18

nr 7 (443) 16­29.04.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Mlyny i piekarnie. Doms-Thom-Czudżak

Przedstawiamy opowieść

i dziewięciu systemu kanalowego Bayer,

o dzialalności piekarzy

ogrzewanych węglem. Na ten czas byly to

lwowskich ­ zarówno

najbardziej znane niemieckie firmy, produ-

mistrzów cechowych,

kujące piece wypiekowe. Firma Werner-P-

jak i partaczy. Wypiek

fleiderer pracuje wedlug tej technologii do

chleba od starożytności

dziś. Ponad piecami umieszczono 18 wiel-

byl i pozostaje niezmiennie

kich plaskorzeźb z patynowanego gipsu na

jedną z najważniejszych

temat ,,Historii chleba". Na bocznej ścianie

dzialalności czlowieka.

byla wielopostaciowa spiżowa kompozy-

Wspanialy i dokladny

cja ,,Pax" (Pokój), na której przedstawieni

opis cechów piekarzy,

byli politycy i dzialacze kultury, dzialający

istniejących we Lwowie

w ówczesnym Lwowie. Prace te uważa-

wedlug zapisów kronikarskich

ne są za najlepsze dziala początkującego,

od 1425 r. pozostawila nam

a z czasem znanego rzeźbiarza, Zygmunta

wybitna historyk Lwowa

Kurczyńskiego. Stworzyl on te dziela na po-

KAROL CZUDZAK

Lucja Charewiczowa

czątku swej kariery, po powrocie do Lwowa

w swej fundamentalnej pracy

Dawny mlyn Domsa uzyskal drugie ży-

po studiach w Krakowie i Paryżu u Augusta

,,Lwowskie Organizacje

cie pod nazwą ,,Parowy mlyn Maria Helena

Rodena.

Zawodowe za czasów Polski

S. barona Brunickiego i Sp. we Lwowie". Bylo

Za halą pieców mieścila się hala roz-

HALA WYPIEKU CHLEBA

przedrozbiorowej" (1929).

to zyskowne przedsiębiorstwo, przynoszące

czynów, przygotowania ciasta (ciasto mie-

Dokonać opisu wszystkich

razem z piekarnią spory dochód. W centrum

Thom i Syn, parowy mlyn i parowa piekar-

tradycyjnie dzialalo wiele mniejszych

szano ręcznie), ważenia i dzielenia ciasta

piekarzy jest niemożliwie

miasta usytuowano liczne firmowe kioski,

nia" przy ul. Janowskiej, 52 byl Leon Thom.

lokalnych piekarni. Możemy sobie tylko

i formowania bochenków. Mąka dostar-

przez ich ilość. W XV w.

gdzie zawsze można bylo kupić świeże pie-

Przedsiębiorstwo rozwijalo się i w 1894 r.

wyobrazić różnorodność chleba i poran-

czana byla do maszyn mieszających z rur,

i kolejnych wiekach ilość

czywo z piekarni ,,Maria Helena".

pracowalo tu 125 robotników. Mlyn poruszal

ny aromat świeżo pieczonego pieczywa.

przeprowadzonych pod stropem. Rury te

czlonków cechu piekarzy nie

W 1902 r. Baron Brunicki umiera

silnik parowy o mocy 300 koni. Produkcja

Zresztą bywa tak i dziś.

lączyly się z leżącym na górnym piętrze

przewyższala 20. W II polowie

i tymczasowym zarządcą na czas likwidacji

przedsiębiorstwa zaslużenie zbierala nagro-

Początek XX w. charakteryzowal się

magazynem mąki.

XIX w. ­ bylo ich już 24,

przedsiębiorstwa i poszukiwania nowych

dy i dyplomy na różnych wystawach: w 1877

budową z wielkim rozmachem nowego, naj-

W magazynie sita do przesiewania

a w pierwszych latach XX w. ­

wlaścicieli zostal Jan Makuch. W 1904 r.

we Lwowie, w 1886 w Czerniowcach, w 1890

nowocześniej wyposażonego, wspanialego

i mieszania mąki zdolne byly przerobić 45

40. Przed I wojną światową we

mlyn i piekarnię wykupil Józef Joel Phillips,

we Wiedniu; srebrne medale na wystawach

przedsiębiorstwa piekarskiego, któremu

tys. kg maki na dobę. Na jeden wypiek wy-

Lwowie dzialalo już okolo 80

który w celu przeniesienia się do Lwowa

w Paryżu w 1878 r. i Krakowie w 1887 r.; zlote

w regionie nie bylo konkurencji. W 1907 r.

