29

nr 9 (445) 17­30.05.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Upamiętnienie postaci Tadeusza Kościuszki we Lwowie (cz. 2)

Postać generala

bardzo ciekawy relief, przedstawiający Ta-

znanego i popularnego konnego pomnika

deusza Kościuszkę pod Raclawicami, dzie-

Tadeusza Kościuszki dla Krakowa. Ten

Tadeusza Kościuszki,

lo utalentowanego lwowskiego artysty

odlany w brązie pomnik mial wysokość

Naczelnika Sily Zbrojnej

rzeźbiarza Teobalda Orkasiewicza (1878­

5,6 metra i zostal ustawiony na Wawelu.

Narodowej, zwycięzcy nad

1933). Plaskorzeźba zostala wykonana

wojskami rosyjskimi pod

Zaproszony przez

w 1913 roku. Inspiracją reliefu byla scena

Zieleńcami (18 czerwca

komitet budownictwa

centralna slynnej Panoramy Raclawickiej

1792 r.) i Raclawicami

pomnika T. Kościuszki

z konną postacią Tadeusza Kościuszki

(4 kwietnia 1794 r.),

i osobiście prezydenta T.

pędzla Wojciecha Kossaka. Kamienicę

zdobią również inne rzeźby Orkasiewicza,

Roosevelta, w 1907 roku

obrońcy Konstytucji

mianowicie relief nad bramą wejściową,

Antoni Popiel wyjechal

3 Maja, pierwszego

inspirowany obrazem Artura Grottgera

ze Lwowa do USA, gdzie

kawalera (wraz z księciem

,,Kucie kos". W 2020 roku relief ,,Kościusz-

pracowal nad pomnikiem

Józefem Poniatowskim)

ko pod Raclawicami" zostal odnowiony

dwa lata. Na granitowym

wojskowego Orderu

z inicjatywy warszawskiej Fundacji Dzie-

postumencie artysta

Virtuti Militari, byla na

dzictwa Kulturowego i warszawskiego In-

umieścil trzymetrową

stytutu Narodowego Polskiego Dziedzic-

przelomie XIX ­ XX wieku

RELIEF TADEUSZA KOŚCIUSZKI

brązową figurę Kościuszki

twa Kulturowego za Granicą ,,Polonika".

PRZY ULICY KUBASIEWICZA

niezwykle popularna

w mundurze generala

WE LWOWIE

MODEL POMNIKA KOŚCIUSZKI

w polskim spoleczeństwie

armii amerykańskiej.

W muzeach lwowskich

W MUZEUM HISTORYCZNYM

lwowskim, zajmowala

Kościuszko stal obok

zachowal się cenny zbiór

brąz. Jego historia jest bardzo ciekawa,

WE LWOWIE

zdobytego dziala,

również bardzo ważne

pamiątek po Tadeuszu

podobnie jak historia powstania pomnika

w prawej ręce trzymal

miejsce w twórczości

Kościuszce i dziel sztuki

Tadeusza Kościuszki w Waszyngtonie,

W ,,komnacie kościuszkowskiej" byly

plan fortyfikacji Saratogi,

zawieszone liczne portrety polskich ofi-

stolicy Stanów Zjednoczonych. Pomnik

większości artystów

jemu poświęconych. Jest

w lewej ­ szablę. Wysokość

cerów i generalów z czasów Insurekcji

w Waszyngtonie powstal z inicjatywy or-

to jednak tylko część

lwowskich owego okresu.

pomnika sięga 10 metrów.

Kościuszkowskiej, Księstwa Warszaw-

ganizacji polskich w USA, które zwrócily

pamiątek i upamiętnień

Lwowska tematyka

Granitowy cokól zdobily

skiego, powstania listopadowego, rów-

się z odpowiednią petycją do prezydenta

slynnego generala,

kościuszkowska

figury alegoryczne

Theodora Roosevelta i zebraly na cel bu-

nież pamiątki wojskowe, ordery i medale

którymi dysponowaly

obfitowala

odlane również w brązie

z tamtych czasów. Wyróżnialy się m.in.

dowy pomnika 75.000 dolarów. Otóż, w lu-

muzea lwowskie przed

w liczne obrazy, pomniki,

duże obrazy ,,Bitwa pod Stoczkiem", ,,Bi-

tym 1907 roku odbyl się międzynarodowy

i stosowne napisy,

wrześniem 1939 roku. Tak

popiersia, medaliony

twa pod Grochowem" i ,,Rewia Wojsk

konkurs na projekt pomnika Tadeusza

odnoszące się do walki

Tadeuszowi Kościuszce

Polskich z generalem Wincentym Krasiń-

Kościuszki w Waszyngtonie, w którym

bohatera, w liczne

o wolność narodów

w Muzeum Narodowym

skim na czele", pędzla Jana Chelmińskiego,

wzięlo udzial dwudziestu artystów, lecz

amerykańskiego

obchody, akademie,

im. króla Jana III

malowany w roku 1901 w Paryżu. Wśród

tylko dwa amerykańskie, zaś 18 z Europy.

