16

nr 11 (447) 14­27.06. 2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

Adam Hanuszkiewicz (1924­2011)

W 100. rocznicę urodzin

100 lat temu,16 czerwca

1924 roku we Lwowie

urodzil się Adam

Hanuszkiewicz, wybitny

polski aktor teatralny

i filmowy, reżyser

teatralny i telewizyjny,

dyrektor teatrów. Byl

jedną z najbarwniejszych

postaci w powojennej

historii polskiego teatru.

Potrafil dokonać tego,

co udawalo się niewielu:

DOM RODZINNY ADAMA HANUSZKIEWICZA, RYNEK 45 WE LWOWIE

potrafil rzesze widzów,

zwlaszcza mlodych

oraz kontrowersyjne w stosunku do jej

postanowil odejść, nie mieć z nikim kon-

,,zarazić" teatrem, klasyką.

mieszkańców wypowiedzi, zbytnia szcze-

taktu" ­ mówila. ,,To, że zabrano mu nie-

rość i brak powściągliwości w osądach

wielką scenę na Pulawskiej, uważam za

Mówiono o nim czlowiek-

z pewnością nie mogly przysporzyć mu

ogromne draństwo ­ komentowal Andrzej

instytucja, reformator.

zwolenników i sprzymierzeńców. Byl na

Lapicki. ,,Dziś w tym miejscu można kupić

Pod wieloma względami

swój sposób ,,kwintesencją lwowskości":

buraki i piwo [...]. Po raz kolejny okazalo

wyprzedzil wlasną epokę,

uparty, ambitny, czasem szorstki i apo-

się, że jesteśmy specjalistami od niszcze-

wytyczyl nowe drogi. Jego

dyktyczny, to znów lagodny, rozbrajają-

nia ludzi za życia, by po śmierci stawiać im

twórczość nieustannie

co szarmancki i w glębi duszy wrażliwy,

pomniki. Adam przez ostatnie lata wyco-

zdolny do poświęceń, pelen fantazji i od-

fywal się z życia, odchodzil w samotności.

budzila skrajne opinie,

wagi w jej urzeczywistnieniu, jak dziecko

Pokazywal, że nie chce mieć nic wspólne-

polemiki i dyskusje. Jego

rozbrajająco szczery, (co uważal za swoją

go z tym światem, który już nie jest jego".

inscenizacje budzily

wadę), z humorem i dystansem oceniający

kontrowersje.

Kim byl Hanuszkiewicz

wady innych, ale i swoje wlasne, niepo-

dla polskiego teatru, dla

prawny optymista o wyjątkowym poczu-

Warszawy? Dla wielu

ciu humoru. Jakże po lwowsku brzmi od-

JOANNA PACAN-ŚWIETLICKA

ADAM HANUSZKIEWICZ

pozostal przybyszem

powiedź na postawione mu w 2002 roku

pytanie, jakie chcialby uslyszeć pierwsze

W ,,Kordianie" Juliusza Slowackiego

na tę okazję przygotowany ,,Śpiewnik do-

serialowymi [...] to nastąpi jednak jakieś zu-

stamtąd. ,,Jestem outsider

dwa zdania na swym pogrzebie: ,,Umarl

tytulowy bohater, grany przez Andrzeja

mowy" Stanislawa Moniuszki. ,,Dawno nie

bożenie, jakiś koniec metafizyki, [...] koniec

ze Lwowa" ­ mówil zresztą

Hanuszkiewicz. Będzie nudno w teatrze".

Nardellego, monolog na Mont Blanc wygla-

widzialam w teatrze, żeby ludzie plakali.

poezji, koniec wyobraźni". Uważal to za nie-

sam o sobie. Lwowa

Lwów wracal do niego we wspomnie-

szal na drabinie, a w ,,Balladynie" tegoż au-

A tak jest ciągle w Teatrze Narodowym na

powetowaną stratę.

