22

nr 7 (443) 16­29.04.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Józef Nowakowski ­ organista katedry lwowskiej  (1894­1990) cz. 2

Jedenastego kwietnia

34 lata temu zakończylo

się ziemskie życie Józefa

Nowakowskiego. Do

ostatnich niemal tygodni

pozostawal czynny

zawodowo jako organista.

Jedynie przez ostatni

miesiąc życia, gasnąc

cicho jak dogorywająca

świeca, nie opuszczal już

organistówki sluchając

JANINA I JÓZEF NOWAKOWSCY

Mszy św. z katedry

za pośrednictwem

dzialalności zawodowej, muzycznej, ,,nie-

pomagali ponadto: nadal ks. Jastrzębski aż

sporządzonego w tym celu

szkodliwy" pod względem ideologicznym

do śmierci w 1966 roku, jak również okreso-

zamiar prezentowania mieszkańcom Lwo-

wo, po powrociez sowieckiej zsylki: jezuita

naglośnienia.

wa muzyki organowej i wokalnej wespól

z pobliskiej parafii w Szczercu o. Ludwik

z przyjaciólmi, artystami opery lwowskiej.

Seweryn (1906­1970) i ks. Zygmunt Halu-

JOANNA PACAN-ŚWIETLICKA

W tych poczynaniach wspierali Nowa-

niewicz (1889­1974). Dopiero w roku 1974

JÓZEF NOWAKOWSKI PRZY ORGANACH KATEDRALNYCH

kowskiego m.in. zaufani i zaprzyjaźnieni

Tak też bylo 19 marca 1990 roku, kiedy

komitetowi katedralnemu udalo się wysta-

z nim od dawna baryton i zarazem kantor

chór Katedry Lwowskiej pod batutą Jego

rać o pierwszego po wojnie wikariusza, któ-

katedralny Marian Kolaziński (1910­1986)

z 32 kościolów rzymskokatolickich w mie-

ucznia i następcy, Bronislawa Pacana ­ jak

rym zostal wyświęcony w Rydze na Lotwie,

na posterunku i trwać do końca. Nie zawa-

oraz tenor Jan Hlady (1899­1988). Można

ście pozostawiono dla kultu jedynie czte-

co roku śpiewając w dniu imienin ­ uczcil

a pochodzący z rodziny zeslańców z Podola

hal się, licząc się z wszystkimi konsekwen-

by przypuszczać, że wobec braku księ-

ry świątynie (dwie następne zamknięto

Jego św. Patrona przygotowaną po raz

do Kazachstanu ks. Ludwik Kamilewski

cjami tej decyzji, podjąć walkę o ocalenie

ży mogących wówczas podjąć na stale

pierwszy na tę okazję ,,Mszę Świętokrzy-

kolejno w 1951 ­ kościól pw. Matki Bożej

(1946­2019). ,,Ojciec Rafal pesymistycz-

katedry.

poslugę w katedrze i z uwagi na niemlo-

Śnieżnej i w 1962 roku ­ kościól pw. św.

ską" Jana Adama Maklakiewicza. Jej wy-

nie zapatrywal się na tę sprawę, a jednak

Organista na trudne czasy

dy już wiek organisty takie argumenty

Marii Magdaleny, wówczas to katedra sta-

konania z Anną Czyżowską i Zbigniewem

Komitet kościelny przeforsowal" ­ odnoto-

przemówily do sprawujących wladzę,

la się jednym z dwóch ­ obok kościola św.

Jarmilką w partiach solowych Solenizant

W Niedzielę Wielkanocną1946 roku

wala w swoich wspomnieniach pt. ,,Historia

którzy przystali na takie ,,tymczasowe"

Antoniego ­ czynnych kościolów rzymsko-

pogratulowal. Mialam zaszczyt towarzy-

abp Eugeniusz Baziak odprawil ostatnią

Kościola we Lwowie od 1939 roku" Zofia

rozwiązanie. Nie bez znaczenia byl fakt

szyć wtedy chórowi realizując partię or-

Mszę św. pontyfikalną w katedrze lwow-

katolickich we Lwowie).

