23

nr 9 (445) 17­30.05.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

zdewastowanych organów w pozamyka-

i humorem, spoglądający na świat, pelen

stwierdzić jednoznacznie, jak dlugo się

nych kościolach, m.in. kościola św. Elżbie-

życzliwości dla ludzi, życiowej mądrości

utrzymala w poszczególnych ośrodkach

ty, czy sprowadzano nawet spoza Lwowa.

i rozwagi. Parafianie katedry zapamięta-

po reaktywacji licznych parafii rzymsko-

Z inicjatywy Nowakowskiego w latach 70.

li go, jak co rano, jeszcze przed pierwszą

katolickich po roku 1989.

XX wieku przeprowadzona zostala przez

Mszą św. odprawianą o 7:30 przystępowal

W dzialalności Józefa Nowakowskiego

fachowców z Lotwy gruntowna renowacja

do Komunii św., udzielanej zdążającym do

zogniskowaly się dwie wielkie tradycje mu-

organów w katedrze. Prace byly planowa-

pracy wiernym w tzw. Zlotej Kaplicy (Wi-

zyki polskiej: chopinowska, wywodząca się

ne i realizowane w ten sposób, by nie wy-

śniowieckich) przez o. Rafala. ,,Byl czlo-

poprzez Mieczyslawa Soltysa i Stanislawa

lączać z użytku calego instrumentu: aby

wiekiem o bardzo milym w usposobieniu,

Niewiadomskiego od ucznia Fryderyka Cho-

umożliwić korzystanie z niego począwszy

ciągle mily uśmiech gościl na jego twarzy,

pina, Karola Mikulego oraz moniuszkowska,

od porannej Mszy św., prowadzone byly

bardzo lubil żartować" ­ tak wspomina-

której reprezentantem byl wieloletni po-

przede wszystkim w godzinach nocnych.

la męża Janina Nowakowska. Znany byl

przednik Nowakowskiego na stanowisku

Dzięki Nowakowskiemu przetrwa-

z prowadzenia bardzo uregulowanego

,,dyrektora muzyki" w katedrze lwowskiej

la w katedrze tradycja śpiewu Ciemnej

trybu życia. ,,Byl wymagający do siebie

Henryk Jarecki, uczeń Stanislawa Moniusz-

Jutrzni (w skladzie o. Rafal Kiernicki, No-

i do innych. Dzień rozpoczynal bardzo

ki. Sam wychowany w tych tradycjach

wakowski, Pacan, Kolaziński). Oryginalną

wcześnie, o piątej rano gimnastyką. Posil-

przez wybitnych pedagogów umial w skraj-

tradycją, kultywowaną aż do początku lat

ki jadal zawsze o tej samej porze, musialy

nie trudnych warunkach je ocalić i zdepo-

90. XX wieku bylo organowe towarzysze-

one być dietetyczne. Nie pil, nie palil. Nie

nować w ręku swego ucznia i następcy

nie celebransowi w czasie śpiewu prefacji,

mial dni wolnych ani wakacji. Bardzo lubil

Bronislawa Pacana. Potrafil skonsolidować

przeplatane bardzo krótkimi organowymi

przyrodę i dlugie spacery" ­ relacjonowa-

wokól katedry środowisko twórcze, stwo-

interludiami. Zapamiętano tu szczególnie

la pani Nowakowska. Jedynym dluższym

rzyć sprzyjający grunt, na którym wokól

muzykalnego i obdarzonego glębokim,

wytchnieniem od pracy byly wyjazdy

jego osoby, w cieniu emanującej od mistrza

aksamitnym bas-barytonem ks. Karola

z żoną na kurację do Truskawca.

