17

nr 11 (447) 14­27.06. 2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

i boazeriami, z imitacją renesansowych

pomyslu, bo kiedy mnie pytano, kim chcę

belkowych stropów rzeźbionych w zako-

być, odpowiadalem, choć bez specjalnego

piańskie motywy. Na parterze ­ wspomnia-

przekonania: ,,Dyrygentem albo architek-

na gwarna knajpa literacko-artystyczna

tem...", natomiast wszyscy mi prorokowali,

,,Atlas", odwiedzana w międzywojniu licznie

jak już mówilem, że zostanę księdzem, ale

również przez brać spod znaku Melpomeny.

jedynie dlatego, że nieźle prezentowalem się

Można tu bylo spotkać wszystkie liczą-

jako ministrant!". Życie zdecydowalo za nie-

ce się osobistości ówczesnego teatru, i te

go. Przypadek czy przeznaczenie? Mial dwa-

lwowskie, i te przyjezdne. Czyż moglo być

dzieścia lat, byl już żonaty, gdy w 1944 roku,

lepsze miejsce na wzrastanie dla takiego

przed ponownym wkroczeniem wojsk okupa-

niespokojnego ducha, ,,kolorowego pta-

cyjnych opuszczal na zawsze Lwów i za radą

ka", wizjonera polskiego teatru, jakim byl

wujka zapisal się do teatru wojskowego, by

Hanuszkiewicz?

uniknąć wysylki na front. Siemaszkowa ode-

grala wyjątkową rolę u zarania jego kariery.

Z domu rodzinnego

To ona pierwsza zawyrokowala publicznie:

Adam wyniósl wzorce

,,To będzie wielki czlowiek polskiego teatru".

postępowania oparte

Zdarzylo się to po jego debiucie w 1945 roku.

na życzliwości

Gral wówczas Waclawa w ,,Zemście" Fredry.

I nie pomylila się.

ludzkiej i tolerancji.

Byl wychowywany,

W dzień pogrzebu

jak sam podkreślal,

,,Wyrwany nam zostal ­ teatrowi ­ ka-

w chrześcijańskim

SKLEPIENIE KOŚCIOLA OO. JEZUITÓW PW. ŚW. PIOTRA I PAWLA (OBECNIE CERKIEW GARNIZONOWA)

wal serca. Odszedl Adam Hanuszkiewicz"

systemie wartości,

WE LWOWIE

­ powiedzial Andrzej Lapicki po śmierci

zwlaszcza przez

swego rówieśnika i przyjaciela, z którym

sam potwierdzal ­ nie zaznal w pelni życia

profesorowie, mający często stopnie dok-

zaliczono do najglośniejszych w Warsza-

matkę, Stanislawę

jako z aktorem i reżyserem przez tyle lat

kawalerskiego. Od czasu zawarcia pierw-

torskie i habilitacje, program zaś, oparty na

wie, pokazano je okolo 270 razy.

z Szydlowskich,

blisko wspólpracowal. Pamiętam dobrze

szego malżeństwa we Lwowie w wieku,

greckich tragediach i rzymskich historiach,

Lwów Hanuszkiewicza ­ to również po-

pochodzącą ze starej

dzień pogrzebu Adama Hanuszkiewicza. 8

gdy nie mial jeszcze 20 lat, żenil się jeszcze

dawal solidne podstawy do dalszej eduka-

lożony pomiędzy Rynkiem Starego Miasta

lwowskiej rodziny

grudnia 2011 roku, czwartek. Lwów pogrą-

trzy razy. Trzy ostatnie jego wybranki byly

cji. Adam siedzial w lawach, które zaledwie

a wspanialymi Walami Hetmańskimi z za-

kupieckiej, prowadzącej

żony byl w grudniowej szarudze i jakimś

aktorkami.