Sokolnicka-Izdebska.

zamieszkiwania i zameldowania Nowa-

ganową. Trzy tygodnie później, w Wielką

Aby uchronić Bazylikę Metropolitalną

skiej i w dniu 26 kwietnia 1946 roku na

Wsparciem dla wciąż jeszcze pelnego

kowskiego w katedrze (przy dawnym Pl.

od takiego losu, Nowakowski musial pod-

Środę, w wieku 96 lat utrudzony organista

zawsze opuścil Lwów, pod presją godząc

życiowej energii, chociaż dźwigającego już

Kapitulnym, którego nazwę zmieniono na

jąć niezbędne kroki. Calą energię i umiejęt-

zasnąl w Panu. Podczas uroczystości żalob-

się na rolę wygnańca w Polsce, w jej po-

na karku szósty krzyżyk Nowakowskiego,

Pl. Róży Luksemburg), a więc i posiadania

nych, które odbyly się w katedrze w Wielki

wojennych granicach. Tej decyzji, która

ności skupil na zapewnieniu bytu prawne-

byla żona, Janina z Hoszowskich, urodzo-

kluczy świątyni, których oddania odma-

Piątek, organy katedralne, na których gral

przypieczętowala masowy exodus du-

go, materialnego katedry nie zaniedbując

na w 1913 roku we Lwowie, córka Ludwika

wial. Legitymujący się ,,poprawnym" po-

przez 70 lat ­ milczaly. Cisza i skupienie,

równocześnie wymiaru duchowego jej eg-

chowieństwa i wiernych, Nowakowski

i Anny z Kisielewskich, którą poślubil 1 lip-

chodzeniem spolecznym, konsekwentny

towarzyszące kontemplacji Męki i śmierci

zystencji, starając się zapewnić podstawy

nie zaaprobowal do końca życia. Zdecy-

ca 1959 roku. Dzielnie trwala u boku męża,

w swoich dzialaniach Nowakowski wkrót-

Pana Jezusa korespondowaly z powagą

,,normalnego" funkcjonowania w ramach

dowanie bliższa byla mu postawa takich

podobnie jak pierwsza malżonka przez lat

ce zorganizowal komitet katedralny, or-

calkowicie nowej rzeczywistości nazna-

skromnych uroczystości pogrzebowych.

duchownych, jak ks. Andrzej Skrobacz

ponad trzydzieści, będąc jego ostoją na

gan powolywany zgodnie z ówczesnym

czonej inwigilacją i szykanami. Już samo

Mszy św. żalobnej przewodniczyl o.

z Mościsk, który powtarzal, ilekroć na-

jesieni życia. Dbala o uregulowany tryb

prawodawstwem państwowym w miejsce

Rafal Kiernicki, chór Katedry Lwowskiej

gabywano go o termin wyjazdu, że opu-

uzasadnienie celowości funkcjonowania

każdego dnia zapracowanego męża, o jego

zlikwidowanych struktur hierarchicznych

,,Requiem" odśpiewal a cappella, po czym

w ateistycznym państwie placówki tej

ści parafię dopiero wtedy, gdy wyjedzie

zdrowie, wypoczynek i odpowiednią dietę.