i polskiego. Są to orzel

wystawy muzealne

Sobieskiego poświęcona

pamiątek wojskowych w gablotach byly

Wedlug regulaminu, do udzialu w konkur-

amerykański broniący

i okolicznościowe.

byla cala sala wystawowa,

wystawione epolety, ryngrafy oficerskie,

sie zaproszono tylko artystów urodzonych

flagi i orzel polski

tak zwana ,,Komnata

w Polsce. Pierwsze miejsce jury konkursu

odznaki mundurowe, medaliony i medale ­

walczący z wężem,

Kościuszkowska".

wszystko z czasów powstania Kościuszki,

przyznalo Stanislawowi Lewandowskie-

JURIJ SMIRNOW

symbolem rosyjskiego

mu, wówczas profesorowi Wiedeńskiej

Księstwa Warszawskiego i Napoleona I.

imperium. Dwie inne

Lwów na początku XX wieku byl jed-

Przedwojenny przewodnik muzealny

Akademii Sztuk Pięknych. Antoniemu Po-

We wnęce środkowego okna znajdowaly

grupy alegoryczne

m.in. informuje: ,,Komnata Kościuszkow-

nym z najważniejszych ośrodków kultu

się dwa medaliony brązowe autorstwa Ka-

pielowi przyznano drugą nagrodę. Trzecie

wyobrażają Odwagę

ska, prostokątna o trzech oknach wycho-

miejsce zająl projekt Juliusza Beltowskie-

wybitnego wodza i patrioty. Artyści lwow-

zimierza Chudzińskiego, wykonane na pa-

i Wolność. Odwaga

dzących na dziedziniec (slynne podwórko

scy byli autorami monumentalnych pomni-

miątkę setnej rocznicy śmierci T. Kościusz-

go, również lwowianina.

zostala przedstawiona

wloskie). Strop belkowany z końca XVI

Prezydent Stanów Zjednoczonych

ków Tadeusza Kościuszki dla wielu miast,

ki w 1917 roku. Obok znajdowaly się jeszcze

jako kosynier spod

wśród nich jednego z najbardziej znanych

wieku, podloga z miękkiego drzewa, po-

Theodore Roosevelt jednak osobiście zde-

dwa olejne portrety Tadeusza Kościuszki

Raclawic broniący

chodząca w części z końca XVI wieku,

na calym świecie ­ pomnika generala dla

i litografia Lanzedellego. We wnęce trze-

cydowal o wykonaniu pomnika wlaśnie

oficera polskiego,

w części uzupelniona wedlug zachowa-

wedlug projektu A. Popiela. Antoni Po-

Waszyngtonu, który zostal ustawiony

ciego okna zawieszono medalion żelazny,

zaś Wolność ­ jako

nego wzoru. Na ścianie glównej od okna

w maju 1910 roku w centrum stolicy USA,

owalny z popiersiem Kościuszki wedlug

piel, profesor Politechniki lwowskiej, byl

żolnierz amerykański

­ pięć portretów Tadeusza Kościuszki

popularnym i wziętym rzeźbiarzem, m.in.

w parku Lafayette obok Bialego Domu.

modelu Kazimierza Chudzińskiego, zaś

Tadeusz Kościuszko byl jedną z nie-

i obraz olejny z początku XIX wieku pt.

autorem pomnika Adama Mickiewicza

obok ustawiono model pomnika Tadeusza

ze sztandarem. Napisy

,,Bitwa pod Raclawicami". Poniżej trzy

dla Lwowa. Wlaśnie on po śmierci swego

wielu postaci, która zostala upamiętniona

Kościuszki dla Waszyngtonu, wykonany

na cokole pomnika

gwasze Michala Stachowicza, a mianowi-

teścia prof. Leonarda Marconiego, ukoń-

aż tak szeroko w skali międzynarodowej.

przez Antoniego Popiela. Model pomnika

informują o poświęceniu

cie: ,,Obóz wojsk Kościuszki" (mal. 1803

Ku czci polskiego bohatera walk o wol-

zostal wykonany z gipsu i tonowany pod

czyl w latach 1899­1900 model nie mniej

go bitwą wygraną przez T.

rok), ,,Zwycięstwo i zdobycz na wojsku

ność polskiego i amerykańskiego narodów

Kościuszkę pod Saratogą

ustawiono ponad 200 pomników i tablic,

rosyjskim pod Raclawicami" (mal. 1794

i Raclawicami.

rok), ,,Rewia wojsk polskich przed T. Ko-

między innymi w Polsce, USA, Szwajcarii,

ściuszką" (mal. 1802 rok), ,,T. Kościuszko

Pomnik T. Kościuszki w Waszyngto-

Francji, a nawet w Australii. Część z nich

w bitwie pod Maciejowicami" (mal. pocz.