pozostalo w nim dużo,

niach, w ludziach, w zdarzeniach, których

tora odtwórcy postaci Goplany, Chochlika

przedstawieniach Śpiewnika domowego

Los rzucil go daleko od rodzinnego

począwszy od akcentu

się nie spodziewal. Udalo mu się nawiązać

i Skierki jeździli po scenie na nowoczesnych

Stanislawa Moniuszki. Ostatni spektakl

miasta, do stolicy, gdzie mial swoją wierną

lwowskiego, który mu

wspólpracę z Polskim Teatrem Ludowym

motocyklach Hondach. Hanuszkiewicz nie

Adama Hanuszkiewicza budzi nieklamane

widownię, byl uwielbiany, ale gdzie spo-

wytykano na początku

we Lwowie i jego dyrektorem Zbigniewem

ukończyl żadnej artystycznej uczelni. Byl

emocje -- po prostu. Wzruszenie udziela

tykal się również z niezrozumieniem, nie-

kariery. Zawstydzony

Chrzanowskim. Mial okazję przelotnie tyl-

samoukiem. Egzamin aktorski zdal eks-

się i widowni, i scenie. Przecież placzą nie

wybrednymi atakami, a nawet wrogością

przez Kazimierza Dejmka,

ko, jak większość Polaków wtedy, w dro-

ternistycznie w 1946 roku w Lodzi przed

tylko widzowie, lzy w oczach (wcale nie-

pewnych środowisk artystycznych. Ścią-

postanowil wyzbyć

dze do Bulgarii, na Zlote Piaski, odwiedzić

komisją, w której zasiadali m.in. Leon Schil-

teatralne) mają także aktorzy, czuje się to

gnąl na siebie ten ostracyzm, decydując

się tego ,,koszmarnego

swoje miasto. Nie bylo już ,,Atlasa" w jego

ler i Aleksander Zelwerowicz. Otrzymal

pulsowanie między publicznością a sceną.

się przyjąć dyrekcję Teatru Narodowego

akcentu", odkrywając

rodzinnej kamienicy na Rynku. Jego miej-

dyplom z wyróżnieniem. Występowal na

Można by powiedzieć, że spelnia się tu

po zdymisjonowanym w 1968 roku przez

przy okazji, że polega on

sce zająl halaśliwy zaklad dziewiarski ze

scenach Krakowa, potem Poznania, gdzie

prawdziwie fenomen teatru ­ katharsis,

wladze za antyradzieckie ,,Dziady" Mickie-

na nieruchomości warg

sklepem oferującym produkcję tegoż od

zadebiutowal jako reżyser. Od polowy lat

oczyszczenie i pojednanie" ­ pisala Rita

wicza Kazimierzu Dejmku. Tak naprawdę

i jest to akcent ,,leniwego

frontu kamienicy. Ze wspomnień żony stal

50. przez następne pól wieku byl związa-

Warszawa, do której ­ pozbawiony swojej

Golębiowska w ,,Tygodniku Kulturalnym".

mówienia", więc ­ jak

chwilę w zadumie patrząc na owe trzecie

ny z Warszawą, najpierw z Teatrem Polskim

wlasnej malej ojczyzny ­ przywiązal się

Po raz drugi Warszawa, a wlaściwie

przyznawal ­ wracal

piętro, gdzie mieszkal niegdyś z rodzicami,

(1955­1956), potem z Teatrem Powszech-

jej wladze skrzywdzily reżysera, odbie-

milością synowską, oddając jej najlepsze

mu czasem wtedy, gdy

ale wejść do środka kamienicy nie chcial.

nym (jako reżyser, a od 1963 roku dyrek-

rając mu u schylku jego życia Teatr Nowy.

z tego, co posiadal ­ swój talent, skrzyw-

odczuwal zmęczenie.

W 2001 roku otrzymal tytul doktora ho-

tor naczelny i artystyczny). Czternaście lat

Wtedy zadano mu cios, po którym już się

dzila go dwukrotnie. Pierwszy raz ­ w sta-

noris causa Uniwersytetu Opolskiego,

kierowal Teatrem Narodowym (1968­1981),

nie podniósl. Jak podkreślila w rozmowie

nie wojennym, odsuwając go od dyrekcji

Lwowskości bylo w nim jednak może

stając się tym samym w historii tej mlodej

wspólpracowal z Teatrami Ateneum i Stu-

Teatru Narodowego. Ostatnią premierą

z dziennikarzami, aktorka i uczennica re-

nawet więcej, niż sam przed sobą chcial

uczelni trzecim z kolei lwowiakiem ­ po

dio, a od 1989 roku prowadzil Teatr Nowy.

żysera Edyta Jungowska, po zamknięciu

i zarazem jego przedstawieniem pożegnal-

się do tego przyznawać. Nigdy się z nią

Stanislawie Lemie i Wojciechu Kilarze ­

Przez te wszystkie lata nie rozstawal się

Teatru Nowego, na miejscu którego po-

nym w Sylwestra 1982 roku byl specjalnie

nie obnosil, co w tamtych czasach bylo

wyróżnionym w ten sposób. Bylo to dla

ze sceną Teatru Telewizji. Byl jego wspól-

wstal market, Hanuszkiewicz zamknąl się

oczywiste, choć byl jej świadom i byl z niej

niego milą niespodzianką u schylku życia

twórcą i pierwszym reżyserem naczelnym.