Kościola katolickiego (diecezja, dekanat,

trumnę z cialem odprowadzono na cmen-

miary, jaką bylą katedra, wymagalo nie

ostatni jego parafianin. Zawsze z pewnym

Stworzyla mu dom pelen ciepla i gościn-

parafia). Tzw. ,,dwudziestka" w imieniu

tarz Lyczakowski, gdzie zostala zlożona

lada sprytu i zręczności dyplomatycz-

wyrzutem i ubolewaniem organista kate-

ności. Prawie dwadzieścia lat mlodsza od

państwa zarządzala dzialalnością parafii

w grobowcu rodzinnym, znajdującym się

nych. Na podstawie trudnych dziś do

dralny przyjmowal wiadomość o likwidacji

malżonka, przeżyla go o lat dziewięć. To

i jako jej organ zalożycielski rozporzą-

jednoznacznego zweryfikowania infor-

tuż za murem Cmentarza Obrońców Lwo-

kolejnej parafii, o wyjeździe kolejnej rodzi-

dzięki jej pisemnej relacji, sporządzonej już

dzala jej majątkiem, zatrudniala pracują-

macji można wnioskować, że początkowo

wa, w pobliżu kaplicy Orląt. Na cmentarzu

ny. Katedra zostala pozbawiona probosz-

po śmierci męża na prośbę Bronislawa Pa-

glównym argumentem przedstawianym

cych przy kościele księży i pracowników,

dolączyl do grona żalobników przybyly

cza i kilku dotychczasowych wikariuszy.

cana, posiadamy szereg cennych informa-

zawierala coroczne umowy o dzierżawę

przez Nowakowskiego wladzom, który za-

z Lubaczowa do Lwowa na Wielkanoc ad-

Osamotniony Nowakowski podjąl jednak

cji i faktów z życia pana Nowakowskiego.

budynku katedry z Zarządem Historycz-

stanowczą, choć trudną decyzję pozosta-

pobiegl dalszym naciskom zmierzającym

ministrator apostolski archidiecezji lwow-

Potomkowie siostry pani Janiny użyczyli

no-Architektonicznego Rezerwatu m.

nia w sowieckim już Lwowie. Obserwowal,

w kierunku zamknięcia świątyni i zarazem

skiej bp Marian Jaworski. To pożegnanie

zaś zdjęć ze zbiorów rodzinnych, wykorzy-

Lwowa. Spotkania komitetu odbywaly się

stal się pewną ,,tymczasową przykryw-

jak rozpocząl się konsekwentny proces

nestora polskich katolików Lwowa bylo

stanych również w tym artykule.

w mieszkaniu organisty, pelniącego za-

ką" dla jej dalszego istnienia byla dekla-

zamykania świątyń i przekazywania ich

niezwykle wymowne. Ten, który opuścil

Fakt, że wówczas w katedrze stale

razem funkcję przewodniczącego owego

na cele poza sakralne. Byl świadkiem, jak

rowana przez niego chęć kontynuowania

Lwów przed laty jako alumn wraz z ewa-

mieszkal organista, byl niezwykle istot-

komitetu. Znajdowalo się ono w aneksie,

kuowanym do Kalwarii Zebrzydowskiej

ny dla księży przybywających do Lwowa

przylegającym od poludnia do prezbite-

seminarium duchownym teraz, w przeded-

w różnych sprawach z okolicznych parafii,

rium katedry, na piętrze, z oknami wycho-

niu objęcia rządów na lwowskiej stolicy

z Podola, Wolynia czy niekiedy z bardziej

dzącymi na kaplicę Boimów i ulicę Halicką.

metropolitalnej, żegnal tego, który wtedy

nawet odleglych stron. Zawsze mogli li-

Nowakowski zająl się pozyskiwaniem

w katedrze wbrew wyrokom historii pozo-

czyć na pomoc i nieodzowną w tamtych

księży do poslugi w parafii katedralnej. Nie

stal. Pozostal po to, by jak żywy kamień

okolicznościach dyskrecję państwa No-

bylo to zadaniem latwym. Większość kleru

rzucony na lwowski Boży szaniec trwać,

wakowskich. Wlaściwie o dowolnej porze

diecezjalnego opuścila Lwów, udając się na

ocalić, utrzymać, obronić. ,,Każdy z was,

dnia i nocy można bylo dostać się do ka-

zachód, inni ­ jak przedwojenny kanclerz

mlodzi przyjaciele, znajduje też w życiu

tedry. Każdy zaufany, bądź odpowiednio

kurii metropolitalnej we Lwowie ks. Zyg-

jakieś swoje ,,Westerplatte". Jakiś wymiar

poinstruowany wiedzial, że wystarczylo

munt Haluniewicz ­ skazani na podsta-

zadań, które musi podjąć i wypelnić. Ja-

zapukać do rynny katedry obok miesz-

wie sfabrykowanych dowodów odbywali

kąś sluszną sprawę, o którą nie można nie

kania organisty, by już za chwilę klucz

karę w sowieckich więzieniach i lagrach.