przyjaznej zachęty i aprobaty moglo ono

Jastrzębskiego. ,,Niepozorny, niskiego

Bliska krewna organisty wspominala

owocnie dzialać i rozwijać się. Jako orga-

wzrostu, ale nieslychanie towarzyski, ob-

o pewnym wyjątkowym ćwiczeniu, które

nista byl wzorem postawy slużby Bogu,

darzony pięknym glosem. Przyjemnie bylo

regularnie wykonywane zapewnialo mu

liturgii i ludziom, slużby niesionej z pokorą

sluchać, gdy śpiewal prefację" ­ pisala Z.

sprawność fizyczną do późnych lat ży-

i odpowiedzialnością, wynikającą ze świa-

Sokolnicka-Izdebska (,,Historia Kościola

cia: polegalo na wysypywaniu na podlo-

domości roli muzyki sakralnej. ,,Muzyka

we Lwowie od 1939 roku" cz. 1). Potwier-

gę pelnego pudelka zapalek i następnie

pozwala czlowiekowi zapomnieć o więzach,

dza tę relację opinia Bronislawa Pacana,

zbieraniu po jednej, z każdorazowym po-

jakie go lączą z doczesnością, muzyka staje

który ks. kanonika zalicza do najbardziej

chyleniem się po następną sztukę. Bliscy,

się pomostem, po którym wyzwolona i nie-

uzdolnionych muzycznie i kompetent-

i potem również B. Pacan, którzy towa-

skalana myśl czlowieka umie się wznieść ku

nych pod tym względem duszpasterzy

rzyszyli Nowakowskiemu w codziennych

Najwyższemu" ­ wyznawal już jako trzy-

katedry w okresie powojennym. Zdecy-

poobiednich spacerach wspominają, że

dziestoparoletni organista katedralny. ([J.

dowanie gorzej wypadal o. Rafal, który

najchętniej obieral, jako punkt docelowy,

Nowakowski] Uwagi o zawodzie organisty,

sam z dystansem podchodzil do swoich

park Lyczakowski, polożony w sporej

,,Muzyka Kościelna" 1929 nr 12, s. 203).

umiejętności i predyspozycji wokalnych,

odleglości (ok. 3 km) od katedry, potem ­

W ciągu prawie stuletniego życia byl

aczkolwiek nigdy śpiewu podczas Mszy

wraz z uplywem czasu i nasilającymi się

świadkiem dwóch wojen światowych, po-

św. nie unikal i bez porównania częściej

dolegliwościami zdrowotnymi ­ trochę

znal gorzki smak walki z orężem w ręku

śpiewal prefację, niż slyszymy to dzisiaj.

bliżej polożony Kajzerwald. Nie zaniechal

i niewoli, widzial upadek imperium habs-

O swojej edukacji muzycznej sam po wie-

tego zwyczaju do późnej starości i będąc

burskiego, zmiany granic, u schylku życia

lokroć powtarzal anegdotę, jak profesor

daleko po osiemdziesiątej wiośnie życia

obserwowal pierwsze symptomy upadku

muzyki w seminarium wpisal mu do in-

nadal podejmowal piesze wypady na lono

kolejnego. Ponad tymi burzami przetacza-

JÓZEF NOWAKOWSKI W ZAULKU POMIĘDZY KAPLICĄ BOIMÓW

deksu stopień dostateczny tylko dlate-

przyrody. Mimo pewnych dolegliwości

jącymi się nad Lwowem i katedrą pozostal

I KATEDRALNĄ ORGANISTÓWKĄ

go, by oszczędzić sobie wysluchiwania

związanych z wiekiem, na ogól cieszyl się

uosobieniem spokoju, opanowania, równo-

niezbyt milych dla ucha ćwiczeń bardzo

dobrym zdrowiem i świetnie znosil spar-

nazywano ­ i wlaśnie takiego ­ zawsze

Lwowa i spędzić ostatnie 45 lat życia za

wagi i życiowej mądrości. Odchodzil z po-

żelazną kurtyną. Mimo niemal calkowitej

wytrwalego w śpiewie kleryka. Być może

tańskie wręcz warunki pracy na chórze:

