18

nr 11 (447) 14­27.06. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Lwowskie dzieje Panoramy Raclawickiej ­

hold Lwowa bohaterowi narodowemu (cz. 2)

5 czerwca 1894 roku

Panoramy ,,z wkluczeniem zmian

Panorama Raclawicka

kompozycyjnych".

zostala uroczyście

10 lipca 1928 roku Magistrat

uchwalil przeznaczyć kolejne 9 800 zl.

udostępniona

na remont rotundy i wyznaczyl ter-

dla publiczności.

min zakończenia wszystkich prac na

Powierzchnia ogromnego

wrzesień, z udostępnieniem zwiedza-

malowidla stanowila 1800

jącym już w terminie VIII Międzyna-

m2. W czasie trwania

rodowych Targów Wschodnich (2­12

Wystawy Krajowej

września). 1 września ,,Slowo Polskie"

donosilo, że ,,roboty okolo Panoramy

Panoramę zwiedzilo

Raclawickiej są bliskie zakończenia.

ponad 200 tys. osób.

Roboty przeprowadzone przez pp. Zyg-

Taką frekwencją nie

munta Rozwadowskiego i Marcelego

mogly pochwalić się

Harasimowicza polegaly na umie-

żadne inne atrakcyjne

jętnym umocnieniu naddartej części

PANORAMA RACLAWICKA, 1894 ROK

muzea lwowskie.

plótna i doprowadzeniu calego obra-

Wykonanie Panoramy

na prośbę Polonii amerykańskiej, Ma-

zu do pierwotnego wyglądu, pelnego

Zapomniano calkiem historię po-

FRANCISZEK JÓZEF WE LWOWIE

świeżości. Roboty wykonywano przez

gistrat lwowski wystąpil z inicjatywą

wstania jeszcze jednej panoramy Jana

okupilo się w ciągu roku.

szereg tygodni z wielkim nakladem

utworzenia ogólnopolskiego komitetu

Styki, mianowicie Panoramy ,,Golgo-

uwagę nawet pocięcie jej na kawalki

Tylko dochód z biletów

pracy i trudu. Caly obraz odczyszczono

w celu zebrania funduszy na wyko-

i rozdzielenie między akcjonariusza-

ta". Kiedy w 1896 roku Panorama Ra-

wstępu wynosil 80 000

z wielkiej warstwy brudu i kurzu, jaki

nanie kopii Panoramy Raclawickiej

clawicka pojechala do Budapesztu, Jan

mi upadającej spólki. Uratowal Pano-

zlotych reńskich. Dla

z biegiem lat osiadl na Panoramie.

jako daru dla Polonii amerykańskiej.

Styka dostal propozycję namalowania

ramę magistrat miasta Lwowa, który

dogodnego dojazdu na

Faktycznie staraniem Rozwadow-

Niestety ambitny ten pomysl nigdy nie

jeszcze jednej panoramy, mianowi-

zakupil Panoramę na swoją wlasność.

Wystawę i do Panoramy

zostal zrealizowany. W Budapeszcie

Wlasnością miasta Panorama Racla-

cie ,,Golgoty". Do pracy nad ,,Golgotą"

skiego i Harasimowicza przeprowadzo-

zaś Panoramę przyjęto entuzjastycz-

Styka zaprosil Tadeusza Popiela, Zyg-

wicka pozostawala aż do zakończenia

no pierwszą za wiele lat kapitalną kon-

Magistrat lwowski byl

II wojny światowej. 30 stycznia 1917

nie. W czasie jej wystawienia w stolicy

munta Rozwadowskiego i Jana Stani-

serwację i restaurację calego obrazu.

zmuszony zbudować

roku postanowieniem gminy mia-

Węgier slawne dzielo polskich malarzy

Publiczność lwowska i goście Targów

slawskiego. Nową panoramę malowali

nową linię tramwaju

obejrzalo 800 tysięcy osób. Panorama

Wschodnich masowo z entuzjazmem

w pustej rotundzie Panoramy Racla-

sta Lwowa Panoramę przekazano pod

elektrycznego, pierwszego

ze Lwowa otrzymala rozglos nie tylko

odwiedzali odnowioną Panoramę.

opiekę Narodowej Galerii miasta Lwo-

wickiej. W lipcu 1896 roku ,,Golgo-

na terenach Polski.

w Austro-Węgrzech, ale i w calej Eu-

W czasie targów Panoramę zwiedzilo

wa. (Dyrektorem Galerii byl znany ar-

ta" byla zakończona i wystawiona do

Panorama Raclawicka

okolo 50 000 widzów. Nie zabraklo jed-

stycznia 1897 roku w tejże rotundzie

ropie. Po dużym sukcesie Panoramy

tysta malarz Marceli Harasimowicz).

we Lwowie.