nieco tylko wcześniej zajmowali przed nim

branym po wojnie go Gdańska pomnikiem

w mieście nieprzerwanie

przejmującym smutku, choć dzień byl wy-

Lwów ­ to również pierwsze doświad-

wicepremier, minister Eugeniusz Kwiat-

konnym króla Jana III Sobieskiego kościól

od XVIII wieku sklep

jątkowy. Oto po wielu dziesięcioleciach, po

czenia na scenie, nieodbiegające od prze-

kowski, autor i koordynator budowy Cen-

oo. Jezuitów. Kościól z przylegającym doń

korzenny Schubuth i Ska.

raz pierwszy uroczyście otworzyl dla lwo-

ciętnych w tym wieku: ,,jak wszyscy gralem

tralnego Okręgu Przemyslowego, twórca

gmachem slynnego niegdyś kolegium, któ-

Ojciec,Ślązak z lwowską

wian podwoje kościól oo. Jezuitów pw. św.

w teatrzyku szkolnym ­ w jaselkach" ­ wspo-

gospodarki morskiej i portu w Gdyni, gene-

re stalo się zalążkiem utworzonego w 1661

duszą, jak go określal,

Piotra i Pawla, ukazując cale swe piękno

minal. I dodawal: ,,Tak, jak Antoni Czechow za

ral Wladyslaw Sikorski, biskup Wladyslaw

roku Uniwersytetu Jana Kazimierza. Ko-

byl weteranem pierwszej

i barokowy majestat. Ten kościól, w któ-

klasyczną strukturę uznal wodewil, a Witold

Bandurski, czy walczący w szeregach Orląt

ściól, obok którego znajdowala się szkola

wojny światowej, wojny

rym śp. Adam byl niegdyś ministrantem,

Gombrowicz ­ operetkę, tak ja, przepra-

Lwowskich 14-letni, mlodo zmarly potem

powszechna im. Adama Mickiewicza, do

polsko-bolszewickiej,

zajaśnial w tym dniu jak drogocenny klej-

szam za porównanie, wywodzę się z szopki.

poeta Jan Zahradnik. To ich, chlopców z po-

której maly Adam uczęszczal, z zachowa-

not wyjęty ze starej, zamkniętej na cztery

W ,,Weselu", jak w szopce, postaci zjawiają się

kolenia rodziców Hanuszkiewicza, uczniów

nym do dziś okazalym posągiem patrona

hallerczykiem,

spusty, niedostępnej, strzeżonej zazdrośnie

i znikają. To są narysowane prostymi kreska-

szkoly, poleglych w walkach w obronie

na fasadzie. Kościól, przy którym dzialala

kawalerzystą. To po nim

szkatuly. Pierwsze po latach nabożeństwo,

mi genialne karykatury". Takie odczytanie

Lwowa w listopadzie 1918 roku w trakcie

jedna z pierwszych sodalicji we Lwowie

zapewne odziedziczyl

już w innym obrządku. Ucichly wschodnie

dramatu uważal za swoje odkrycie w Teatrze

wojny polsko-ukraińskiej oraz podczas woj-

­ Sodalicja Mariańska Panów i Mlodzie-

urodę, nadzwyczajną

śpiewy, mowy dostojników, niech spadnie

Powszechnym. Do arcydziela Wyspiańskie-

ny polsko-bolszewickiej honorowala tablica

ży pw. Zwiastowania Najświętszej Panny

charyzmę i poczucie

na nie zaslona milczenia. Czuję wewnętrzy

go, wystawionego zresztą po raz pierwszy na

pamiątkowa, ustanowiona w przedsionku

Maryi i św. Kazimierza, zalożona przez ks.

humoru. Z domu Adam

nakaz, że trzeba tam pójść, wlaśnie teraz,

lwowskiej scenie w obecności autora już 24

gmachu gimnazjum. Zajmując ich miejsce

Stefana Bratkowskiego 4 marca 1889 roku.

wyniósl również

tą drogą, którą Adam codziennie przemie-

maja 1901 roku, czyli zaledwie dwa miesiące

w szkolnych lawach Adam nie mógl przewi-

,,Należalem do Sodalicji Mariańskiej i bylem

zamilowanie do muzyki

rzal śpiesząc rano, przed szkolą na Mszę św.

po prapremierze krakowskiej, Hanuszkie-

dzieć zarówno tego, iż wkrótce wojna bru-

ministrantem u jezuitów" ­ wspominal, za-

i literatury.