w domu, żyl przez wiele lat samotnie. ,,My-

dumny. Może odbieral ją jako calkowicie

,,Ja wiem, że to Lwów się o mnie upomnial,

W Teatrze Telewizji realizowal programowo

ślę, że teatr go już nie cieszyl. On tak bar-

niezaslużony, bo otrzymany z racji uro-

moje miasto" ­ przyznawal. ,,Bo gdyby Ni-

klasyków wielkiej literatury europejskiej,

dzo kochal teatr, że kiedy mu go odebrano

dzenia dar niebios, a może też i jako pewną

cieja nie pojechal do Lwowa, nie zakochal

m.in. Moliera, Williama Szekspira, Fiodo-

,,ulomność" w postrzeganiu świata, garb,

się w tym mieście tak mocno, że stal się

ra Dostojewskiego, Antoniego Czechowa,

którego nie widać, ale od którego uwolnić

lwowianinem, to by tego nie bylo". Mimo

Marka Twaina, a także klasykę narodową ­

się nie można. Przyznawal, że chociaż nie

wieloletniego zakotwiczenia w Warsza-

od Adama Mickiewicza po Slawomira Mroż-

jest sentymentalny, robi mu się cieplo na

wie, ilekroć wspominal swój Lwów, poja-

ka. Wymyślil Teatr Telewizji grany na żywo,

sercu, gdy w rozmowie pojawia się temat

wialy się w jego glosie jakieś ledwo wy-

co bylo wówczas ewenementem w Europie.

jego miasta. Przeciwstawial je Warszawie,

czuwalne tkliwe, rzewne nutki, których

Postawil go na najwyższym poziomie. Wy-

dostrzegając istotne różnice. ,,W aurze

sam może nawet nie byl świadom. Bo

reżyserowal ogólem ponad 300 spektakli,

przypominalo ono Wiedeń tańczący wal-

wszystko przecież zaczęlo się we Lwowie.

w tym okolo 100 telewizyjnych. Obejrzalo

ca. Miasto pogodne, jasne, przyjazne lu-

je miliony widzów. Żyl teatrem i dla teatru.

Lwów Hanuszkiewicza

dziom, w przeciwieństwie do Warszawy".

,,I gdy mu go zabraklo, to tak, jakby zabra-

Mówil o swoim mieście rodzinnym zawsze

Lwów Hanuszkiewicza ­ to przede

klo mu powietrza" ­ z żalem o ostatnich la-

z milością, atencją i dumą. ,,Nadzwyczajne

wszystkim jego dom rodzinny, usytuowany

tach życia przyjaciela mówil wybitny aktor

miasto, świetni ludzie, w leksykonie bio-

w najpiękniejszym miejscu, w sercu miasta,

Andrzej Lapicki, zapamiętany z roli Ketlinga

graficznym z 1938 roku na 200 wymienio-

przy Rynku, z wejściem od strony dawnej

z ,,Przygód Pana Michala". Jego zdaniem ,,ro-

nych osób, które stanowily o potędze II

ul. Grodzickich (obecnie Drukarskiej). Uro-

bil teatr sercem, nie bawiąc się w intelektu-

RP, ponad 100 pochodzilo ze Lwowa. Wil-

dzil się i wychowal w kamienicy, o której

alne komplikacje, robil teatr barwny, teatr

no, Lwów, Kraków, Poznań ­ tam kwitla

­ tak jak o teatrze Hanuszkiewicza ­ moż-

bliski ludziom". Najbardziej Hanuszkiewicz

kultura polska w tym obwarzanku ­ jak to

na wszystko powiedzieć, tylko nie to, że

obawial się zniknięcia ze sceny w przyszlo-

BRAMA KAMIENICY,

mawial Pilsudski. Warszawa tylko te osią-

jest ,,nudna". Gotyckie przepastne piwnice,

ści klasyki polskiej. ,,To są tekstowe nasze

W KTÓREJ URODZIL SIĘ ADAM

gnięcia sprzedawala na zewnątrz. Sama

sklepienia i konsole, późnośredniowieczne

Mozarty i Beethoveny" ­ mówil. ,,To są

HANUSZKIEWICZ, RYNEK 45

byla jedynie autorem nieudanych po-

malowidla wspólistnieją tu z empirową de-

genialne utwory. Jeżeli my stracimy z nimi

KLATKA SCHODOWA KAMIENICY

(DAWNIEJ GRODZICKICH)

wstań". Takie deprecjonowanie roli stolicy

koracją fasady, secesyjnymi balustradami

kontakt i będziemy się nasycać dramatami

PRZY RYNKU 45 WE LWOWIE