14

nr 10 (446) 31.05.­12.06. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Lwowskie dzieje Panoramy Raclawickiej ­

hold Lwowa bohaterowi narodowemu (cz. 1)

Panorama Raclawicka

najważniejsze sceny przyszlej panoramy.

Obrazy zostaly wystawione dla obejrzenia

jest jednym

i odniosly wielki sukces. Nazwano je ,,Malą

z najbardziej znanych

Panoramą Raclawicką". Z czasem o nich

i najważniejszych

jednak zapomniano i dopiero w 2002 roku

dziel sztuki polskiej

zostaly odnalezione w zbiorach zamku

upamiętniających

w Krasiczynie i wystawione na wystawach

bohaterski czyn

w Przemyślu i Tarnowie. Okazalo się, że

żolnierza polskiego pod

,,Malą Panoramę" zakupil od razu od auto-

rów książę Adam Sapieha, jeden z czlonków

dowództwem generala

komitetu i umieścil u siebie w zamku kra-

Tadeusza Kościuszki,

siczyńskim. Wspólcześni historycy sztu-

Naczelnika Narodu

ki oceniają te obrazy jako dziela ,,o dużej

Polskiego. Minęlo 130

klasie artystycznej", znacznie wyższej niż

lat od czasu powstania

sama panorama. Są to naprawdę arcydziela

Panoramy, lecz jest

polskiego malarstwa. Jest to kolejny sekret

w dziejach Panoramy Raclawickiej.

ona nadal niezwykle

Już w 1893 roku zaangażowano do

popularnym symbolem

wspólpracy nad olbrzymim obrazem jesz-

walki narodu polskiego

cze sześciu malarzy ­ Polaków, mianowicie

o niepodleglość, walki

Tadeusza Popiela, Teodora Axentowicza,

z zaborcą rosyjskim.

Zygmunta Rozwadowskiego, Wlodzimierza

FRAGMENT PANORAMY RACLAWICKIEJ

Tetmajera, Michala Sozańskiego i Wincen-

Kościuszkowskiej, zostal powolany Ko-

tego Wodzinowskiego. W lipcu 1893 roku

JURIJ SMIRNOW

mitet Budowy Panoramy Raclawickiej.

szesnastoboczna rotunda z przeszkloną ko-

Pod względem formy jest Panorama

Pierwsze posiedzenie Komitetu odbylo się

pulą zwieńczoną latarnią byla zbudowana.

Raclawicka dzielem unikatowym w historii

6 stycznia 1893 roku. Postanowiono pozy-

Z Brukseli sprowadzono plótno o wymiarach

sztuki polskiej ­ jedyną panoramą pędz-

skać 45 000 zlotych reńskich na koszty

120 m dlugości i 15 m wysokości. Po zamon-

la artystów polskich, która zachowala się

rotundy Panoramy i urządzenie wnętrza,

towaniu plótna w rotundzie jego wymiary

i jest eksponowana w kraju. Patriotyczny

a 20.000 zlotych reńskich na honoraria

stanowily 114 x 15 metrów, otóż przestrzeń

akcent panoramy jest nadal wyraźnie czy-

dla artystów malarzy. (Ostatecznie ogólne

malowidla ma w sumie 1800 metrów kwa-

telny i aktualny, zaś wśród odbiorców nie-

koszty wzrosly do 115 000 zlotych reń-

dratowych. 26 sierpnia 1893 roku zespól

zwykle popularny. Nie jest kwestionowane

skich). 10 marca 1893 roku Komitet Budo-

malarzy przystąpil do malowania. Tylko do

zaszczytne miejsce Panoramy Raclawickiej

wy Panoramy podpisal z artystami umowę

zagruntowania plótna zużyto 750 kg farby.

wśród innych dziel sztuki polskiej, innych

i zamówil projekt rotundy u lwowskiego

28 maja 1894 roku wykończone dzielo prze-

upamiętnień walk o niepodleglość, również

architekta Ludwika Baldwin-Ramulta.

kazano Komitetowi Budowy Panoramy. Jak

upamiętnień postaci Tadeusza Kościuszki.

