24

nr 11 (447) 14­27.06. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Upamiętnienie postaci Tadeusza Kościuszki we Lwowie (cz. 4)

Wieloletnia epopeja

aby jego idealy wiecznie przyświecaly

wiejskiego, co ściągnąl w swych barwnych,

budowy pomnika

Sokolstwu. Wyrazem tej myśli są corocz-

pięknych strojach ze wszystkich stron Zie-

ne uroczyste obchody sokole ku pamięci

mi samborskiej. Najwięcej przyczynil się do

Tadeusza Kościuszki

Tadeusza Kościuszki urządzane. Wyrazem

podniesienia nastroju oddzial kosynierów,

we Lwowie skończyla

też pięknym i trwalym tej myśli stanie się

zlożony z pięćdziesięciu wlościan z Czuchni

się niestety bez skutku.

pomnik bohatera spod Raclawic".

i Olszanika. Uroczystość miala przebieg po-

Opracowany przez

Jednak staraniem sokolnictwa galicyj-

ważny i spokojny. Po uroczystym nabożeń-

rzeźbiarza Apolinarego

skiego jeszcze przed I wojną światową po-

stwie w farze, ruszyli uczestnicy pochodem

Glowińskiego projekt

wstalo w Galicji kilka pomników Tadeusza

ku placowi 3-go Maja, na którym wznosi się

pomnika nigdy nie

Kościuszki. Między innymi w 1892 roku dla

pomnik. Tam wygloszono kilka przemówień,

Lwowskiego Towarzystwa ,,Sokól" marmu-

z których zwlaszcza mowa przedstawiciela

zostal zrealizowany.

rowe popiersie Tadeusza Kościuszki wykonal

mlodzieży, pelna zapalu i życia, wywarla

Podobny los spotkal

znany lwowski rzeźbiarz profesor Piotr Hara-

niezatarte wrażenie. Spotęgowalo się ono

jeszcze kilka pięknych

simowicz. Inne ośrodki z galicyjskich miast

podczas holdu, jaki po odslonięciu zlożyla

inicjatyw spolecznych,

prowincjonalnych (powiatowych) zwracaly

Naczelnikowi mlódź szkolna i lud, obrzucając

związanych z chęcią

się o wykonanie projektów pomników do

caly pomnik barwnym kwieciem. Zakończe-

upamiętnienia postaci

renomowanych rzeźbiarzy lwowskich lub

niem uroczystego dnia bylo przedstawienie

krakowskich. Tak, w 1899 roku lwowski

,,Kościuszko pod Raclawicami" w Sali sam-

bohatera narodowego.

rzeźbiarz Tadeusz Blotnicki zaprojektowal

borskiego Sokola". ,,Nasz Kraj" podal na swo-

Jednym z nich byl projekt

pomnik Tadeusza Kościuszki dla Jasla. Postać

ich lamach również krótki życiorys autora

pomnika Tadeusza

Tadeusza Kościuszki w mundurze general-

pomnika artysty-rzeźbiarza Tadeusza Blot-

Kościuszki, wykonany

skim zostala wykuta w wapieniu i ustawiona

nickiego, wyliczyl jego najważniejsze dziela

przez Antoniego Popiela,

na wysokim piaskowcowym cokole w parku

i umieścil jego zdjęcie.

profesora politechniki

miejskim. Pomnik ogrodzono slupami polą-

Niestety w czasie I wojny światowej

czonymi żeliwnymi lańcuchami. Uroczyste

pomnik Tadeusza Kościuszki w Samborze

lwowskiej.

odslonięcie odbylo się 3 września 1899 roku.

zostal zniszczony, W latach 20. lwowski

Gipsowy model tego pomnika znajduje się

rzeźbiarz Andrzej Albrycht wykonal re-

JURIJ SMIRNOW

w zbiorach lwowskiej Galerii Sztuki. Tadeusz

konstrukcję pomnika. Ale i ten pomnik

Projekt powstal w 1903 roku, akurat

Barącz w latach 1903­1904 kontynuowal

nie przeżyl trudnych czasów tym razem II

MODEL FIGURY KOŚCIUSZKI

po zakończeniu pracy profesora przy kra-

projektowanie wielofigurowych pomników

wojny światowej. W 1910 roku powstal po-

DLA JASLA

kowskim pomniku Naczelnika Państwa

o tematyce patriotycznej, mianowicie pomnik

mnik Tadeusza Kościuszki we wsi Jeziorka

Polskiego i byl zamówiony przez lwow-

Powstańców Styczniowych, pomnik Kon-

drogowskaz na dlugie lata przyszlego życia

(Ziemia Stanislawowska). Na postumencie

skie Towarzystwo ,,Sokól". Projekt pomni-

stytucji 3-go Maja, konny pomnik Tadeusza

narodowego, bo będzie w nim znachodzić

naśladującym bloki skalne stanęlo popier-

ka sokolstwa lwowskiego byl znacznie

Kościuszki. O tym pomniku ,,Slowo Polskie"

