19

nr 12 (448) 28.06.­15.07. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Lwowskie dzieje Panoramy Raclawickiej ­

hold Lwowa bohaterowi narodowemu (cz. 3)

Popularności Panoramy

funkcjonowania we Lwowie

Dalsze losy Panoramy Racla-

Raclawickiej zazdrościla

Panorama Raclawicka byla jed-

wickiej rozstrzygnięto w trakcie

cala Polska, zwlaszcza

ną z najważniejszych atrakcji

radziecko-polskich pertraktacji

miasta. Znaczący goście miasta,

w sprawie zwrotu lwowskich

stolica Warszawa. W 1934

każda delegacja oficjalna, każda

dóbr kultury. Decydującym dla

roku zjawily się plotki

wycieczka turystyczna odwie-

losów Panoramy byl dzień 23

o możliwym przeniesieniu

dzaly Panoramę. Tlumy ludzi

maja 1946 roku, kiedy delega-

Panoramy do Warszawy.

zwiedzaly slynny obraz w cza-

cja polska na czele z Boleslawem

O tym mówiono we

sie corocznych Międzynarodo-

Bierutem i Edwardem Osóbką-

lwowskich kawiarniach

wych Targów Wschodnich. Na

-Morawskim zostala przyjęta

przyklad, w 1905 roku Panora-

w Moskwie przez Józefa Stalina.

i pisala prasa. Panorama

mę odwiedzil szach perski Mu-

Wlaśnie wtedy zapadla decyzja

Raclawicka byla

zaffer-ed-Din, w 1923 roku ­

zwrotu Polsce Panoramy Racla-

chlubą calego Lwowa,

francuski marszalek Ferdynand

wickiej i części zbiorów lwow-

również Rady Miejskiej

Foch, w 1937 roku ­ prymas Pol-

skiego Ossolineum. Najbardziej

i znajdowala się pod jej

ski August Hlond, w 1938 roku ­

ostro zareagowal obecny na tym

stalą opieką.

król Albanii Ahmed Zogu z kró-

Jerzy i dr Hornung Zbigniew,

który powiedzial: ,,Bombardu-

spotkaniu Nikita Chruszczow,

lową Geraldiną.

która zebrala się dnia 12.IV.br.

jąc budynek, w którym znajdo-

wówczas I sekretarz KC KPU. Jak

Najbardziej groźne i nie-

w budynku Panoramy i stwier-

wala się Panorama Raclawicka,

zanotowal w swoim dzienniku

JURIJ SMIRNOW

T

bezpieczne wydarzenia mialy

dzila co następuje: ,,Na budynek

Niemcy uszkodzili okolo 1/3

Osóbka-Morawski, Chruszczow

ak 24 lutego 1936 roku

miejsce podczas II wojny świa-

Panoramy spadly dwie bomby,

obrazu. Następnie zdjęli Pano-

wyrazil wielkie opory, zwlasz-

,,Dziennik Polski" pisal,

towej. Już od pierwszych mie-

z których jedna nie wybuchla.

ramę i przygotowali do wysyl-

cza w sprawie zwrotu Panoramy

że kolejna komisja Rady

sięcy okupacji radzieckiej Lwo-

Oprócz tego 4 bomby, które spa-

ki w gląb Niemiec". Tej klam-

Raclawickiej, ,,tak, że dochodzi-

z udzialem Stanislawa Batow-

wa Panorama zostala zamknięta

dly w najbliższym sąsiedztwie,

liwej informacji trzymaly się

lo z nim do dość ostrej polemiki".

skiego, Aleksandra Czolow-

dla odwiedzających. Dopiero

spowodowaly zniszczenie bu-

wladze Związku Radzieckiego

W trakcie dyskusji Chruszczow

skiego, Witolda Dolińskiego

podczas okupacji niemieckiej

dynku i uszkodzily go w kilku

i PRL-u dość dlugo. W rzeczy-

mial się nawet wyrazić, że Pa-

i innych przeprowadzila ko-

dla Panoramy Raclawickiej zro-

miejscach. Bomba, która trafila

wistości plótno zdjęli i urato-

norama przedstawia wojnę Po-

lejną rewizję stanu Panora-

biono wyjątek (wszystkie mu-

w dach zerwala konstrukcję i po-

wali przed zniszczeniem Pola-

laków z Rosjanami i w imię za-

my, możliwie z powodu poglo-

zea lwowskie byly zamknięte),

most, który biegnie naokolo bu-

cy. Już w pierwszych dniach po

kończenia tych zlych tradycji

sek o przedostaniu się śniegu

lecz w ciągu miesiąca Panoramę

dowli; także zniszczyla wszyst-

sowieckich bombardowaniach

powinna ona być zniszczona. M.