Organizowano też komisję artystyczną na

donosila ,,Gazeta Lwowska", ,,Formalności

Nie każdy jednak wie o historii jej powstania

czele z dr. Ludwikiem Kubalą.

oddania gotowej już Panoramy akcyonariu-

i o jej trudnych, niezwyklych losach. Wiele

Projekt rotundy Ludwika Baldwin-

szom dokonal prezes komisji artystycznej

szczególów zatarlo się w pamięci zbiorowej,

-Ramulta przewidywal budowę szesna-

dr Ludwik Kubala. ,,Komisja artystyczna"

niektóre, odwrotnie, urosly do poziomu le-

stobocznego budynku, opartego na kon-

­ mówil ­ zaproszona do wydania orzecze-

REKLAMA PANORAMY RACLAWICKIEJ

gendy, inne zaś zostaly owiane tajemnicą

strukcji żelaznej, zamówionej w Wiedniu

nia w myśl ukladu zawartego przez komitet

trudną do zweryfikowania.

księciem Adamem Sapiehą. Wszystko mialo

uda się wszystko zrealizować w tak krótkim

w zakladach Gridla. Powstala majesta-

urządzający Panoramę z artystami pp. Woj-

Otóż, Panorama Raclawicka zostala

być rzetelnie przygotowane do 5 czerwca

terminie. Jeszcze inni mówili z niedowierza-

tyczna budowla o średnicy okolo 40 me-

ciechem Kossakiem i Janem Styką, orzekla,

wykonana w latach 1892 ­ 1894 roku we

1894 roku, dnia uroczystego otwarcia wy-

niem o artystycznej wartości takiego dziela.

trów, wysokości 18 metrów, nakryta ko-

że obraz jest znakomity i przeszedl najśmiel-

Lwowie i przez pierwsze pięćdziesiąt lat

stawy i planowanej z tej okazji wizyty we

Do tegoż wplynęla alternatywna pro-

pulą i zwieńczona latarnią. Usytuowana po

sze oczekiwania komitetu. Na podstawie

swojej historii byla ściśle związana z tym

Lwowie cesarza Franciszka Józefa I, który

pozycja zmiany tematu i namalowania pa-

stronie lewej od wejścia glównego na teren

tegoż orzeczenia, komitet przyjmuje obraz

miastem, byla jedną z najbardziej znanych

laskawie objąl honorowym protektoratem

noramy ,,Odsiecz Wiednia", która bylaby

Powszechnej Wystawy Krajowej, zwracala

i zarazem oddaje go w posiadanie akcyona-

jego atrakcji. O jej znaczeniu dla miesz-

cale olbrzymie przedsięwzięcie.

bliższa osobie cesarza i wladzom austriac-

uwagę szczególną i dominowala w tej czę-

riuszów, na ręce dra Alfreda Zgórskiego... Da-

kańców i gości przedwojennego Lwowa

W listopadzie 1892 roku zglosil Jan Styka

kim. Więc od samego początku szanse

ści placu wystawowego. Tymczasem Styka

lej dr Ludwik Kubala wyrazil swój zachwyt

przemawia wyraźnie na przyklad fakt, że

komitetowi Powszechnej Wystawy Krajowej

na realizację idei Panoramy Raclawickiej

i Kossak rozpoczęli prace przygotowaw-

nowym wspanialym dzielem sztuki polskiej:

w 1937 roku w przewodniku po Lwowie

propozycję wykonania olbrzymiej panoramy

byly niewielkie. Jan Styka pokonal jed-

cze, między innymi w archiwach Wiednia

,,Poczuwam się do obowiązku powinszować

krajoznawca Aleksander Medyński pole-

o wymiarach 120×15 metrów i budowy dla

nak wszystkie trudności, przezwyciężyl

i Monachium, również przeprowadzili wizję

artystom, że w tak krótkim czasie, z zacho-

cal tym, kto ma na zwiedzanie miasta tyl-

niej na terenie planowanej wystawy odpo-

wszystkie wątpliwości, znalazl pieniądze

lokalną na polu bitwy pod Raclawicami.