pokrzepienie i moc w walce o prawa narodu

sie bohatera narodowego. W kamieniu

skromniejszy od pomnika w Krakowie, lecz

pisalo w nekrologu T. Barącza dnia 13 marca

i prawa ludu. Pomnik Tadeusza Kościuszki

pomnik odkul 20-letni uczeń lwowskiej

i przeznaczony byl też do ustawienia nie

1905 roku: ,,W zeszlym roku (1904) wykonal

w Samborze dzielo dluta znanego arty-

Szkoly Przemyslowej Józef Starzyński,

na placu w centrum wielkiego stolecznego

Barącz projekt na pomnik Kościuszki we

późniejszy znany i ceniony rzeźbiarz (mię-

sty-rzeźbiarza Tadeusza Blotnickiego jest

ANTONI POPIEL. PROJEKT

miasta, ale na boisku ,,Sokola", w dzielnicy

Lwowie i alegoryczną grupę przedstawiającą

owocem wielkiego talentu i przedstawia się

dzy innymi autor heraldycznych lwów na

POMNIKA TADEUSZA KOŚCIUSZKI

peryferyjnej. Wedlug zdjęć umieszczonych

Konstytucję 3-go Maja, które w kolach znaw-

w calości nadzwyczaj dodatnio. Figura Tade-

Cmentarzu Orląt). Razem z nim przy wyko-

DLA LWOWSKIEGO SOKOLA

we lwowskich czasopismach (na przyklad

ców przyjęte zostaly z uznaniem. Projekt po-

usza Kościuszki, wykuta w bialym kamieniu

naniu pomnika pracowal Emanuel Huber,

w tygodniku ,,Tydzień"), pomnik mial ksztalt

mnika Kościuszki przedstawia Kościuszkę

przez okupantów hitlerowskichzostal od-

piszczowskim, wysoka na 2,1 metra, przed-

jego kolega z Szkoly Przemyslowej.

malowniczej piramidy z glazów, zwieńczo-

na koniu z szablą w prawicy usilującego po-

budowany w latach powojennych. Kolejny

stawia go w chlopskiej, tak przezeń ukocha-

Byl to pierwszy pomnik Kościuszki na

nej figurą sokola. W środku piramidy autor

wstrzymać rwącego się rumaka. Podstawę

pomnik bohatera narodowego Tadeusza Ko-

Ziemi Stanislawowskiej. Na uroczystość

nej, sukmanie, w chwili skladania przysięgi

umieścil duży wypuklo rzeźbiony znakomi-

zdobi szereg postaci alegorycznych".

ściuszki stanąl w Samborze na placu 3-go

poświęcenia pomnika przyjechalo sporo go-

na Rynku krakowskim. Lewą ręką przyciska

cie modelowany medalion Kościuszki i napis

Opisane projekty nigdy nie zostaly zreali-

Maja w październiku 1906 roku z inicjatywy

miecz do piersi, prawa lekko w górę wzniesio-

ści ze Stanislawowa i okolicznych wiosek.

,,Sokolstwo polskie Naczelnikowi". Jednak,

zowane. W 1902 roku inny lwowski artysta

Towarzystwa ,,Sokól" przed siedzibą Towa-

na. Z calej postaci, zwlaszcza zaś z szlachet-

,,Kurier Stanislawowski" donosil: ,,Wielkim

nie zważając na rozmiary, pomnik mial wy-

rzeźbiarz Julian Markowski wykonal pomnik

rzystwa. Projekt pomnika zostal wykonany

nych rysów twarzy, bije zapal i święty ogień

świętem narodowym byl dzień 28 sierpnia

gląd naprawdę monumentalny.

Tadeusza Kościuszki dla Sanoka, ustawiony

również przez profesora Tadeusza Blotnic-

milości Ojczyzny. Postać Tadeusza Kościusz-

dla wsi Jeziorka, również Stanislawowa

Niestety projekt z różnych powodów

w parku obok zamku (starostwa), który kom-

kiego, znanego rzeźbiarza lwowskiego. Od-

ki wznosi się na wysokim czterograniastym

i calej okolicy. Oto tego dnia dzięki ofiar-

nigdy nie zostal zrealizowany. Jeden z tych

pozycją przypominal jego pomnik Jana Kiliń-

slonięcie pomnika bylo wielką uroczystością

postumencie, z napisem z trzech stron: ,,Zie-

ności dwóch uczniów lwowskiej Szkoly

powodów w 1905 roku podal Franciszek

skiego w Stryjskim parku we Lwowie. We-

dla calego powiatowego miasta. Z tego wy-

mia Samborska ­ Tadeuszowi Kościuszce ­

Przemyslowej Starzyńskiego i Huberta,

Jaworski, znany historyk lwowski. Otóż,

dlug wspólczesnego lwowskiego profesora

darzenia lwowskie i krakowskie czasopisma

odbylo się w Jeziorku poświęcenie pomni-

w r.p. 1906".

wedlug niego... ,,pierwotnie mial stanąć

Jurija Biriulowa, Markowski wedlug wzoru

również umieścily dokladne sprawozdania.