Schodzę po skrzypiących drewnianych scho-

wicz powracal wielokrotnie. Uksztaltowal

talnie przerwie jego edukację, jak i tego, że

znaczając, że urzekala go cala otoczka,

dach rynkowej kamienicy, z piękną, zdobną

Ciocia grala na fortepianie. Wujek, któ-

go Lwów, w którym sztukę teatralną ota-

pomimo tych trudnych doświadczeń osią-

oprawa sprawowanych tam nabożeństw:

w rzeźbione kiście kasztanów, a tak pokiere-

ry zajmowal jeden zpokoi w ich czteropo-

czano wielkim pietyzmem. Miasto, w którym

gnie szczyty i z czasem powiększy grono

,,to przecież też teatr: dzwonki, dymy ka-

kojowym mieszkaniu ­ na wiolonczeli. Co

szowaną teraz balustradą, otwieram, jak On

oba wspaniale, zbudowanie z niezwyklym

wybitnych wychowanków tego gimnazjum.

dzidel, procesje; tak mnie to fascynowalo,

soboty urządzal w domu z kolegami kon-

niegdyś, ciężką żelazną bramę z wykutym

rozmachem gmachy teatralne ­ Skarbkow-

,,Bylem samotnikiem. [...] Zamykalem

że potrafilem wstać o piątej rano, żeby na

certy muzyki kameralnej, którym przyszly

nad nią w kamieniu i istniejącym do dziś na-

ski i Wielki ­ są świadectwem umilowania

się niedoceniony i skrzywdzony w pokoju.

szóstą, nawet w zimie i w glębokim śniegu,

reżyser lubil przysluchiwać się godzinami.

pisem Grodzickich 1. Przechodzę tędy, gdzie

przez lwowian tej sztuki. Miasto, chlubiące

(To mi zostalo do dziś). Sportów żadnych

dotrzeć do kościola! Nic dziwnego, że prze-

Z tych mlodzieńczych fascynacji zapewne

biegl mijając wykrzywione w przedziwnych

się przebogatą tradycją teatru polskiego: od

oczywiście nie uprawialem". Tak wspomi-

powiadano mi, że zostanę księdzem".

zrodzil się potem sposób reżyserowania

grymasach maszkarony na fasadach kamie-

Boguslawskiego poprzez Fredrę, Zapolską aż

nal swoje dzieciństwo. Toteż najszczęśliw-

Mial 15 lat, gdy wybuchla wojna. Tyl-

sztuk na ksztalt partytury muzycznej, nut.

do Schillera, realizującego tu swoją koncepcję

nic wzdluż pólnocnej pierzei Rynku, by już

sze chwile następowaly podczas wakacji,

ko Opatrzność czuwająca nad jego rodziną

Hanuszkiewicz uważal, że aktorzy w te-

kilka minut później stanąć z zachwytem we

teatru monumentalnego. Tego samego Schil-

spędzanych na podlwowskiej wsi z babcią

sprawila, że szesnaste urodziny świętowal

atrze powinni za punkt odniesienia brać mu-

lera, który to już nie we Lwowie, a w Lodzi

wnętrzu jednej z najpiękniejszych lwowskich

i z dwójką rodzeństwa ­ bratem Januszem

jednak w rodzinnym domu, a nie na stepach

zykę tekstu i poruszać się na scenie tak,

przyjmowal u 22 letniego Hanuszkiewicza

i siostrą Marysią. Ten blogi czas zapadl mu

świątyń. Tego dnia zobaczylam to wnętrze

Kazachstanu. Pieklo pierwszej sowieckiej

jakby swoim cialem odtwarzali partyturę,

egzamin eksternistyczny z aktorstwa.