walczyć. Jakiś obowiązek, powinność, od

opuszczony przez panią Jasię na sznurku,

Z dotychczasowych badań wynika, iż na

której nie można się uchylić. Nie można

lądowal w ręku gościa i otwieral podwoje

calym terenie przedwojennej archidiecezji

,,zdezerterować". Wreszcie ­ jakiś porzą-

świątyni. Czasem dochodzilo do sytuacji

lwowskiej, który znalazl się w granicach

dek prawd i wartości, które trzeba ,,utrzy-

przezabawnych, a nieraz i wprawiających

Związku Radzieckiego, pozostalo zaled-

mać" i ,,obronić", tak jak to Westerplatte,

w zaklopotanie, jak wtedy, kiedy to mala

wie 21 kaplanów, w tym kilku we Lwowie.

w sobie i wokól siebie. Tak, obronić ­ dla

Tereska, siostrzenica pani Janiny, będąca

Pierwszym administratorem parafii na

siebie i dla innych". Jakże te slowa, skiero-

częstym gościem u bezdzietnego wujo-

okres dwóch lat zostal 64-letni ks. kanonik

wane do mlodzieży przez Papieża Polaka

stwa, zdecydowanie odmówila otwarcia

Karol Jastrzębski, przedwojenny wieloletni

kilka lat wcześniej, w 1987 roku, czyli jesz-

oczekującemu pod drzwiami w cywilnym ­

katecheta szkól powszechnych we Lwowie,

cze za życia pana Nowakowskiego, wspól-

bo jak wtedy inaczej ­ ubraniu tajnemu ks.

gorliwy orędownik kultu Bożego Milosier-

brzmią z postawą lwowskiego organisty,

biskupowi Janowi hr. Cieńskiemu ze Zlo-

dzia, który zaszczepil i szerzyl w katedrze.

którą sam zresztą nigdy za heroiczną nie

czowa, rezolutnie tlumacząc przybyszowi,

Pomagal mu, aż do przedwczesnej śmierci

uważal, sądząc, że zrobil jedynie to, co

że nie może go wpuścić, ponieważ go nie

w 1949 roku, mlody wikariusz Stanislaw

mu sumienie nakazywalo, jedynie to, co

zna. Interwencja wielce skonfundowanej

Ploszyński (1914­1949). W 1948 roku, po

należalo w tamtej sytuacji zrobić. Nie bę-

pani Jasi, która w porę jednak powrócila

powrocie z lagrów, funkcję proboszcza ob-

dąc już wówczas czlowiekiem mlodym, bo

z przepastnych zakamarków katedral-

jąl franciszkanin Sluga Boży o. Rafal (Wla-

u schylku II wojny światowej przekroczyl

nych, szczęśliwie wybawila hierarchę

dyslaw) Kiernicki (1912­1995), z którym

pięćdziesiąty rok życia, nie zawahal się

z niezręcznej sytuacji. Roztropnością i do-

JÓZEF NOWAKOWSKI (OD LEWEJ) Z KS. PRALATEM ZYGMUNTEM

Nowakowski wspólpracowal do końca ży-

jednak polożyć na szali przyszlość swoją

brem ogólnym kierowali się państwo orga-

HALUNIEWICZEM

cia. W duszpasterstwie katedry o. Rafalowi

i osób najbliższych, postanowil pozostać

nistostwo również świadomie rezygnując