22

nr 9 (445) 17­30.05.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Na straży tradycji

Józef Nowakowski ­ organista katedry lwowskiej  (1894­1990) cz. 4

Dzialalność organistowską

które w wielu innych ośrodkach ulegly już

Józefa Nowakowskiego

zapomnieniu.

Szczególną uwagę Nowakowski po-

cechowal ogromny

święcal polskiej twórczości kolędowej. Na

szacunek dla zastanej

tzw. ,,zakończenie kolęd" po wieczornej

muzycznej tradycji,

Mszy św. 2 lutego wykonywal z ludem

również tej lokalnej,

okolo dwudziestu kolęd. Spis kolęd pieczo-

lwowskiej. Byl absolutnym

lowicie, kaligraficznie przepisany, zawsze

antagonistą wszelkiego

w okresie Bożego Narodzenia mial przed

oczyma na pulpicie. Do dziś podtrzymywa-

splycania muzyki

na jest tradycja rozpoczynania (na Pasterce

kościelnej, a tym bardziej

24 grudnia) i zakończenia (2 lutego) okresu

schlebiania mialkim

kolędowania śpiewem czterech zwrotek

trendom, naplywającym

,,Wśród nocnej ciszy". Istniala też tradycja,

wtedy jeszcze nie

kontynuowana również przez Bronislawa

z taką intensywnością

Pacana, (potem zaniechana niestety wraz

z wprowadzeniem wielu zmian po śmier-

z zachodu. Nie będąc

ci o. Rafala, po roku 1995) kolędowania

rodowitym lwowianinem,

wiernych z towarzyszeniem organów przy

nie pozwalal sobie na

żlóbku po zakończonym wieczornym na-

arbitralne, lawinowe

bożeństwie. Co wieczór, od 25 grudnia do

wprowadzanie nowych

2 lutego wierni zostawali dlużej po nabo-

melodii, czy też

żeństwie lub też specjalnie przychodzili do

,,przeuczanie" ludu Bożego

katedry z rodzinami, by korzystając z kan-

tyczek, modlitewników, a czasem też ręcz-

JÓZEF NOWAKOWSKI PRZY ORGANACH KATEDRALNYCH

na ,,śpiewnikowe" wersje,

nie przepisanych tekstów, bądź po prostu

mając pelną świadomość

ksztaltowal dobry

i warjanty poetyczne Henryka Zbierzchow-

z ludem, np. na Triduum Paschalne, nabo-

z pamięci zaśpiewać kilkanaście kolęd i pa-

unikatowości rdzennych

gust muzyczny poprzez

skiego") wydanym ok. 1920 roku we Lwo-

żeństwo Drogi Krzyżowej, Te Deum (byly

storalek przy tradycyjnej szopce, zawsze

melodii, pieczolowicie

staranny dobór

wie, a więc w czasie, kiedy Nowakowski

starannie przepisywane i powielane na-

z franciszkańskim pietyzmem urządzanej

przechowywanych przez

obejmowal posadę organisty katedralnego,

stępnie fotograficznie przez Kazimierza

przez o. Rafala w bocznej kaplicy Ukrzyżo-

pieśni, odpowiednią

pokolenia w tradycji

opublikowal śpiewaną do dziś w tej wersji

Micińskiego) zaopatrywal o. Rafal. Wyko-

wania (kaplicy Jablonowskich). Wiele dzieci

harmonizację, dbal

melodycznej w katedrze kolędę ,,Nowy Rok

rzystywane są te ,,zdjęcia" do dziś.

i mlodzieży, w tym autorka tego artykulu,

ustnej.

o zróżnicowany

bieży". Mieczyslaw Soltys (1863­1929),

zyskalo wówczas gruntowną znajomość

repertuar śpiewów,

Na osobną uwagę

dyrektor Towarzystwa Muzycznego i kon-

kolęd, nie ograniczoną tylko do dwóch ­

JOANNA PACAN-ŚWIETLICKA

zwlaszcza części

zasluguje aspekt

serwatorium, profesor gry organowej No-

trzech zwrotek.