po raz pierwszy już bez tych ogromnych

w pamięci najintensywniej. ,,Babcia brala

okupacji powracalo po latach w niespo-

muzykę. ,,Pan buduje przedstawienie jak

Lwów Hanuszkiewicza ­ to polożone

zapchanych książkami stelaży. Poszarzale,

nas, trójkę wnuków na furę z końmi, a dru-

kojnych snach. ,,Najcięższe byly wywózki

symfonię" ­ powiedzial kiedyś Hanuszkie-

w nieodleglej od domu okolicy, przy daw-

ga fura wiozla nasze rzeczy. Wywozila nas

zakurzone, ale jakże piękne w swej auten-

w 1940 roku. Mieszkaliśmy w rynku na trze-

wiczowi wybitny kompozytor Witold Luto-

nej ul. Batorego (obecnie Kniazia Romana)

bardzo daleko, bo 25 kilometrów za Lwów,

cim piętrze. Tej nocy, kiedy mieli wywozić,

tycznej patynie. Wspanialy w swym baro-

slawski. Atmosfera najbardziej muzykalne-

III Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego,

do Krasowa. To byly trzy miesiące totalnej

kowym dostojeństwie kościól przemawial

matka zaszyla dzieciom dolary w majtkach.

go miasta odcisnęla z pewnością piętno na

do którego uczęszczal, gimnazjum typu

swobody na wsi. Tam nauczylem się jeź-

ciszą. Cisza też jest rodzajem muzyki, jak

Gdzieś okolo pólnocy zajeżdża pod dom cię-

wrażliwym chlopaku z lwowskiego Rynku,

klasycznego, z naciskiem na język laciński

dzić na oklep, żąć, plużyć, wiązać zboże,

żarówka. Slyszymy kroki na schodach. Idą

mawial Hanuszkiewicz. Kilkanaście za-

wplynęla na ksztaltowanie jego gustów

i grecki. Biegl do szkoly pieszo, bo to tylko

kosić trawę. Najmilej wspominam jazdę na

na pierwsze piętro, przechodzą, idą na dru-

ledwie osób ­ zwiedzający, przypadkowi

muzycznych. Jak podkreślal w wieku doj-

kilka minut drogi ulicą Halicką albo Serbską.

oklep na koniu do wodopoju. To plawienie

gie piętro, biorą sąsiadów. Wiadomo już, że

przechodnie, ekipa telewizyjna... O godzinie

rzalym, lubil sluchać każdej dobrej muzy-

Albo nieco okrężną drogą, zahaczając o ko-

koni, mycie, uwielbialem". Milość do koni

nikogo więcej nie wezmą. Ulga straszna, że

piętnastej, gdy na warszawskich Powąz-

ki: koncerty skrzypcowe Bacha, muzykę

ściól Jezuitów. Wtedy to podążal albo przez

pozostala. W latach warszawskich byl

to nie nas. Nagle wrzask na dole, pomylka!

kach wojskowych urnę z jego prochami

symfoniczną Mahlera, uwielbial Mozarta,

pasaż Andriollego, Rynek i Halicką, albo

corocznym bywalcem na Jeździeckich Mi-

Pędzą ich z powrotem na drugie piętro, ale

przysypywano grudkami ziemi z cmentarza

zwlaszcza Requiem, w jego opinii ,,jedyne

przez Plac Kapitulny kolo katedry, Plac Ma-

strzostwach Gwiazd w Zakrzowie w Opol-

nie wracają! Idą na trzecie! Wzięli naszych

Lyczakowskiego, przed oczyma wyobraźni

Requiem, które nie jest ponure, którego

riacki, z pomnikiem Mickiewicza i hotelem

skiem, gdzie przez zabytkowy palac i ze-

sąsiadów ­ przyjaciól. Przy drugiej nocnej

przez ulamek sekundy w tej przejmującej

autor nie straszy, bo wierzy w niebo i zba-

George'a, Plac Halicki. A może jednak omi-

spól parkowy przewinęlo się kilkadziesiąt

wywózce ojciec nie mieszkal już w domu,

ciszy przemknąl mi caly szereg pokoleń

wienie i dlatego jest radosne". Od dzieciń-

jal Plac Halicki i idąc zaulkami kolo świeżo

znanych postaci polskiego filmu, teatru,

a mnie na noc wyslal do pracy przy budo-

wiernych, którzy tu zanosili gorące modly:

stwa pochlanial mnóstwo książek, glównie

zbudowanego, ultra nowoczesnego drapa-

estrady i kabaretu. W imprezie uczestni-

wie teatru w gmachu Skarbka". ,,Koszmar!

