17

nr 7 (443) 16­29.04.2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

W Babim Jarze opowiadają o tradycyjnym żydowskim

świecie i zapomnianych symbolach

Ostatnio w Centrum

zobaczyć to piękno. Sama wystawa jest

,,Żywa Pamięć"

bardzo interesująca i nawet symboliczna.

Narodowego rezerwatu

Przez pryzmat wojny wiele rzeczy odbiera

się o wiele ostrzej.

Historycznego ,,Babi

Analogię pomiędzy dniem dzisiejszym

Jar" otwarto personalną

a przeszlością zobaczyl również żolnierz

wystawę prac stalego

,,Azowu", jeden z obrońców Mariupola, Wla-

autora Nowego

dyslaw Żajworonek. W czasie obrony ,,Azow-

Kuriera Galicyjskiego,

stali" stracil nogę. Zoperowano go w bunkrze

dziennikarza Dmytra

kombinatu nocą na 16 maja. Za kilka godzin

obrońcy kombinatu dostali rozkaz podda-

Poluchowycza,

nia się i znaleźli się w niewoli. W czerwcu

zatytulowaną ,,Satanów ­

tegoż roku Żajworonek podczas wymiany

zagubiony świat starego

jeńców wrócil do domu. Dziś wraz z czlon-

cmentarza żydowskiego".

kami rodzin ,,azowców" walczy o powrót

Ekspozycja w instytucji

towarzyszy broni z niewoli. Rosjanie bardzo

o statucie ,,Narodowy"

niechętnie oddają ,,azowców", a jego powrót

jest bardzo prestiżowa,

do domu jest raczej wyjątkiem ­ w niewoli

nie chciano zawracać sobie glowy ciężko

tym bardziej w takim

rannym jeńcem.

miejscu, jakim jest

Żajworonek przyszedl na wystawę

Babi Jar. Dodam, że

w jarmulce, co wyjaśnil tak:

Dmytro Poluchowycz

­ Babi Jar ­ to ogromny wspólny cmen-

wynalazl wlasny

tarz. Tu, gdzie się nie ruszysz ­ wszędzie

sposób opracowywania

ludzkie szczątki ­ mówi żolnierz. ­ Wiadomo,

PRACA DMYTRA POLUCHOWYCZA NA PODSTAWIE ZDJĘCIA NAGROBKA CNOTLIWEJ DZIEWCZYNY

że hitlerowcy, chcąc ukryć skalę swoich mor-

fotogramów, co czyni

SARY, CÓRKI RABINA MEJERA ZE LWOWA

dów, zaczęli później ekshumować ciala i palić

z nich w niezwykle

zainteresowaniem. Pod koniec kwietnia

zmasowany atak na Ukrainę. Biorąc pod

je, a popiól rozsypywano po terenie Babiego

treścią epitafiów. Natomiast, jeśli chodzi

i wielce artystyczne prace.

Jaru. Oprócz tego wystawa opowiada też

ekspozycja przeniosla się do Kijowa.

uwagę znaczenie Babiego Jaru, oczekiwa-

o wiek XVIII ­ to praktycznie trudno zna-

cmentarzu. Jarmulka więc, to dań szacunku

­ Dla naszej wspólnoty ważne jest to,

no co najmniej wizyty wladz miasta, a byl-

leźć dwa identyczne nagrobki. To zjawisko

dla zmarlych i żydowskiej cywilizacji.

by to wymarzony cel dla agresora. Ostroż-

jest odzwierciedleniem procesu degradacji

że w Narodowym Rezerwacie ,,Babi Jar"

TARAS KOZLOWSKI

I dalej o samej wystawie dodal:

ność nie zawadzi. I doslownie w godzinę

polskich miasteczek i zaczęlo się od razu po

otwarta zostala wystawa, będąca swego

­ Wielokrotnie pytano mnie: ,,Dmytrze,

po otwarciu ekspozycji na miasto spadl

­ Dziś tu, w Babim Jarze, wiele mówi się

rodzaju retrospektywą historii gmin ży-

przejęciu tych terenów przez Rosję.

czy nie mialeś żydowskich korzeni w ro-

o zniszczonej przez hitlerowców wybitnej

dowskich na Podolu ­ komentuje wydarze-

zmasowany atak, w którego wyniku zgi-

Gdy w okresie I Rzeczypospolitej te

dzinie? Skąd to zainteresowanie judaiką?