stalych z szerokim

Taka światla, a niestety niezbyt dziś

wakowskiego w pracy zbiorowej pt. ,,Pieśni

Niemniej ważną i godną podjęcia

wychowawczy, tak

powszechna postawa, byla wyrazem

nabożne" z 1900 roku zamieścil ,,Pobudkę

szczególowych badań kwestią jest za-

uwzględnieniem

istotny w dzialalności

szacunku i pokory wobec wielowiekowej

z Gorzkich żali", z melodią niemal identycz-

sięg oddzialywania lwowskich tradycji

choralu

organistowskiej

spuścizny, której stal się stróżem i prze-

ną z tą, do dziś śpiewaną w katedrze, a od-

muzycznych kultywowanych z takim za-

gregoriańskiego.

Nowakowskiego.

kazicielem. Jakkolwiek z miejscowym

mienną od wersji powszechnie znanej.

angażowaniem przez Nowakowskiego.

Gruntownie

repertuarem śpiewów kościelnych obe-

Kwestie tradycji nie byly jednak trak-

Dzięki tej pracy do dziś w katedrze

Zważywszy, że na nabożeństwa do kate-

wierni są w stanie zaśpiewać kilka gre-

znany byl od czasów wczesnej mlodości

towane przez Nowakowskiego w spo-

dry uczęszczali regularnie wierni z calego

wyksztalcony

i studiów we Lwowie, gdy chcial się upew-

sób sztywny i rygorystyczny. Kiedy za-

goriańskich Kyrie, a przy wsparciu chóru

Lwowa i pobliskich miejscowości, a kilka

i świadomy swego

nić, jak ta czy inna pieśń śpiewana jest

istniala taka potrzeba, wprowadzano

calą Missa de Angelis, Asperges me (Po-

razy w roku, na największe święta, rów-

poslannictwa muzyk

w katedrze, prosil jedną z ,,śpiewających"

konieczne zmiany. Tak np. w związku ze

krop mnie) i inne podstawowe śpiewy,

nież ci z bardziej odleglych, skala, zasięg

pań o zanucenie i tę wersję wykonywal

stanem zdrowia o. Rafala, który z trud-

i moc oddzialywania tradycji katedralnej,

i utrwalal. W ten sposób zachowal wiele

nością znosil dlugo trwające celebracje,

reprezentowanej przez Nowakowskiego,

lokalnych melodii i wariantów. Należą do

powstal pomysl wprowadzenia krótszej

byla ogromna. Z drugiej strony ujarzmie-

nich np. kolędy ,,W żlobie leży", ,,Z naro-

i bardziej zwięzlej melodii Litanii Lore-

nie tak zróżnicowanego zgromadzenia

dzenia Pana", pieśń wielkanocna ,,Wesoly

tańskiej. Przyjęla się bardzo sugestywna

wiernych nie bylo dla organisty zada-

nam dziś dzień nastal", pieśń na wysta-

melodia ­ zaproponowana przez niewido-

niem latwym. W praktyce przekladalo

wienie Najświętszego Sakramentu ,,O,

mego wieloletniego organistę kościola św.

się to na dość wolne tempa wykonywa-

Przenajświętsza Hostyja", umuzycznione

Antoniego we Lwowie Andrzeja Taraska ­

nia pieśni, specyficzny typ harmoniza-

modlitwy ,,Pod Twoją obronę" i ,,Do Serca

która szybko zadomowila się w katedrze,

cji preferowany przez Nowakowskiego,

Twojego" śpiewane podczas nabożeństw

wyparla poprzednie i do dziś jest śpiewa-

a uwzględniający lokalną predylekcję do

majowych i czerwcowych i wiele innych,

na podczas nabożeństw majowych. Mo-

śpiewu wieloglosowego ludu. Należy też

do dziś w takim swoistym ksztalcie wyko-

tyw inicjacyjny tej melodii, na co zwrócil

zaznaczyć, że w katedrze nie bylo od-

nywanych w katedrze. Zachowal również

uwagę warszawski muzykolog dr Michal

powiedniego naglośnienia i nie bylo też

unikatowe melodie ,,Gorzkich żali".

