18

nr 9 (445) 17­30.05.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Gestapo w Stanislawowie

Okres niemieckiej okupacji

swoją strukturę. Polski histo-

u wielu kojarzy się ze

ryk Grzegorz Mazur w swej pu-

zbrodniami gestapo. Holokaust

blikacji ,,Pokucie w latach II

Żydów, rozstrzeliwanie polskiej

wojny światowej" przytacza

inteligencji, przymusowe

dokladny schemat tutejszej taj-

wysylki do pracy w Niemczech

nej policji:

­ za wszystkim tym stoi

Oddzial I. Szef hauptstur-

zlowieszcza postać szefa

mführer SS Hans Krüger, jego

stanislawowskiego Geheime

zastępca untersturmführer SS

Staatspolizei ­ Tajnej Policji

Oskar Brandt;

Państwowej, Hansa Krügera.

I. A ­ administracja, więzie-

Tymczasem hauptsturmführer

nie, informatorzy;

Krüger kierowal zupelnie inną

I. B ­ Kripo (policja krymi-

organizacją. Wlaściwie jaką?

nalna), szef untersturmführer

SS Otto Tausch;

Oddzial II ­ polityczny SD,

IWAN BONDAREW

szef untersturmführer SS Wil-

HAUPTSTURMFÜHRER SS HANS

WILHELM ASSMANN ­ OSTATNI SZEF STANISLAWOWSKIEGO

Eins, zwai, policaj...

helm Assmann, jego zastępca

KRÜGER

GESTAPO

oberscharführer SS Getz.

Z początkiem wojny sowiec-

ko-niemieckiej sowieci z mia-

Jemu podporządkowane byly:

poszczególnych oddzialów na-

miastem w Rzeszy ,,wolnym od

,,Na parterze urzędowal Krü-

Oddzial III ­ szef sturm-

sta uciekli, a Stanislawów za-

wet nie posiadala stopnia ofice-

Żydów". Zorganizowal oblawę

ger, a obok niego Brandt. Naprze-

jęla armia węgierska. Węgrzy

scharführer SS Linauer, sklada-

ra, lecz jedynie stopień podpo-

na czlonków ukraińskiego pod-

ciwko schodów mieścila się roz-

malo wtrącali się w sprawy we-

jący się z:

rucznika. Tym nie mniej udawalo

ziemia w czasie przedstawie-

legla sala, gdzie w 1943 r. Brandt

III. A ­ do walki z polskim

im się utrzymywać w strachu

wnętrzne, wobec czego Ukraińcy

nia operetki ,,Szarik". W ciągu

przeprowadzil tzw. Sonderge-

podziemiem, szef Johann Mauer.

cale starostwo. Do ówczesnego

korzystali z szerokiej autonomii.

trzech dni pod murami synagogi

richty (sądy specjalne ­ aut.),

W jego pięciu referatach praco-

1 sierpnia 1941 r. Galicja, jako

starostwa stanislawowskiego,

rozstrzelano 27 czlonków ukra-

jednoosobowo wynosząc wyro-

oddzielny dystrykt, zostala wlą-

wali Wilhelm Mauer, jego mlod-

którym opiekowal się wydzial

ińskiego podziemia. Areszto-

ki Polakom i Ukraińcom, które

czona do Gubernatorstwa Gene-

szy brat, Hagen, Wilhelm Hahe-

Hansa Krügera, należaly dawne

wany po wojnie zmarl we wro-

przeważnie wyrokowaly karę

mann, Werner Hageman i inni.

ralnego ­ jak wówczas określano

polskie powiaty stanislawow-

clawskim więzieniu w 1948 r.

śmierci.

III.B ­ do walki z ukraińskim

ski, kaluski, delatyński i tlumac-

okupowaną Polskę. 7 sierpnia

Untersturmführer SS Wil-

Po prawej stronie korytarza

podziemiem, szef oberschar-

na placu przed urzędem pocz-

ki. W ciągu trzech lat okupacji

helm Assmann (wiosna ­ lato

byly trzy pokoje do przesluchi-

towym odbyl się wiec, na któ-

führer SS Johann Dürhammer.

tych terenów na czele tutejsze-

1944). Początkowo byl komen-

wań zatrzymanych. Tam prze-

rym węgierski pulkownik Lerer

W jego pięciu referatach praco-

go gestapo zmienilo się trzech

dantem ekspozytury gestapo

sluchiwali Rener, Dürhammer i,

wali Hans Gröve, Johann Mau-

symbolicznie przekazal wladzę

oficerów.

w Kaluszu, gdzie szczul żydow-

chyba, Hans Gröve.

er, Renner, Hass;

Hauptsturmführer SS Hans

niemieckiemu staroście okrę-

skie dzieci glodnymi psami.