korzystywano 1,5 wagonu mąki, z czego

piekarni, w tym kilka wielkich

szybko sprzedal swoją ,,Mlynarską Spólkę

­ w Trieście w 1882 r. i Brukseli w 1888 r. Na

w Bialohoszczy zakupiono dzialki i już w na-

wypiekano 60 tys. bochenków. Firma od

przedsiębiorstw piekarskich.

pierwszego podolskiego mlyna automa-

początku XX w. wybudowano nowe wspól-

stępnym roku przy ul. Lewandówka 2 (ob.

początku postawila sobie wysokie para-

O nich to będzie mowa...

tycznego w Mikulińcach Józefa Philippa

czesne zabudowania firmy, zaprojektowane

Gródecka 168), o ponad kilometr o rogatki

metry: ,,Merkury" zabezpieczal chlebem nie

i Synów" w obwodzie Tarnopolskim. Takim

i wybudowane przez firmę Alfreda Zachare-

gródeckiej, rozpoczęto wznosić kompleks

tylko miasto Lwów ­ 30% produkcji rozwo-

to sposobem Józef Phillip i jego synowie

wicza i Józefa Sosnowskiego.

piekarni ,,Merkury". W 1909 r. piekarnię uru-

żono po innych okolicznych miastach. Lwów

IRYNA KOTLOBULATOWA

Jakób i Markus zostali wlaścicielami przed-

W 1908 r. Leon Thom umarl. Przedsię-

chomiono. Zalożycielami przedsiębiorstwa

byl podzielony na 14 rejonów, które obslu-

Jednym z pierwszych znaczących

siębiorstwa z dobra reputacją. Nowa firma

biorstwo rozdzielono pomiędzy czwórkę

i wspólwlaścicielami byli Karol Czudżak, Sta-

giwalo 14 wozów konnych i 2 samochody,

galicyjskich przedsiębiorców w różnych

pracowala pod szyldem ,,Parowy Mlyn

jego dzieci, ale sprawę zarządzania mly-

nislaw Kleczyński i Kazimierz Kielbusiewicz.

w stajni zawsze utrzymywano 28 koni, go-

dziedzinach byl Robert Doms (1816­1893).

Maria Helena. Józef Philipp i Synowie we

nem i piekarnią doręczono jednemu z sy-

Dalej opowiem o nich dokladniej. Na początek

towych do wyjazdu.

Wyznaczyl on swego rodzaju standard

Lwowie" przy ul. Hermana 3. Przedsiębior-

nów ­ Maksymilianowi Thomowi, który

o ,,Merkurym".

Przed halą wypieków bylo pomiesz-

przedsiębiorczości i wyjątkowego sukcesu

stwo istnialo do II wojny światowej, a po

faktycznie kierowal przedsiębiorstwem

Do planowania, budowy i dekoracji kom-

czenie szatni i lazienki dla personelu

w kilku, nawet nie bliskich do siebie dzie-

wojnie ­ pod nazwą ,,Melzawod Nr2" tre-

od 1895 r. Do masy spadkowej doszla też

pleksu powolano najbardziej znanych wów-

z basenem i prysznicami. Teren hal otaczal

dzinach. Doms byl znany nie tylko z pro-

stu ,,Glawmuka" przy ul. Lemkowskiej 9.

gorzelnia w miejscowości Żeldec (ob. rejon

czas architektów ­ takim perfekcjonalizmem

park, obsadzony krzakami róż ­ nie tyko

dukcji piwa ­ byla to tylko jedna z dziedzin

Obecnie mieści się tu Lwowska obwodowa

Kamionki Buskiej). Zaklad funkcjonowal

charakteryzowal się i sam Karol Czudżak.

dla piękna. Przy fabryce dzialala również

jego dzialalności.

inspekcja zbożowa.

do wybuchu II wojny światowej, gdy zo-

Piekarnie wybudowano wedlug projektu ar-

hala cukiernicza, gdzie wykorzystywano

Robert Doms pochodzil z rodziny

Warto tu też wspomnieć o jeszcze jed-

stal zniszczony w bombardowaniu.