Raclawickiej Węgrzy zamówili u Jana

W 1918 roku, w czasie walk polsko-

nak również incydentów przykrych. 2

stala się od razu jedną

Otóż w rotundzie w Stryjskim Par-

Styki panoramę o węgierskiej tema-

listopada prasa lwowska informowala

-ukraińskich o Lwów Panorama zosta-

z najważniejszych

o zamierzonym przez studentów ukra-

la uszkodzona. Już w tymże 1918 roku

tyce patriotycznej. Jan Styka wybral

ku byla swego czasu wystawiona nie

artystycznych

Magistrat miasta poręczyl M. Harasi-

epizod bitwy pod Nagy Szeben z udzia-

tylko Panorama Raclawicka, lecz dwie

ińskich zamachu na Panoramę. Jednak

i turystycznych atrakcji

polskie panoramy. Obecnie Panorama

na widok policji, która zjawila się przy

mowiczowi przeprowadzić niezbędne

lem polskiego generala Józefa Bema.

Lwowa.

,,Golgota" znajduję się w Forest Lawn

wejściu do Panoramy, studenci zbiegli.

prace konserwatorskie i zabezpieczyć

W Polsce Panorama jest znana pod na-

w USA.

Niestety zamachy na terenie Targów

plótno od dalszych możliwych uszko-

zwą ,,Bem w Siedmiogrodzie". Wśród

W 1912 roku powstalo nowe za-

Wschodnich i na Panoramie trwaly na-

artystów, którzy pomagali Janowi Sty-

dzeń. Lwowska Rada Miejska posta-

JURIJ SMIRNOW

ce w malowaniu tej panoramy byli Po-

grożenie dla Panoramy. Komitet Bu-

nowila przeznaczyć na ten cel 38 000

dal. Byly owe wydarzenia odpowiedzią

koron. Podczas renowacji plótna przez

UWO na prowadzoną przez rząd polski

W tymże 1894 roku na zamówie-

lacy Zygmunt Rozwadowski i Michal

dowy Panoramy, jako wlaściciel tego

Z. Rozwadowskiego i M. Harasimo-

tzw. ,,akcję pacyfikacji".

Wywiórski.

dziela, oglosil bankructwo. Brano pod

nie ordynata Czarkowskiego Jan Styka

7 września 1929 roku doszlo do

i Wojciech Kossak sporządzili jeszcze

wicza tylko w plótnie zalatano ponad

wybuchu bomby w budynku admi-

jedną kopię ,,malej Panoramy Racla-

800 dziur. Już 20 czerwca 1920 roku

odrestaurowana Panorama zostala

wickiej" w postaci sześciu obrazów

nistracyjnym Targów Wschodnich,

udostępniona dla zwiedzających, cena

o wymiarach 170 x 80 cm każdy. Ko-

obok rotundy Panoramy. W wyniku

biletów wynosila 2 mkp.

eksplozji budynek administracji zo-

pia ta zostala zagubiona lub skradzio-

Magistrat nadal pilnie interesowal

na w czasie II wojny światowej i nie

stal zdemolowany, trzy osoby zostaly

się technicznym stanem Panoramy

odnaleziona do chwili obecnej. Jest to

ranne. Podczas kolejnych X Targów

i rotundy, zaś M. Harasimowicz, jako

kolejny sekret związany z Panoramą

Wschodnich 15 września 1930 roku

dyrektor Galerii Obrazów, stale infor-

Raclawicką.

doszlo do aresztowania sześciu Ukra-

W latach 1896­1898 Panorama

mowal o tym deputowanych miejskich.

ińców, oskarżonych o planowanie

Raclawicka pojechala do Budapesz-

W 1925 roku prezydium miasta Lwowa

zamachu na Panoramę Raclawicką.