i interesującej kulturze żydowskich sztetli

nie Witalij Kamozin. ­ Opowiada ona w ory-

nęlo 10 osób zginęlo, w tym jedno dziec-

miasta i miasteczka rozwijaly się szybko,

­ przyznaje się krajoznawca. ­ Podkreślę

na Ukrainie. Hitlerowcy celowo niszczyli

ko. Z powodu alarmu z opóźnieniem przy-

to pod wladzą Petersburgu zaczyna się

ginalny sposób o historii gmin żydowskich

­ nie. Z linii matki wywodzę się z rodu

przedstawicieli tego narodu, jak i wszyst-

szli również pierwsi zwiedzający. Byla to

i w efekcie przyciąga uwagę do kwestii Ho-

gospodarczy kolaps, wywolany ostrymi

kozaków, a po ojcu ­ z polskiej szlachty

ko, co bylo z nim powiązane. Najstraszniej-

lokaustu, w wyniku którego kultura sztetli

szczególna grupa ­ przedstawiciele rodzin

dyskryminacyjnymi prawami. Przypomnę,

herbu ,,Nalęcz". Co się tyczy mego zainte-

sze ­ to bylo celowe zniszczenie ludności,

zostala calkowicie zniszczona.

żolnierzy pulku ,,Azow" ­obrońców Ma-

że w Imperium Rosyjskim Żydzi uważani

resowania spuścizną i kulturą żydowską

jako nosicieli pewnej kultury, obyczajów,

Stary cmentarz żydowski w Satanowie ­

riupola i żolnierze tego pulku.

byli za ludzi drugiego gatunku.

... Po pierwsze ­ interesuję się wszystkimi

tradycji... Ukryte w ornamentyce nagrob-

­ Znam Dmytra już od dziesięciu lat ­

Początkowo Dmytro Poluchowycz

to nie tylko muzeum pod otwartym niebem,

bez wyjątku kulturami narodowymi, któ-

ków symbole, którym poświęcona jest ta

mówi Natalia Krawcowa, jedna z aktywi-

tworzyl swe prace jako ilustracje do wy-

ale i swego rodzaju kronika historii wspólno-

re stworzyly wspólczesne Podole ­ moją

wystawa, tak wiele o nich mówi... Przed

stek rodzin ,,azowców". Jej syn do ostat-

dań krajoznawczych. Potem zapragnąl

ty żydowskiej Podola wyryta w kamieniu.

malą ojczyznę: ukraińską, polską, żydow-

niego bronil Mariupola i dostal się do

Holokaustem byla to otwarta księga. Na-

Są tu ,,zapisy", które i dziś brzmią aktualnie.

pokazać je szerzej. Tym bardziej, że ekspo-

ską, ormiańską... nawet osmańską. Turcy

tomiast dziś wielu przedstawicieli ludno-

zycja jest nie tyle o cmentarzu, co o trady-

W dawnych czasach, gdy wróg podchodzil

niewoli dopiero po rozkazie dowództwa.

również pozostawili swój ślad na naszych

ści żydowskiej nawet nie domyśla się ich

do miasta, do jego obrony stawali ramię w ra-

W niewoli jest do dziś. ­ W listopadzie

cyjnej sztuce ludowej i unikalnej kulturze

terenach. Co się tyczy nekropolii żydow-

ukrytego sensu.

żydowskich miasteczek Podola. Ta kultura

mię przedstawiciele wszystkich narodowo-

2022 r. na zaproszenie gminy Gródka Po-

skich, to te w Satanowie mają ogromną

Dziś podobną sytuacje mamy na

zostala ostatecznie zniszczona przez hitle-

ści. Na żydowskiej nekropolii mamy świadec-

dolskiego wraz z rodzinami ,,azowców"

wartość estetyczną.

Ukrainie. Na terenach okupowanych na-

twa tych walk: na jednym z nagrobków z XVII

gościliśmy u niego na Podolu. Mieliśmy

rowców podczas II wojny światowej. Jest

Z tym ostatnim trudno się nie zgodzić.

spotkania z mieszkańcami miasta, ucznia-

pastnicy celowo niszczą ludność ukraiń-

to swego rodzaju requiem ofiarom Holo-

w. zaznaczono, że nieboszczyk zginąl w wal-

Większość nagrobków od początków

mi, wolontariuszami. Przyjmowali nas na

ską, jako nosicieli ukraińskiej tożsamości

ce u bram miasta podczas wojny z ,,tuharyna-

kaustu i zniklej cywilizacji sztetli ­ żydow-

XVIII do końca XIX wieków są bez przesa-

i wszystko, co związane jest z Ukrainą.

tyle cieplo i serdecznie, że wiele matek,

skich miasteczek.