nienagannie ubranego, zazwyczaj w ele-

czuciem spelnienia, jakie daje świadomość

izolacji od macierzy potrafil azyl polskości,

z potrzeby wsparcia celebransa, choć nie

zarówno upalne lata, kiedy oprawa ogrom-

ganckim szarym garniturze,z wyrazem

sumiennego wykonania powierzonej misji,

oazę polskiej kultury muzycznej zachować

wiemy gdzie i kiedy,zrodzila się idea to-

nego witraża projektu Teodora Axentowi-

powagi, skupienia i niewzruszonego opa-

wytrwania i nieulegania pokusom latwego

w katedrze. Przez 70 lat pelnienia poslu-

warzyszenia organowego podczas prefa-

cza od strony zachodniej rozgrzewala się

nowania na twarzy ­ siedzącego przy kon-

życia. Nigdy nie zdezerterowal, nie uchylal

gi w Bazylice Metropolitalnej obrządku

cji. Praktyka ta, wyeliminowana w latach

prawie do czerwoności, jak i srogie, mroź-

tuarze organów wielu zapamiętalo.

się od piętrzących się przed nim wyzwań.

lacińskiego we Lwowie, stal się filarem

90. XX wieku, cieszyla się w owym czasie

ne zimy, kiedy woda święcona w kropiel-

Nie doczekal się żadnych zaszczytów, od-

Świadek zmieniających

jej stalości i ciąglości historycznej, szcze-

dużym zainteresowaniem i odbierana byla

nicach nie rozmarzala calymi tygodniami,

znaczeń i wyróżnień poza papieskim blo-

się epok, reprezentant

gólnie w momentach najbardziej krytycz-

przez wiernych jako niezwykle podniosla

a przed przenikliwym zimnem i przeciąga-

goslawieństwem na jubileusz dzialalności,

nieprzemijających wartości

nych. Po wojnie zostal wlaściwie jedynym

i uroczysta, a jednocześnie doceniana byla

mi chronily ręcznej roboty (wydziergane

które niezwykle sobie cenil. Jego codzien-

we Lwowie posiadającym tak gruntowną

przez kaplanów ze względu również na

specjalnie przez żonę) rękawice do gry

Józef Nowakowski byl jednym z wielu

na, niekiedy wydawaloby się monotonna

i rozleglą wiedzę depozytariuszem tra-

swój wymiar praktyczny.

i charakterystyczna beżowa nie rzuca-

lwowiaków, którzy podjęli świadomą de-

praca przyniosla wymierne efekty. Kate-

dycji muzyki liturgicznej. Byl też jednym

Równie starannie jak repertuar śpie-

jąca się w oczy ,,sowia" czapeczka ściśle

cyzję pozostania po wojnie w sowieckim

dra trwa, trwa muzyka polska w katedrze

z nielicznych pozostalych we Lwowie

wów dobieral Nowakowski dziela organo-

przylegająca do glowy, którą zawsze zdej-

Lwowie, by ocalić polskie dziedzictwo

dzięki zwyklemu, niezlomnemu organiście,

muzyków polskich, a z pewnością jedy-

we, wykonywane stale, w odpowiednich

mowal, ilekroć przyklękal, przechodząc

kulturowe i zapewnić ciąglość tradycji.

albowiem: ,,Wielkość osiąga się w slużbie,

nym ­ z racji specyfiki swej pracy ­ o tak

okresach liturgicznych w czasie Mszy

kolo oltarza glównego, przed Najświęt-

Jego mlodość przypadla na czasy zabo-

przez slużbę ­ jakby mimochodem". Te slo-

szerokim zasięgu oddzialywania. Tradycja

św. Podczas Komunii św. udzielanej zde-

szym Sakramentem. Malomówny, ale nie

rów, pierwszej wojny światowej i zmagań

wa należą do poety, prozaika i krytyka lite-

lwowska, którą przez tyle lat reprezento-

cydowanie dlużej niż obecnie,czy też na

mrukliwy, wymagający, ale nie despotycz-

o odzyskanie niepodleglości, których byl

rackiego Wlodzimierza Pietrzaka, żolnierza

wal i kultywowal, za pośrednictwem po-

zakończenie uroczystych celebracji moż-

ny, skrupulatny, ale nie drobnostkowy, po-

czynnym uczestnikiem; wiek dojrzaly ­ na

Powstania Warszawskiego, który zginąl

chodzących z różnych stron uczestników

na bylo uslyszeć utwory organowe J. S.