chitekta Alfreda Zacharewicza. Usytuowano

tradycyjne dla Lwowa różane konfitury.

kupieckiej z miejscowości Racibórz na

nym, nieistniejącym, a niegdyś znanym

W 1946 r. na tym miejscu przy ul. Szew-

ją w oddaleniu od drogi i odgrodzono od prze-

W okresie po 1921 r. gdy nastąpily

Śląsku. Po opuszczeniu rodzinnych stron

przedsiębiorstwie. W 1861 r. przedsiębiorca

czenki 60 zalożono Lwowską fabrykę

biegającej tu linii kolejowej 800 metrowym

zmiany w dzialalności przedsiębiorstw

okolo polowy XIX w. rozpocząl on swą

Józef Thom wybudowal na przedmieściu Ja-

szkla. Pierwsza produkcja fabryki ukazala

murem. Na kompleks piekarni skladaly się:

przemyslowych i ich reorganizacja, ,,Mer-

intensywną dzialalność we Lwowie, jako

nowskim mlyn parowy, w dzialalności które-

się po dwóch latach. Z czasem produkcja

budynek glówny piekarni, budynek admini-

kury", jako jedna z pierwszych firm zaloży-

wlaściciel fabryki wódek i rosolisów,

go wykorzystywane byly miejscowe zasoby

zostala modernizowana i rozpoczęto pro-

stracyjny, budynek mieszkalny dla slużby

la Spólkę Akcyjną ,,Zaklady Przemyslowe

zarejestrowanej na Zniesieniu w 1841 r.

wodne. Na Wystawie Rolniczo-Przemyslowej

dukcje szkla hartowanego dla przemyslu

i pracowników, pomieszczenie gospodarcze

,,Merkury" we Lwowie", do której weszly

Z czasem zalożyl pierwszy mlyn paro-

w 1877 r. w grupie Nr 19 przedstawiono wy-

samochodowego: Lwowskiej fabryki auto-

­ stajnie, garaże i magazyny, do których do-

takie przedsiębiorstwa i organizacje, jak:

wy i piekarnię na Zamarstynowie (1857).

roby mlyna i piekarni parowej ,,Józef Thom

busów, Mińskiej fabryki traktorów, Lwow-

prowadzono tory z dworca. Wedlug zamyslu

Towarzystwo Gospodarcze, SA Bank Wla-

Czym by się Doms nie zajmowal, zawsze

i Syn" w nawiasie bylo zaznaczone ­ Leo

skiej fabryki ladowarek, dźwigów z Dro-

wlaścicieli fabrykę wyposażono wedlug

ścicieli Ziemskich, SA Bank Rolniczy, pie-

czynil to dokladnie i dobrze. Wkrótce pie-

Thom. Oznaczalo to, że wlaścicielem mlyna

hobycza, lwowskich kuchenek gazowych

najnowszych trendów przemyslowego wy-

karnia ,,Merkury" oraz K. Czudżak i s-ka.

karnia Domsa stala się najlepszą w mie-

byl syn Józefa Leon (1840-1908). Byl on wie-

i Lwowskiej fabryki ,,Kineskop".

pieku chleba. Przez wiele lat piekarnia ,,Mer-

Statut nowej Spólki Akcyjnej określal za-

ście, a dzięki temu znanemu przedsię-

loletnim radnym miasta Lwowa, radcą Izby

W czerwcu 1994 r., zgodnie z danymi

kury" byla największym i najpotężniejszym

kres jej dzialalności ­ zakladanie, kupno

biorstwu, ulica przy której leżala zostala

przemyslowo-handlowej, jednym z pierw-

Ukraińskiej korporacji przemyslu budow-

zakladem spożywczym na Galicji, a z czasem

i organizacja piekarni, mlynów, fabryk

nazwana Mlynarską (w okresie między-

szych żydowskich przedsiębiorców, odzna-

lanego, pracowalo w fabryce okolo 1,5 tys.

jedną z największych pólmechanicznych

przetwórstwa owoców i fabryk produkcji

wojennym ­ Hermana, ob. Lemkowska).

czonych rządowymi nagrodami austriackimi.