do wewnątrz rotundy. Komisja

moglo odwiedzić tylko ,,do 5 ty-

kie szyby i zerwala obraz, który

Rada Miejska zorganizowala

Matwijów w swojej monografii

stwierdzila, że Panorama znaj-

sięcy osób, większość z których

opadl... na podlogę. Drugi frag-

komisję w sprawie ratowania

,,Walka o lwowskie dobra kultu-

duje się w ,,stosunkowo dobrym

stanowili wojskowi".

ment obrazu w kilku miejscach

Panoramy i wyslala do rotun-

ry w latach 1945­1948" pisze, że

stanie". Zaplanowano także

Ale prawdziwa katastrofa na-

podziurawiony i porozdziera-

dy ekipę ratunkową. Trzeba

,,wniosek Chruszczowa nie zna-

dalsze ,,roboty rekonstrukcyj-

stąpila w kwietniu 1944. Podczas

ny... Po dyskusji nad najlepszym

bylo nie tylko wywieźć ulamki,

lazl na szczęście akceptacji Sta-

no-budowlane, które będą roz-

kolejnego bombardowania mia-

możliwym zabezpieczeniem Pa-

bite szklo, resztki przedpola, ale

lina i Bieruta, dla których Pano-

poczęte po ukończeniu okresu

sta przez lotnictwo Armii Czer-

noramy postanowiono najpierw

co najważniejsze ­ zdjąć plót-

rama byla zbyt cennym atutem

mrozów, przy czym zaznaczyć

wonej 9 kwietnia dwie bomby

podnieść zwisający fragment,

no, nawinąć go na specjalnie

w zabiegach o pozyskanie na-

należy, że w tej chwili nie ma

wpadly do rotundy. Na szczęście,

żeby nie mókl, a z czasem nawi-

skonstruowany olbrzymi wa-

strojów spoleczeństwa polskie-

żadnego  niebezpieczeństwa.

jedna z nich nie eksplodowa-

nąć caly obraz na walec i prze-

lec i wywieźć ze zrujnowanej

go (...) Nieoczekiwanie wlaśnie

Poza remontem dachu i uszczel-

la. Ulamki zniszczonego dachu

chować bezpiecznie...".

rotundy. W pierwszych dniach

w Stalinie Panorama znalazla

nieniem go, glówny remont po-

znacznie uszkodzily malowidlo

Już dwa lata później powsta-

czerwca 1944 roku obraz zostal

najgorliwszego obrońcę. Mial

legać będzie na wzmocnieniu

i zniszczyly prawie calą insta-

la kolejna klamliwa legenda na

zdjęty i nawinięty na walec.

on się nawet wyrazić, że stano-

plótna obrazu, jeżeli się uda,

lację przedpola. O katastroficznej

temat uszkodzenia Panoramy,

Przy pracach nad zabezpiecze-

wi ona skarb kulturowy narodu

także sposobem chemicznym.

sytuacji świadczy między inny-

mianowicie oficjalne czyn-

niem Panoramy zatrudnionych

polskiego".

Największy nacisk będzie po-

mi dokument pt. ,,Protokól środ-

niki Związku Radzieckiego

bylo 20 ludzi dziennie. Wszyst-

Pertraktacje  w  Moskwie

lożony na wzmocnieniu plótna

ków zabezpieczenia Panoramy

twierdzily, że Panorama zosta-

ko zlożono do drewnianej

przesądzily o zwrocie Panoramy

w miejscu, gdzie zawieszone

Raclawickiej we Lwowie". W nim

la zniszczona w skutek bom-

skrzyni i 16 czerwca 1944 roku

Raclawickiej. W czerwcu ­ lip-

jest na górnej obręczy i gdzie

czytamy: ,,Podczas nalotu na

bardowań niemieckich i że

z wielkim trudem zawiezio-

cu 1946 roku we Lwowie sfor-

z natury rzeczy jest najbar-

Lwów w dniu 9.IV. br. uszkodzo-

w czasie ewakuacji ze Lwowa

no do klasztoru oo. Bernardy-

mowano specjalny transport,

dziej zagrożone zerwaniem się.

no poważnie budynek i obraz Pa-

dóbr kultury wiosną 1944 roku

nów, gdzie zmagazynowano

którym część zbiorów Ossoliń-

skich i Panorama Raclawicka

W miejscu tym będzie ono pod-

noramy Raclawickiej na terenie

wlaśnie  hitlerowcy  chcie-

w jednym z krużganków. Ciężar

wyjechaly do Polski. Panoramę

lepione specjalnymi pasami.

