemiec na roboty, znalazl się mlo-

Jęla fortepian z furią demolować.

Lwowie, aż w październiku 1899 r. p. Hesze-

wysoko zadarlo, wzrok krzyżowal się

nym skarbczyku piccolo ­ zgrabny instru-

dy Przysiężny w dalekim Schwarzwaldzie,

les przeniósl go do domu wlasnego, czyli do

ze spojrzeniem olbrzymiego labędzia na

ment ze znanej paryskiej wytwórni Jérome

tuż przy granicy szwajcarskiej, u ,,bauera"

kamienicy ,,Pod Szopenem" na ulicę Sykstu-

Nie, dosyć tego! Wszystko kornie ścierpię:

szczycie budynku.

Thibouville-Lamy.

w Stühlingen. Wyzwolenie w kwietniu 1945

ską 11. Wybór instrumentów byl u Hesze-

Psa, handelesa, dostawczynię mleka,

Przekraczal próg tej szacownej kamie-

A gdzie te skrzypce Józka Przysiężne-

r. nie oznaczalo dla niego od razu powrotu do

lesa zawsze przedni. Spośród znanych ma-

Ale cierpliwość w końcu się wyczerpie,

nicy nie jeden raz Romek Janiszewski, kie-

go? Jakie przeszly dole i niedole? Na starej

rodziny. Pod koniec kwietnia czy z począt-

Kiedy się slyszy, jak fortepian szczeka.

rek w ofercie byly austriackie fortepiany

rując się do sal Konserwatorium Polskiego

przedwojennej fotografii roześmiany jak

kiem maja wraz z falą uciekinierów, bylych

Towarzystwa Muzycznego. Utalentowany

zawsze ,,Tońko" ­ tak bowiem wolano na

robotników przymusowych, obcokrajow-

pan profesor gimnazjalny geografii i mate-

Józefa, zapewne z racji nieopuszczającego

ców, ,,dipisów", udalo mu się przedostać do

matyki, ,,magister filozofii w zakresie geo-

go humoru, a może i podobnej do Henry-

Szwajcarii, a stamtąd do Wloch i zaciągnąć

grafii" na Wydziale Matematyczno-Przy-

ka Vogelfängera postury ­ trzyma swoje

się do 3 Dywizji Strzelców Karpackich. To

rodniczym Uniwersytetu Jana Kazimierza,

skrzypce w rękach. Zdjęcie wśród kole-

byl grudzień 1945 r. Dalej droga wiodla do

ukończyl ­ podobnie jak i jego malżonka

gów w pokoju koszarowym na lwowskiej

Anglii. Po demobilizacji byl Przysiężny jed-

­ owo Konserwatorium, a potem przez lata

Cytadeli ­ chwila wytchnienia przy akom-

nym z tych, którzy nie bacząc na wszystko

występowal w jego sali koncertowej. Mi-

paniamencie harmonii i skrzypiec.

zdecydowali się wrócić do Polski. Na poklad

lości do muzyki i fletu nie zdradzil nigdy,

A mial Józef zostać aktorem! Zagral na-

SS ,,Eastern Prince" plynącym z portu Leith

nic więc dziwnego, że instrumenty troskli-

wet przed wojną w paru filmach role trze-

kolo Edynburga do Gdańska wsiadlo ich wie-

wie spakowano do kuferka wyjeżdżając ze

cioplanowe, ukończyl bowiem w 1929 r.

lu. Jednak nie byl to już powrót w rodzinne

Lwowa. Pewnie i żarty sobie strojono w ro-

kurs w prywatnej Warszawskiej Szkole Gry

strony, ani na próg lwowskiego mieszkania

dzinie, że gdyby Roman urodzil się ,,ciut"

Sceniczno-Filmowej Niny Niovilli, a raczej

przy ul. Sulimirskiej. A skrzypce? Pewnie po

wcześniej, jakieś bagatela 80 lat, a koliga-

Antoniny Elżbiety Petrykiewicz, lwowian-

wojnie to już byly inne skrzypce, ale nadal

cje rodzinne z szambelanem cesarskim Ja-

ki z urodzenia. W tej samej, w której tajniki

pięknie graly pod smyczkiem Józefa i radości

niszewskim z Bursztyna bylyby bliskie, to

gry aktorskiej poznawal wcześniej Alek-

jego żony Karoliny.

zostalby pewnie uczniem Franciszka Xa-

sander Żabczyński (Żabczyński wdawszy

Największego samozaparcia wymaga-

werego Mozarta i nie flet, a fortepian byl-

się podobno w konflikt ze swoją mentorką

lo przetransportowywanie instrumentów

by mu pisany. O jakichkolwiek koneksjach

z organmistrzem i wlaścicielem fabryki

,,organów, harmonium i oltarzów" przy

ul. Ogórkowej we Lwowie, Mieczyslawem

Janiszewskim, nie wiedziano. Jedno trzeba

przyjąć za pewnik: zamilowanie do fletu

bylo wspólne dla Romana i jego teścia.

Gra na flecie zawsze dzialala kojąco na

Romana. Nawet jego uczniowie z Państwo-

wego Zakladu Wychowawczo-Naukowe-

go w Krzeszowicach, dokąd Janiszewscy

zawędrowali po wojnie, wspominali, że

schodzil do palacowych piwnic ­ Zaklad

mieścil się w dawnym palacu Potockich,

żeby mu nikt nie przeszkadzal, a grywal

zawsze, kiedy byl zdenerwowany, bo mu-

LABĘDŹ NA FASADZIE KONSERWATORIUM

zyka uspokajala go. ,,Mial w domu żonę

JÓZEF PRZYSIĘŻNY ZE SWOIMI SKRZYPCAMI