Od tylu ­ herb miasta Sambora. Postu-

ka Kościuszki, którego popiersie uczniowie

pomnik wedlug projektu Antoniego Popie-

lwowskiego pomnika Jana Kilińskiego... ,,wy-

Na przyklad, ,,Nasz Kraj" w podnioslym re-

ment oparty na szerokiej owalnej lawicy,

owi dla Jeziorka ofiarowali. Mimo wielkiej

la. W ostatnich jednak czasach powstaly

konal jeszcze projekt pomnika Kilińskiego

portażu pisal: ,,Na ziemi samborskiej, na tej

zakończonej pilonami z herbami Orla i Pogo-

sloty, zjechalo się na uroczystość tę wiele

nowe projekty pomnika, spośród których

w Stryju (1898 r. nie przyjęty do realizacji)

pięknej, bogatej ziemi, wzniesiony zostal

osób ze Stanislawowa i okolicy. Przybyli

ni. Cala ta część architektoniczna wykona-

jeden zostanie wybrany i ozdobi boisko

oraz podobny pomnik Kościuszki w Sanoku

na cześć wielkiego bojownika wolności, co

delegacje stanislawowskiego i kilku innych

na z kamienia polańskiego, utrzymana jest

,,Sokola" lwowskiego". Może autorowi cho-

(1902 r.)". Jurij Biriulow uważa, że na począt-

nie z soli, ani roli wyrósl, ale z tego, co boli

w stylu umiarkowanej secesji. Uroczystość

kól T.S.L., wielu wlościan z sąsiednich i dal-

dzilo o projekt pomnika Kościuszki, który

ku XX wieku drobiazgowy realizm tych po-

i cale swe życie i wszystkie sily Ojczyźnie

odslonięcia tego pomnika odbyla się 16

szych wsi i miasteczek. W dalszym ciągu

w 1904 roku wykonal inny ceniony rzeź-

mników i pewna pompatyczność byly przyj-

świętej oddal na uslugi. I dobrze się stalo,

bm. W dniu tym Sambor przybral odświęt-

przybyly drużyny Sokolów, z Jezupola

biarz lwowski, mianowicie Tadeusz Barącz.

mowane we Lwowie już jako anachroniczne.

że ten pierwszy pomnik Ziemia samborska

ne szaty. Miasto bylo ogromnie ożywione

pod wodzą swego prezesa Wladyslawa hr.

Gipsowy model tego pomnika zachowal się

Pomnik w Sanoku w 1940 roku zniszczony

Kościuszce postawila. Bo będzie w nim miala

i wilo się od tysięcznej rzeszy polskiego ludu

Dzieduszyckiego, straż pożarna ochotnicza

w zbiorach lwowskiej Galerii Sztuki. Przed-

ze Stanislawowa, orkiestra Towarzystwa

stawia stojącą postać Tadeusza Kościuszki,

im. Jana Kilińskiego. Uroczystość rozpoczę-

ustawioną na wysokim postumencie ozdo-

la się nabożeństwem w miejscowej kaplicy.

bionym tablicami inskrypcyjnymi, herbami

Po mszy świętej ruszyl pochód z muzyką

Polski (Orzel) i Litwy (Pogoń). Prof. Jurij

na czele pod pomnik... Pomnik w Jeziorku

Biriulow uważa, że w kompozycji tego po-

skromny, lecz piękny. Na podwyższeniu na-

mniku ,,Tadeusz Barącz wzorowal się na

śladującym zlom kamieni spoczywa popier-

stylistyce wiedeńskich monumentów neo-

sie Naczelnika".

barokowych drugiej polowy XIX wieku".

W rezultacie nie byl zrealizowany żaden

z projektów i pomnik na boisku Sokola ni-

gdy nie zostal postawiony.

Wedlug profesora Jurija Biriulowa,

ogólna koncepcja pomnika Antoniego Po-

piela poslużyla wyraźną inspiracją dla

Hrygorija Kuźniewicza, mlodego ucznia

A. Popiela, przy wykonaniu w tymże 1903

roku projektu pomnika na grobie ,,ojca

polskiej nafty" Stanislawa Szczepanow-

skiego na Cmentarzu Lyczakowskim. Ga-

licyjskie Towarzystwo ,,Sokól" aktywnie

propagowalo kult Tadeusza Kościuszki i...

,,jak wiadomo, uchwalą Związku Sokol-

stwa polskiego sprzed lat kilku, oddaly

POMNIK TADEUSZA

się polskie zastępy Sokole w opiekę i pa-

POMNIK TADEUSZA KOŚCIUSZKI W JAŚLE

KOŚCIUSZKI W SAMBORZE

tronat Naczelnikowi w sukmanie, pragnąc,