odnioslo inwestycję na rekonstrukcję

,,Wiek Nowy" donosil, że ,,wykonanie

tu. Trudno sobie teraz wyobrazić, jak

Panoramy do pierwszej kategorii wy-

zamachu bylo planowane w ten spo-

transportowano plótno i cale przed-

datków miejskich i przeznaczylo na

pole. Bylo to przedsięwzięcie, które

sób, że jedna ,,trójka" zamachowców

ten cel 15 000 zl. W 1927 roku prze-

niemożliwie bylo powtórzyć. Na przy-

miala udać się do Palacu Sztuki i tam

w trzech miejscach spowodować wy-

znaczono 60 000 zl. na rekonstruk-

klad, w 1932 roku publiczność i ,,ojco-

cję rotundy. Jednak 29 września tegoż

wie Lwowa" (czyli Magistrat i prezy-

buchy petard. Z tego powodu cala uwa-

roku ,,w wyniku zbutwienia fragmen-

dent miasta Waclaw Drojanowski) nie

ga policji i slużby targowej bylaby mo-

wyobrażali sobie nawet możliwości

tu górnej ramy Panoramy, spowodo-

mentalnie zwrócona na Palac Sztuki,

dalekiej podróży panoramy. Wlaśnie

co umożliwiloby sprawne dzialania

wanego uszkodzeniem rotundy w cza-

w październiku tego roku wplynę-

drugiej ,,trójki", która miala za zadanie

sie walk polsko-ukraińskich, część

zniszczyć calą Panoramę".

plótna (okolo 25 metrów) oderwala się

la propozycja polskiego środowiska

W tymże 1930 roku Rada Miejska

od ramy. Uszkodzony zostal fragment

w Chicago wystawienia tam Panoramy.

uchwalila przeznaczyć kolejną sumę 5

obrazu od postaci Tadeusza Kościuszki

Lwowska firma L. Matwijowskiego na-

200 zl. na dalszą konserwację Panora-

ze sztabem do chaty i wozu. Na miej-

deslala do Magistratu list z propozycją,

że zajmie się pakowaniem i przewie-

sce wypadku udal się J. Strzelecki i M.

my. Trzeba zaznaczyć, że tak napraw-

Matkiewicz oraz komisja (A. Czolow-

zieniem plótna i rozpisala w trzynastu

dę Panorama Raclawicka byla stalym

punktach, jak mialoby to wyglądać.

punktem zainteresowania przyby-

ski, W. Doliński, T. Obmiński, M. Ha-

Jednak miejska komisja Archiwalno-

rasimowicz) powolana przez wladze

wających do Lwowa gości, zwlaszcza

miejskie w celu doprowadzenia Pano-

w czasie Targów Wschodnich i przy-

-Muzealna kategorycznie nie zgodzila

się na wyslanie Panoramy za ocean na

ramy do stanu pierwotnego. Postano-

nosila po odliczeniu kosztów konser-

wystawę do Chicago, wlaśnie ze wzglę-

wiono zaprosić do komisji Wojciecha

wacji, 40 000 zl. czystego dochodu

Kossaka i Zygmunta Rozwadowskie-

rocznie. Wyniki finansowe pozwolily

du na zagrożenie w czasie transportu.

też przeprowadzać w dni świąteczne

Jak pisze wspólczesna autorka Natalia

go. Budynek Panoramy zamknięto dla

akcję o bezplatnym udostępnieniu Pa-

Filewycz, ,,w prasie propozycja ta wy-

zwiedzających". Jak donosila prasa,

powolani eksperci uznali uszkodzenia

wolala skandal ­ pisano, że taka podróż

noramy. Tak na przyklad 3 Maja 1935

za niezbyt poważne. Magistrat prze-

zniszczy plótno. Jeden z tytulów pra-

roku bezplatnie odwiedzilo Panora-

znaczyl kolejne 15 000 zl. na usunięcie

sowych brzmial: ,,13 punktów znisz-

mę 4 340 widzów. Pochwalić się taką

skutków uszkodzenia Panoramy i po-

frekwencją widzów i takim wynikiem

czenia Panoramy Raclawickiej". Oczy-

finansowym nie mógl żaden z muzeów

wierzyl artystom Z. Rozwadowskiemu

wiście do żadnego Chicago Panorama

lwowskich.

i M. Harasimowiczowi odnowienie

Raclawicka nie pojechala. Zważając

FRAGMENT PANORAMY RACLAWICKIEJ