Lewy korytarz parteru cal-

Oddzial IV ­ kartoteki, szef

gowemu  (kraishauptmanowi)

Krüger (lipiec 1941 ­ sierpień lub

Wchodzil w sklad trybunalu,

kowicie zajmowal Politische-

Hansowi Albrechtowi.

sturmführer SS Oskar Müller;

jesień 1942). Wslawil się wprost

który skazal na śmierć widzów

abteilung (wydzial polityczny

Ale już 27 lipca Niemcy roz-

Oddzial V ­ ds. żydowskich,

zwierzęcym  okrucieństwem,

operetki ,,Szarik". Będąc szefem

­ aut.). Tu pracowali Assmann,

szef oberscharführer SS Rudolf

winęli w mieście swe slużby spe-

osobiście bral udzial w rozstrze-

wydzialu politycznego wpro-

Getz i inni.

Müller i scharführer SS Hein-

liwaniach, milowal się w kosz-

cjalne. Ukrywaly się one pod dlu-

wadzil specjalny pierścień-pie-

W prawym korytarzu mie-

rich Schott;

gą nazwą Sicherheitspolizei und

townościach, dobrze gral na for-

czątkę dla SS-manów ­ srebr-

ścila się zbrojownia i magazyn

Grenzpolizeikommisariat des SD,

Oddzial VI ­ sturmschar-

tepianie. Zapamiętal się akcją

ny wieniec z liści dębowych,

rzeczy nagrabionych użytku

czyli Komisariat policji bezpie-

führer SS Heise;

,,Blękitny poniedzialek" ­ wy-

osobistego: futra, odzież, bele

ze znakami runicznymi i zlotą

Oddzial VII ­ więzienie, szef

czeństwa i policji granicznej SD.

niszczeniem inteligencji żydow-

swastyką. Produkowali je sta-

materialów i wiele innych cen-

Mass (do czerwca 1942 r.), Ri-

skiej i masową egzekucją ludności

Co to byla za organizacja? Si-

nislawowscy żydowscy jubile-

nych przedmiotów. Przez pewien

chard Küel (do jesieni 1943 r.),

żydowskiej na starym cmentarzu

cherheitspolizei, czyli w skrócie

rzy, których oczywiście później

czas jedno z pomieszczeń bylo

Kurt Radke (do chwili opusz-

żydowskim, gdzie w ciągu jed-

Sipo, byla policją bezpieczeń-

rozstrzelano. Do akcji karnych

przeznaczone na pokój miesz-

stwa. Lączyla w sobie tajną policję

czenia Stanislawowa);

nego dnia rozstrzelano okolo 10

wykorzystywal oddzialy Aze-

kalny na wypadek nieprzewi-

Oddzial VIII ­ transport sa-

tys. Żydów. Zostal aresztowany

państwową Geheime Staatspo-

rów, wybieranych spośród jeń-

dzianej sytuacji. Później jednak

lizeiamt (gestapo) i policję kry-

mochodowy i warsztaty na-

i oskarżony o przywlaszczenie

ców sowieckich. Po wojnie zostal

też zamieniono je na magazyn.

prawcze, szef scharführer SS

kosztowności i ujawnienie ta-

minalną Kriminalpolizei (kripo).

osądzony za swe przestępstwa.

W piwnicach mieścilo się ka-

Hubatsch i zastępcy Rudolf

jemnicy państwowej. Zdegrado-

Gestapo zajmowalo się operacjami

syno i pokoje wypoczynkowe.

Wirtualna wycieczka

karnymi, wyniszczaniem ludno-

Grüberg i Kleczko;

wano go i wyslano do Francji do

Byly tam osobiste pomieszcze-

Oddzial IX ­ szef rotten-

walki z tamtejszym podziemiem.

ści żydowskiej, walką z wrogami

Na swą siedzibę Gestapo ob-

nie Krügera, gdzie odbywaly się

Rzeszy, z prześladowaniem ho-

führer SS Raise.