hetmani Jablonowski, Sobieski, i św. abp

tych, jak przekornie zaznaczal, które mialy

cza chmur Sprechera, na tylach dawnego

czyli prócz niego m.in. Beata Tyszkiewicz,

A te ich kroki po schodach naszej kamienicy

Bilczewski, koronujący obraz Matki Bożej

zakończenia szczęśliwe, co zawsze na po-

gmachu Gimnazjum im. Królowej Jadwigi,

Henryk Machalica, Daniel Olbrychski, An-

rozbrzmiewają do dziś w niektórych moich

Pocieszenia, ten sam obraz, przed którym

czątku, przed przystąpieniem do lektury,

(do którego uczęszczala równie utalento-

drzej Grabowski, i Karol Strasburger. Zaś

snach!".

trzy wieki temu z górą padly w litanii po raz

nie omieszkal sprawdzić. Zglębiania innych

wana, starsza o cale osiem lat, w przyszlo-

sielankową atmosferą tamtych przedwo-

Maturę zdawal podczas niemieckiej oku-

pierwszy slowa wezwania ,,Regina Regni

trudu sobie nie zadawal. Irytowalo go, je-

ści koleżanka po aktorskim fachu Krystyna

jennych cudownych wiejskich wakacji

pacji na tajnych kompletach. W czasie woj-

Poloniae, ora pro nobis!" ,,Królowo Korony

żeli final nie byl taki, jaki jego zdaniem być

Feldman) wybiegal na wprost swej budy,

zapragnąl podzielić się z warszawiakami,

ny nie walczyl. Jak powiedzial w rozmowie

Polskiej, módl się za nami!". I w korowodzie

powinien. Lwowski dom byl więc dla niego

,,zderzając się" z jej monumentalną fasadą

realizując ,,Miesiąc na wsi" Iwana Turgie-

z dziennikarzem w 2000 roku: ,,Wydawalo

tylu cieni, niczym w ,,Weselu" Wyspiań-

źródlem wielu pozytywnych natchnień.

ozdobioną posągami Mikolaja Kopernika,

niewa w Teatrze Nowym. Nowatorska

mi się, że nie będę w stanie zastrzelić czlo-

skiego ­ maly Adam w bialej komży, wśród

Negatywnych również, takich, które cie-

Adama Mickiewicza, Tadeusza Czackie-

scenografia spektaklu miala oddawać

wieka. Nawet takiego, którego trzeba będzie

dymu kadzidel z zachwytem dziecka spo-

niem kladly się najego późniejszym do-

go, Józefa Maksymiliana Ossolińskiego,

namiastkę tamtych dni: byly prawdziwe,

zastrzelić". Wtedy we Lwowie nie mial spre-

gląda na niebiański teatr rozpostarty nad

roslym życiu. ,,Jestem z rozbitej rodziny.

Jędrzeja Śniadeckiego i Jana Dlugosza.

żywe psy, prawdziwa trawa, na której

cyzowanych pragnień co do wyboru drogi ży-

jego glową w calej swej unikatowej scene-

Sam rozbilem niejedną" ­ mówil. Pisano

Szkola zaliczana byla do renomowanych

widzowie z pierwszych rzędów mieli oka-

ciowej, zawodowej, którą chcialby podążać.

rii barokowego przepychu. ,,Aniol Pański

o nim potem ,,ostatni wielki uwodziciel" lub

lwowskich gimnazjów, szczycila się wy-

zję siedzieć wraz z aktorami, byla żywa

,,Nikim nie chcialem być! Nie mialem żadne-

zwiastowal Pannie Maryi..." ,,...a światlość

,,mężczyzna nieustannie żonaty", gdyż ­ jak

sokim poziomem nauczania. Zapewniali go

woda i kwitnąca jabloń. Przedstawienie to

go pomyslu na dorosle życie! Konkretnego

wiekuista niechaj mu świeci".