waniem terminu, tak znakomite dzielo stwo-

ko jeden dzień, zobaczyć to co najważniej-

wiedniej rotundy. Panoramy nie bylo w pla-

i wspólpracowników ­ polskich malarzy

W Monachium też zaangażowali niemiec-

rzyli". Ze swojej strony prezes Alfred Zgórski

sze, mianowicie Stare Miasto, Panoramę

nach wystawy, również nie bylo pieniędzy na

na czele z Wojciechem Kossakiem. Z po-

kiego pejzażystę Ludwika Bollera, który

oświadczyl, że przedstawiona mu przez Jana

Raclawicką i Cmentarz Obrońców Lwowa.

jej wykonanie. Prasa pisala, że J. Styka ,,za-

mocą malarzom ­ entuzjastom pośpieszy-

mial ,,bogate doświadczenie w malowaniu

Stykę myśl namalowania panoramy przeję-

skoczyl wszystkich gigantycznym planem

ly też szerokie kola spoleczeństwa lwow-

pejzażu i nieba". Po powrocie do Lwowa

la go niewiarą w sily artystów, z uwagi na

Inicjatorem

tego przedsięwzięcia". Nikt nie wiedzial, jak

skiego. Dzięki wsparciu dra Zdzislawa

Styka i Kossak namalowali cztery obrazy

krótki czas i brak funduszy. Myśl ta jednak

i pomyslodawcą

znaleźć 100 000 zlotych reńskich na realiza-

Marchwickiego, wiceprezydenta Lwowa

olejne w skali 1:10 w stosunku do wlaści-

w tej chwili ucieleśnila się we wspaniale

powstania Panoramy

cję projektu. Inni byli pelni wątpliwości, czy

i dyrektora organizowanej Wystawy

wego malowidla, na których przedstawili

dzielo i stoi przed nami, zamieniona w czyn.

Raclawickiej byl lwowski

Werdykt sędziów jest tu niepotrzebny, gdyż

każdy z widzów zdaje sobie dokladnie spra-

artysta malarz Jan Styka

wę z artystycznej wartości arcydziela. Rów-

(1858­1925), syn oficera

nież prezes A. Zgórski podkreślil, że architekt

austriackiego, Czecha

Ludwik Baldwin-Ramult wybudowal dla ar-

z pochodzenia, absolwent

cydziela sztuki polskiej godny przybytek.

Akademii Sztuk Pięknych

Profesor Julian Zachariewicz, rektor Politech-

w Wiedniu i uczeń Jana

niki lwowskiej przedstawil zebranym krótką

Matejki w Krakowie. Jego

historię powstania Panoramy Raclawickiej,

twórczość byla glęboko

podniósl raz jeszcze zaslugi Jana Styki, Woj-

patriotyczna i religijna,

ciecha Kossaka i innych artystów, również

w końcu XIX wieku

dra Alfreda Zgórskiego i innych czlonków

niezwykle popularna

komitetu. Swoje przemówienie zakończyl

wśród Polaków.

slowami: ,,Miasto nasze zyskalo w panora-

mie trwale i cenne dzielo". Prasa lwowska

Tymczasem od 1890 roku trwaly we

byla pelna podziwu skalą wykonanej pracy

Lwowie prace organizacyjne nad godnym

i wdzięcznością artystom za tak wspaniale,

uczczeniem jubileuszu setnej rocznicy in-

unikatowe dzielo. Jednak swoje przyslowio-

surekcji kościuszkowskiej i przygotowania

we ,,pięć groszy" dorzucil sarkastyczny Ta-

poświęconej jej Powszechnej Wystawy Kra-

deusz Boy-Żeleński, który napisal z powodu

jowej. Powstal komitet obchodów uroczysto-

panoramy: ,,Malowalo wielu, on (czyli Styka)

ści kościuszkowskich i komitet Powszechnej

na szczęście najmniej i dlatego panorama

Wystawy Krajowej na czele z prezesem

byla niezla".

ROTUNDA PANORAMY RACLAWICKIEJ