jest autorstwa artystów lwowskich. Nie-

nie zostal uroczyście odslonięty 11 maja

XIX wieku). Dalej obrazy Teodora Stacho-

1910 roku przez ówczesnego prezydenta

stety, wlaśnie Lwów nigdy nie doczekal

się monumentalnego pomnika Tadeusza

wicza ,,Przysięga T. Kościuszki na Rynku

USA Wiliama Tafta. Uroczystość odslo-

w Krakowie", ,,Car Pawel uwalnia T. Ko-

Kościuszki, choć przygotowania do jego

nięcia pomnika zostala potraktowana

ściuszkę z więzienia" (pocz. XIX wieku)

przez prezydenta i kongres USA jako

fundacji, zbiórki pieniędzy na ten cel, kon-

wedlug oryginalu Singletona, ,,Sypanie

kursy i oryginalne projekty budzily wiele

wydarzenie rangi państwowej. Niestety

kopca T. Kościuszki w Krakowie w r. 1820"

Antoni Popiel nie bral udzialu w tych uro-

emocji w spoleczeństwie lwowskim. Nie-

które z tych projektów konkursowych,

malowal Teodor Stachowicz w 1859 roku,

czystościach. Podczas pobytu w Amery-

,,Ks. Józef Poniatowski", malowal Misie-

również popiersia, medaliony i portrety T.

ce ciężko zachorowal i w listopadzie 1909

wicz (1845 rok), obok drugi portret księcia

roku wrócil do Lwowa, zaś 8 lipca 1910

Kościuszki do dziś znajdują się w zbiorach

Józefa Poniatowskiego pędzla nieznanego

muzeów lwowskich.

roku po ciężkiej chorobie zmarl w zakla-

artysty. Na ścianach też obrazy olejne:

dzie wodoleczniczym w Lubieniu Wielkim

Niestety powojenna historia nie byla

laskawa dla pamiątek polskich we Lwo-

,,Ks. Józef w bitwie pod Lipskiem", ,,Zdoby-

pod Lwowem.

cie Somosierry 30.11.1808 r.", ,,Śmierć ks.

wie i tylko niektóre z upamiętnień Ko-

Prawdopodobnie model figury T. Ko-

Józefa w nurtach Elstery 1813r.", ,,Ucieczka

ściuszki wykonany z gipsu, wysokości

ściuszki możemy dziś oglądać na murach

Napoleona z Moskwy", malowal Karol Kla-

naszego miasta. W pierwszej kolejności

blisko 1 metra, autor przywiózl do Lwowa

tecki, ,,Rewia husarów francuskich przed

ze Stanów Zjednoczonych. Po raz pierw-

jest to tablica ku pamięci bohatera naro-

dowego ustawiona w 1917 roku na murze

Napoleonem" pędzla Henri Georges Jacqu-

szy we Lwowie owa rzeźba wystawiona

es Chartiera, ,,Śmierć ks. Józefa" pędzla Ja-

rzymskokatolickiej katedry lwowskiej, ku

byla w 1910 roku na pośmiertnej wysta-

nuarego Suchodolskiego. W gablocie przy

wie Antoniego Popiela. Od tego czasu mi-

pamięci setnej rocznicy śmierci Tadeusza

oknie odezwy Rządu Narodowego i Tade-

Kościuszki. Przy ulicy Kościuszki zacho-

nęlo 114 lat. Przez caly czas po II wojnie

usza Kościuszki z czasów powstania 1794

światowej rzeźba ta, również inne pa-

wal się jego medalion, autorstwa Stanisla-

wa Deca (1870-?), lwowskiego rzeźbiarza

roku i banknoty polskie. Obok na slupie

miątki po T. Kościuszce, tak i innych pol-

figura brązowa T. Kościuszki w calej po-

i budowniczego. Tenże autor wykonal

skich bohaterach walk o niepodleglość,

staci, pośrodku model pomnika ks. Józefa

znajdowaly się w magazynach muzeal-

jeszcze jeden medalion Tadeusza Kosciusz-

Poniatowskiego w uniformie polskim, na

ki, który zdobi kamienicę prywatną przy

nych. Model pomnika zostal dziś odna-

wspiętym koniu. W gablocie ryciny z por-

leziony przez pracowników lwowskiego

ulicy Piastów (obecnie Lobaczewskiego

16). Kamienicę Szymona Malochleba, wla-

tretami T. Kościuszki i ks. Józefa. W rogu

Muzeum Historycznego i po odnowieniu

komódka kątowa z plytą marmurową

ściciela fabryki pomp i wielkiego czciciela

ukazany szerokiej publiczności w lutym

i popiersie marmurowe generala Józefa

2019 roku na wystawie pod tytulem ,,Ho-

Matki Boskiej Niepokalanej, przy ulicy A.

POMNIK TADEUSZA KOŚCIUSZKI W WASZYNGTONIE

Dwernickiego".

Górskiej, 5 (dawna ul. Kubasiewicza) zdobi

nor, odwaga, odznaczenie".