mi". W starych kronikach żydowskim w taki

dy arcydzielami sztuki. Mamy niezwykle

Obecnie nasze muzea i zabytki są celem

Ideę wystawy poparla Zjednoczona

sposób określano Tatarów i Turków. Dziś

których synowie zginęli lub dostali się

bogactwo renesansowych i barokowych

nr 1 dla Rosji. Niszcząc wszystko, Rosja

mamy prawie tę samą historię ­ przeciwko

do niewoli, po raz pierwszy zaczęly się

Wspólnota Żydowska Ukrainy, a przede

wzorów. Podobne można zobaczyć na

nowej nawale moskiewskiej walczą wszyscy

uśmiechać. Mieliśmy wycieczkę po Sa-

stara się pozbawić nas korzeni historycz-

wszystkim jej dyrektor Witalij Kamozin.

świątyniach rzymskokatolickich i ob-

tanowie. Niestety w listopadzie szybko

nych. Glówny cel wroga, jak i hitlerow-

W styczniu prace Dmytra Poluchowycza

obywatele Ukrainy, niezależnie od narodo-

rządków wschodnich z tego okresu. Po-

ców ­ zniszczyć caly naród. Ukraina ma

wości czy religii.

robi się ciemno i nie mogliśmy odwiedzić

wystawiane byly w największym muzeum

dobnie dekorowane są też palace, zamki

historię wielką, dawną i wielonarodo-

satanowskiej nekropolii żydowskiej. Gdy

żydowskim w Europie ,,Pamięć Narodu

Z oficjalnego otwarcia wystawy or-

i kamienice na Podolu. W Satanowie tego

wą. Lubimy i szanujemy swoją kulturę.

ganizatory zrezygnowali, nadeszly bo-

Dmytro obiecal nam nadrobić to wszyst-

Żydowskiego i Holokaustu na Ukrainie"

piękna jest nadzwyczaj dużo. Tu nawet

wiem informacje, że Rosja szykuje kolejny

ko tu, w Kijowie, chcieliśmy, rzecz jasna,

Lubimy i szanujemy kulturę innych na-

w mieście Dnipro. Cieszyla się tam wielkim

Kamieniec nie jest w stanie z nami kon-

rodowości, razem tworzących wspólną

kurować, wyprzedza nas jedynie chyba

kulturę Ukrainy... Przykladem tego jest

Lwów. Podkreślę ­ mowa tu o ilości. Za-

ta wystawa ­ podsumowal żolnierz ,,Azo-

znaczę, że w samym Jazlowcu są dziela,

wa" Wladyslaw Żajworonek.

przy których blakną nawet te najlepszych

Dyrektor Narodowego Rezerwatu Hi-

mistrzów z Satanowa.

storycznego ,,Babi Jar" Roza Tapanowa

Nie ma tu nic dziwnego, że artyści

w taki sposób ocenila wystawę:

z różnych narodów i wiary wykorzysty-

­ Partnerska wystawa ,,Satanów ­ za-

wali w swych pracach te same praktycz-

gubiony świat starego cmentarza żydow-

nie elementy zdobnicze i wzorce. Czerpali

skiego" jest już piątą wystawą naszej in-

je ze wspólnego źródla ­ europejskiej kul-

stytucji w czasie tej wojny. Takie wystawy

tury żydowskiej. Przykladem może tu slu-

są dla nas ważne dla zrozumienia kultury

żyć bestiariusz ­ przedstawianie różnych

i życia Żydów na Ukrainie przed II wojną

zwierząt i ptaków, zawierających glęboki

światową. Jednym z niewielu elementów,

sens filozoficzny, religijny i sakralny. Jest

świadczących o tym okresie są cmentarze.

to nadzwyczaj interesujące i daje wiele do

Ich badania i zachowanie ­ jest częścią na-

myślenia.

szej pamięci jako kultury Ukrainy w calo-

­ Ważny i wymowny aspekt ­ zaznacza

ści. Nasze projekty starają się odnawiać

Dmytro, ­ od lat dwudziestych XIX w. widzi-

,,żywą pamięć" o tragedii w przeszlości,

my gwaltowną degradację sztuki rzeźbia-

żeby Babi Jar nie byl jedynie miejscem

rzy żydowskich. Zanika indywidualność.

zbrodni, ale miejscem, gdzie mówi się o ży-

Artyści wykorzystują standardowe moty-

ciu ­ podsumowala Roza.

wy. Plaskorzeźby tracą glębię, wizerunki

Wystawa w Kijowie będzie ekspono-

stają się prymitywne i uproszczone. Często

wana do 21 kwietnia, a potem przeniesie

nagrobki odróżniają się od siebie jedynie

się do Odessy.