osób. W latach transformacji ustrojowej

piekarń w Polsce. Nie zważając na automa-

karmy dla zwierząt, prowadzenie dowol-

Produkcja mlynarska i chleb z piekarni

Na wystawie eksponowano wyroby z mąki

powstalo tu Towarzystwo Akcjonariuszy,

tyzację wielu procesów, pracowalo tu 120

nej dzialalności ­ pomocniczej i handlowej

Domsa wslawily się nie tylko we Lwo-

pszenicznej i żytniej, krupy pszenne drobno

a produkcję zmieszano, aż w 2005 r. teren

pracowników.

z tym związanej. Kapital zakladowy Spól-

wie, ale i poza granicami miasta. Dodat-

i grubo mielone, żytnie drobno mielone oraz

fabryki sprzedano firmie budowlanej ,,Pa-

Glówna hala byla idealnie czystą 75

ki wynosil 40 mln. zlotych.

kowym efektem jakości i ilości produkcji

różne gatunki chleba z wlasnej piekarni.

triakom". Dziś na tym miejscu wybudowano

metrową halą wypieków, gdzie niemożli-

Przez caly okres międzywojenny Za-

piekarni Domsa stalo się oburzenie i nie-

Powszechna Wystawa Krajowa z 1894 r.

osiedle mieszkalne. Z dawnych czasów za-

wym byl znalezienie brudu i prochu od pra-

klady Przemyslowe ,,Merkury" byly mo-

zadowolenie licznych drobniejszych pie-

nie wykazala znacznego wzrostu gatunków

chowal się budynek Thomów, ale i ten zostal

cujących tu pieców. W ścianie zewnętrznej

nopolistą na rynku piekarskim i pewnie

karzy Lwowa i szkwal ich skarg do Rady

chleba, krup i mąki najwyższej jakości. Przed-

przebudowany.

byly olbrzymie okna, a przy wewnętrznej ­

trzymaly palmę pierwszeństwa. Nieste-

miasta z oskarżeniami o monopolizację

siębiorstwo istnialo przez trzy dziesięciole-

Oprócz tych dwóch wielkich przed-

piece. Chleb wypiekano w czterech piecach

ty, nie znamy ówczesnego asortymenty

przemyslu.

cia. Calkowitym wlaścicielem firmy ,,Józef

siębiorstw spożywczych we Lwowie

systemu formowego Werner-Pfleiderer

przedsiębiorstwa, możemy jedynie domy-

ślać się o różnorodności produkcji.

Jednak Doms nie poprzestal na osią-

W 1940 r. zaklad znacjonalizowano, ale

gnięciach. Uważnie śledzil rozwój przemy-

nie zamknięto. Dzialal on jako ,,Piekarnia

slu, jego tendencje, powstawanie nowych

im. Woroszylowa". Nie wstrzymal produk-

dziedzin, które zjawialy pod koniec XIX w.

cji i za okupacji niemieckiej, a po wojnie

Stopniowo interesy przedsiębiorcy coraz

utrzymal swoją nazwę z 1940 roku. Po-

bardziej koncentrowaly się na przemyśle

tem zostal zreorganizowany w ,,Piekarnię

wydobywczym: ozokeryt w Boryslawiu,

Glawcheba Nr1". Po kolejnych reorganiza-

nowe zloża nafty i gazu, odkrywane z sza-

cjach w latach 1950-1980, dziala dziś jako

loną szybkością. Mlyn, piekarnia, wlasny

Piekarnia Nr 1 Prywatnego Towarzystwa

dom przy ul. Mlynarskiej 3 i zabudowanie

Akcyjnego ,,Koncernu ,,Clebprom".

robotnicze w 1886 r. zostaly sprzedane ba-

Po 90 latach ciąglej dzialalności

ronowi Sewerynowi Brunickiemu (1846-

w 1996 r. piekarnia zostala zrekonstru-

1902), wlaścicielowi mlyna w Zalesz-

owana i zmodernizowana, co pozwolilo

czykach. Pod koniec życia Robert Doms

dwukrotnie zwiększyć jej produkcję. Dziś

zbudowal przytulek dla artystów, litera-

zaklad obchodzi swoje 115-lecie.

tów i zbankrutowanych kupców i przemy-

WIDOK NA FABRYKĘ W STANIE BUDOWY OD STRONY KOLEI

(cdn.)

slowców z wlasnej fundacji (1885).