Po wojnie byl sądzony za Zagladę

ralo wielką kamienicę przy ul.

orgie, a także sala bilardowa, bar

Jak widać z przytoczonej li-

Żydów i skazany na dożywocie.

moseksualistów wlącznie. Kripo

Bilińskiego (ob. Sacharowa 15).

i kuchnia. W pomieszczeniach

sty, najliczniejsze byly oddzialy

Po dwudziestu latach wyszedl na

ze swej strony zwalczalo świat

W okresie międzywojennym

naprzeciwko tego korytarza

kryminalny, lowilo przestępców,

do walki z polskim i ukraińskim

wolność za wzorowe zachowanie.

mieścil się tam sąd wojewódz-

mieścily sie magazyny żywno-

podziemiem. Wśród szefów po-

Untersturmführer SS Oskar

zlodziei kieszonkowych, gwalci-

ki, a za sowietów ­ obwodowe

ści, alkoholi, papierosów i inne.

cieli. W jej szeregach slużylo wie-

szczególnych oddzialów przewa-

Brandt (1942 ­ do marca 1944).

NKWD. Wejście tam bylo suro-

Na końcu korytarza bylo po-

żają nazwiska niemieckie, pomi-

Slużyl w ,,żydowskim" refera-

lu bylych przedwojennych poli-

wo chronione, a ludzie, którzy

mieszczenie, gdzie więźniarki

jając niejakiego Kleczkę z garażów.

cie krakowskiego gestapo, po-

cjantów polskich.

tam się dostali, rzadko wycho-

obieraly warzywa.

Policja graniczna też miala

Na posady kierownicze wyzna-

tem zostal zastępcą Krügera.

dzili na wolność. Interesujący

Na piętrze mieścila się glówna

czano Niemców z Rzeszy lub miej-

Po przejęciu wladzy dokończyl

wiele zajęć, bowiem woj. stani-

jest opis pomieszczeń w tym

kartoteka więźniów, lista poszu-

slawowskie bylo przygranicz-

scowych volksdeutschów ­ osoby

dziela Holokaustu ludności ży-

gmachu, zaczerpnięty z książki

kiwanych, archiwum, a po pra-

pochodzenia niemieckiego.

nym, graniczącym z Węgrami

dowskiej ­ 23 lutego 1943 r. Sta-

Tadeusza Kamińskiego ,,Tajem-

wej urzędowali bracia Mauero-

nislawów stal się pierwszym

i Rumunią. W sklad państwa

nica Czarnego Lasu".

wie, Werner i Hagemann i ktoś

Panowie oficerowie

węgierskiego wchodzilo rów-

jeszcze. Każdy z nich mial swój

Wszyscy  funkcjonariusze

nież dzisiejsze Zakarpacie.

oddzielny gabinet.

SD, czyli w skrócie Sicherhe-

stanislawowskiej policji należe-

Drugie piętro zajmowaly

li do SS. Aby wyjaśnić ich tytuly

itsdienst des Reichsführers SS

inne referaty.

przytoczymy tablicę porównaw-

­ slużba bezpieczeństwa re-

Na trzecim piętrze byl gabinet

ichsführera SS zajmowala się

czą stopni w wojsku polskim:

z napisem ,,Eintritt streng verbo-

Hauptsturmführer ­ kapitan;

glównie  przeciwdzialaniem

ten" (wejście surowo zabronione).

szpiegom i miala rozgalęzioną

Untersturmführer ­

Powiadają, że pokój przeznaczo-

podporucznik;

siatkę informatorów.

ny byl na specjalne przeslucha-

Sturmscharführer ­

Ponieważ pelna nazwa insty-

nia i stalo tam lóżko z uchwytami

tucji, którą kierowal Hans Kü-

starszy chorąży sztabowy;

dla rąk i nóg oraz stalową siatką,

Oberscharführer ­

ger, jest bardzo dluga, więc dalej

przez która puszczano prąd...".

będziemy określać ją w skrócie

starszy sierżant;

W lipcu 1944 r. Niemcy tak

Scharführer ­ sierżant;

­ gestapo.

szybko uciekali, że nie zdąży-

Rottenführer ­

li zniszczyć archiwum gestapo.

Dziewięć macek

starszy szeregowiec.

Wpadlo ono w ręce sowietów

Hansa Krügera

Otóż,  na  czele  stanisla-

i bylo dowodem w procesach

Jak każda organizacja, sta-

wowskiego gestapo stal ka-

sądowych przeciwko bylym

pitan, większość zaś szefów

nislawowskie gestapo mialo

hitlerowcom.

GMACH KOMISARIATU GEHEIME STAATSPOLIZEI PRZY UL. BILIŃSKIEGO