Piekarski, przypomina motyw Roty ,,Nie

praktyki prowadzenia śpiewu przez or-

Obecnie, przede wszystkim dzięki dlu-

rzucim ziemi" Feliksa Nowowiejskiego.

ganistę. To zadanie spelnial kantor, o ile

goletniej dzialalności Józefa Nowakow-

Nowe melodie powstawaly również dla po-

byl. Takim kantorem prowadzącym śpiew

skiego, wiemy, jak brzmialy sto lat temu te

trzeb rodzącego się kultu nowych polskich

podczas uroczystych nabożeństw przez

śpiewy, mające z pewnością o wiele starszy

świętych. Po kanonizacji o. Maksymiliana

wiele lat, aż do swej śmierci w 1986 roku,

rodowód. Potwierdzeniem ich autentyczno-

Kolbe na użytek Triduum wprowadzonego

byl obdarzony potężnym basem o wyjąt-

ścii żywotności są chociażby przyklady ich

przez jego wspólbrata we Lwowie, o. Ra-

kowej mocy i barwie i odpowiednią glo-

zastosowania przez kompozytorów lwow-

fala Kiernickiego, powstaly nowe melodie

sowi posturą (z tego względu nazywany

skich, utrwalone przed laty drukiem. Tak,

pieśni ku czci świętego. Nowych wyzwań

,,Dzwonem Katedry") Marian Kolaziński,

na przyklad urodzony w podżólkiewskim

wymagalo też dostosowanie śpiewów do

zaprzyjaźniony z Nowakowskim jeszcze

Soposzynie, a związany ze Lwowem przez

ustaleń Vaticanum II. Temat ten zaslu-

z czasów przedwojennych i wspólnej pracy

dziesięciolecia dzialalności jako profesor

guje na osobne opracowanie. Zaistniala

w teatrze. Organista realizowal wylącznie

konserwatorium, krytyk muzyczny i orga-

wówczas konieczność przetlumaczenia na

akompaniament organowy, ewentualnie

nizator życia muzycznego Stanislaw Nie-

język polskii dostosowania do melodii gre-

­ gdy nie bylo kantora ­ inicjowal śpiew,

wiadomski (1857­1936) kolędę ,,W żlobie

goriańskich wielu śpiewów. W tej kwestii

który po kilku taktach samodzielnie po-

leży" w lwowskiej ­ jak wyznawal w jednym

organista i chór zdani byli na wlasne sily.

dejmowalo zgromadzenie liturgiczne. Nie-

z wywiadów ­ najmilszej mu wersji, umieścil

Zanim do szerszego użytku trafily ksero-

raz, przy wypelnionej po brzegi katedrze,

w wydanym ok. 1930 roku we Lwowie ob-

kopiarki, a we Lwowie stalo się to dopiero

brakowalo mocy organom Śliwińskiego.

szernym (liczącym 60 pozycji) zbiorze ,,Ko-

na początku lat 90. XX wieku, caly ,,sztab"

W okresie powojennym podejmowano

lendy Polskie: uklad na glos z fortepianem".

pań chórzystek pracowicie, z benedyktyń-

więc ­ z konieczności prowadzone metodą

Znany poeta, bard Lwowa Henryk Zbierz-

ską iście cierpliwością ślęczal nad przepi-

na poly chalupniczą, ale bardzo skutecz-

chowski (1881­1942), skądinąd świetny pia-

sywaniem tekstów i nut. Solidne, pięknie

ne i udane ­ próby wzmocnienia organów

nista, zatrudniony niegdyś m.in. na etacie

oprawione i używane do późnych lat dzie-

katedralnych poprzez powiększenie ilości

akompaniatora w Filharmonii Lwowskiej,

więćdziesiątych lekcjonarze, zawierające

glosów organowych. Piszczalki pozyski-

w zbiorze pt. ,,Kolędy Polskie" (,,Kolędy

śpiewane wówczas przez chór psalmy

wano z malych organów w prezbiterium,

polskie: wybór 21 najulubieńszych kolęd na

sporządzila w kilku egzemplarzach Barba-

nieczynnych organów używanych niegdyś

JÓZEF NOWAKOWSKI, 1960 ROK

fortepian wraz z tekstem/uklad muzyczny

ra Madej. W teksty ważniejszych śpiewów

w katedralnej szkole organistowskiej, ze