Targów Wschodnich we Lwowie.

li wywieźć Panoramę do Nie-

plótna wynosil 3 500 kg, waga

umieszczono na dwóch specjal-

Drewniane schody na podium

W celu usunięcia i przeprowa-

miec. W celu propagandowym

walca 1 500 kg, waga skrzyni 4

nie przygotowanych platfor-

będą impregnowane specjalną

dzenia ochrony przed dalszy-

klamstwo to oczywiście zo-

000 kg. Cala skrzynia z obra-

mach. 19 lipca 1946 roku delega-

masą odporną na ogień, sprepa-

mi zniszczeniami powolala dy-

stalo wymyślone w Moskwie.

zem ważyla więc 9 000 kg. Po

cja polska oficjalnie odebrala ten

rowany zostanie specjalny kit

rekcja Galerii Obrazów komisję

Prosowiecka prasa w Polsce

usunięciu obrazu z budynku

transport w Przemyślu i od tego

do szybek w szklanym dachu".

w skladzie: prof. Zygmunt Roz-

również podtrzymala sowiec-

(rotundy) zamurowano wszyst-

momentu nastąpil nowy okres

W sierpniu tegoż roku Rada

wadowski, inż. Witold Doliński,

kie wymysly. Tak prorządowa

kie otwory i uszkodzenia mu-

w zagmatwanych losach Pa-

Miejska uchwalila przeprowa-

inż. Wiktor Bronislaw, Matwi-

,,Rzeczpospolita" w lipcu 1946

rów. Technicznymi pracami

noramy.  Pięćdziesięcioletnia

dzić wzmocnienie Panoramy

jowski Leon, z ramienia Gale-

roku cytowala slowa przed-

z ramienia Miejskiego Urzędu

strona historii Panoramy Ra-

kosztem 11.444 zl. ,,Ilustrowa-

rii ­ dr Iwanec Iwan, dr Guttler

stawiciela ZSSR M. Paszczyna,

kierowal inż. Witold Doliński.

clawickiej we Lwowie na za-

ny Kurier Codzienny" donosil

wsze zostala zamknięta, wraz

z posiedzenia komisji, że ,,wzdluż

ze wszystkimi jej tajemnicami

calego obwodu obrazu będą pod-

i legendami ­ o ,,dobrym Stalinie",

klejone pasma plócienne szero-

o lwowskich batiarach, którzy

kości 1 metr, caly zaś obraz bę-

prawie każdego dnia potajem-

dzie przymocowany śrubami do

nie przynosili wróble do rotun-

ramy żelaznej. W dalszym planie

dy Panoramy i wypuszczali ich,

jest zmiana konstrukcji drew-

uważając, że w taki sposób oży-

nianej budynku (rotundy) na że-

wiają i dopelniają slynne dzielo

lazną, względnie betonową".

Jana Styki i Wojciecha Kossaka.

W celu popularyzacji Pano-

Obecnie odnowioną Panoramę

ramy Raclawickiej w calej Pol-

Raclawicką można zobaczyć we

sce i za granicami kraju w 1937

Wroclawiu, gdzie zostala zmon-

roku Rada Miejska w porozu-

towana w nowo wybudowanej

mieniu z Ministerstwem Komu-

rotundzie. Lwowska rotunda

nikacji postanowila wykonać

w Stryjskim Parku jeszcze dlugo

kilkadziesiąt zdjęć najbardziej

po wojnie straszyla przechod-

efektownych scen Panoramy

niów majestatyczną ruiną. Do-

Raclawickiej i ,,umieścić ich

piero później zostala adoptowana

reprodukcje na ścianach wa-

i przebudowana na salę sportową

gonów polskich pociągów da-

Politechniki lwowskiej.

lekobieżnych". Przez caly okres