zostający zawsze w cieniu, ale cieszący się

czasy niepodleglości, a pólmetek życia ­

podczas walk w wieku 31 lat w sierpniu

celebracji liturgicznych, promieniowala na

Bacha, G. F. Haendla, W. A. Mozarta, F.

ogromnym szacunkiem, autorytetem i po-

na lata drugiej wojny światowej. Po jej za-

1944 roku. Od 1948 roku jest przyznawana

tereny niekiedy bardzo odlegle od Lwowa.

Mendelssohna, F. Liszta, C. Francka, czy

sluchem. Taki byl ,,pan Nowakowski", jak

kończeniu z bólem przyszlo mu obserwo-

Nagroda imienia Wlodzimierza Pietrzaka,

Brak szczególowych badań nie pozwala

S. i M. Surzyńskich. Praktyka ta dawala

go powszechnie w katedrze i we Lwowie

wać eksterminację i exodus mieszkańców

jedno z najważniejszych niepaństwowych

możliwość obcowania na co dzień z arcy-

wyróżnień w dziedzinie kultury. Honoruje

dzielami organowymi rzeszom wiernych,

osoby lub instytucje, za wybitne osiągnię-

byla świadectwem żywotności kultury

cia naukowe, artystyczne i kulturalne, bę-

chrześcijańskiej dla osób przypadkowo

dące świadectwem uniwersalnych wartości

odwiedzających świątynię. Żywy kontakt

i postaw ludzkich, chrześcijańskich i patrio-

z muzyką organową najwyższej próby

tycznych.W gronie kilkuset już laureatów

stawal się w tym ostatnim przypadku czę-

są między innymi: arcybiskup Ignacy To-

stokroć, o czym wiemy z wielu osobistych

karczuk, Krzysztof Penderecki, Stanislaw

relacji, pierwszym krokiem w drodze do

Cat-Mackiewicz, ksiądz Jan Twardowski,

nawrócenia. Ograniczanie udzialu muzyki

a także instytucje, wśród nich: Katolicki

organowej w liturgii, wypychanie jej samo-

Uniwersytet Lubelski. To, że w roku 1998

dzielnych form poza ramy sprawowanych

roku zostal nią uhonorowany po prawie

obrzędów i umiejscowienie ich przez decy-

trzydziestu latach dzialalności zalożony

dentów niemal wylącznie w obiegu kon-

przez Bronislawa Pacana i istniejący do

certowym odbywa się obecnie ze szkodą

dziś Chór Katedry Lwowskiej, należy za-

dla realizacji jednego z glównych zadań

liczyć w poczet zaslug również profesora

muzyki w liturgii ­ uświęcenia wiernych.

Józefa Nowakowskiego, którego cale życie

bylo wzorem takich postaw, godnych na-

Osobowość

śladowania i promieniujących na cale jego

Józef Nowakowski do końca życia za-

otoczenie, trwające wraz z nim wiernie na

chowal trzeźwość sądów, pozostal w pa-

straży ,,tego skarbu, tego znaku tożsamości

mięci tych, co go znali, jako czlowiek wiel-

Kościola, jakim jest prastara lwowska kate-

JÓZEF NOWAKOWSKI NA WCZASACH W TRUSKAWCU

kiej wiary, wielkiej pracowitości, z pogodą

dra lacińska" (św. Jan Pawel II).