16

nr 13 (449) 16­25.07. 2024

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

Wolyń `43: pamięć i manipulacje polityczne

Przed 81. rocznicą

to byl Wolyński Komitet Ukraiński

czyli inteligencja, ale oni nie mieli

,,Krwawej niedzieli" na

żadnego wplywu. Podobnie bulbow-

Wolyniu w Pracowni

cy i banderowcy, i sowieci, i Niem-

Wydawniczej Andrzej

cy starali się tylko zrzucić z siebie

Zabrowarny ukazala

odpowiedzialność. Żadnej pewnej

się książka esejów

grupy nie bylo, czytamy w dokumen-

,,Od Unii Lubelskiej

tach Delegatury Rządu na Kraj, nawet

do rzezi wolyńskich.

banderowcy nie mogli tego opano-

wać. Anarchia. Wolyń nieprzeorany

Cztery eseje o historii

ukraińską pracą polityczną zawsze

polsko-ukraińskiej".

byl sklonny do anarchii ­ czytamy

Z jej autorem profesorem

dalej. I jeżeli spojrzeć wstecz, to ta

Lwowskiego Narodowego

anarchia miala miejsce już w czasach

Uniwersytetu im. Iwana

Ukraińskiej Rewolucji ­ chlopi wo-

Franki, profesorem

lyńscy napadali, rabowali obozy ar-

mii Ukraińskiej Republiki Ludowej,

wizytującym

a później wspólnie z bolszewikami

Uniwersytetu

walczyli przeciwko wojskom polskim

Warszawskiego dr. hab.

w czasie ,,wyprawy Kijowskiej" Pil-

BOHDANEM HUDIEM

sudskiego i Petlury.

rozmawial KONSTANTY

CZAWAGA.

,,Pożoga"?

Owszem! W ,,Pożodze" Zofia Kosak-

Jest Pan historykiem ukraiń-

-Szczucka trafnie określila mental-

KONSTANTY CZAWAGA (OD LEWEJ) I BOGDAN HUD

skim. Dlaczego kolejną pracę

ność chlopa wolyńskiego. Że krzyw-

napisal Pan po polsku?

1943 roku na Wolyniu, także przed-

Rządu na Wolyń Kazimierza Bana-

w ostatnich latach ponownie nabrala

dy pamięta, a później mści się za nie

Gdybym byl Iwanem Franką, to na

aktualności. Ten fenomen ma znacze-

stawiony w tej pracy, jest mi jako

cha, przyszedl do niego inteligent

strasznie i krwawo. I wlaśnie to też

pewno odpowiedzialbym: dlatego,

nie nie tylko naukowe, ale i politycz-

autorowi o wiele bliższy, gdyż prze-

z Kowla i poprosil, żeby wyreklamo-

trzeba brać pod uwagę.

że umiem. Nie jestem nim, nieste-

wal z listy czlonków jednostki par-

analizowalem go w kilku monogra-

ne, co jest uwarunkowane szczególnie

Jak oczyścić świadomość hi-

ty. A serio, to uważam, że mam obo-

fiach. Jednak w wyniku spotkań

tyzanckiej czterech jego krewnych.

formowaniem nowych struktur in-

storyczną od negatywnych ste-

wiązek zapoznawać braci Polaków

z polskimi kolegami ­ historykami,

Dlaczego? ­ zapytal. Bo poszli wal-

tegracyjnych w Europie Środkowo-

reotypów rodzinnych? Czasem

z punktem widzenia ukraińskiej

ale także z przeciętnymi Polakami,

czyć o wolną Polskę, a nie mordować,

-Wschodniej, przede wszystkim tzw.

bardzo bolesnych jak dla Pola-

historiografii, jednocześnie wska-

palić i grabić. Więc podobne rzeczy

,,Trójkąta Lubelskiego". W tym kon-

niejednokrotnie zauważalem u nich

ków, tak i Ukraińców.

zując na te blędy i niedopracowania

dzialy się po obu stronach.

tekście bylo dla mnie ważne, by po-

brak zrozumienia tego, co przyczyni-

polskiej historiografii, które dotyczą

kazać ,,blaski i cienie" wspomnianego

lo się do potwornych rzezi cywilnej

No, to jest trudne. To zależy od rodzi-

Jeżeli używam określenia ,,rzezi

relacji polsko-ukraińskich. Zajmuję

ludności Wolynia w latach 40. XX w.

wydarzenia, w szczególności trakto-

ny, w której czlowiek się wychowu-

wolyńskie", to możemy wspo-

się ,,polsko-ukraińskimi" tematami

Przy czym dotyczyly one nie tylko

wanie go zarówno przez ,,historycz-

je. Ja bylem wychowany w rodzinie,

mnieć też o Golgocie neounitów

już ponad dwadzieścia lat i myślę, że

nych fundamentalistów", jak i przez

Polaków...

w której ze strony ojca też mieliśmy

na Wolyniu, kiedy Ukraińcy

moja ostatnia książka ,,Od Unii Lu-

krytyków i sceptyków. Wedlug mnie,

ofiary wlaśnie tych walk bratobój-

Historycy ukraińscy przeważ-

rznęli swoich sąsiadów Ukra-

belskiej do rzezi wolyńskich" będzie

powinno to sprzyjać sformulowaniu

czych już faktycznie po zakończeniu

ińców i palili cerkwie. Bada-

nie unikają określenia ,,Rzeź

swego rodzaju podsumowaniem mo-

krytyczno-obiektywnego spojrzenia

II wojny światowej. Dwie osoby z ro-

Wolyńska", natomiast Pan pro-

cze polscy rzadko naświetlają

ich planów, by przedstawić Polakom

na Unię Lubelską przede wszystkim

dziny mojego ojca zginęly wracając

fesor wprowadza określenie

ten temat, a w Ukrainie w ogó-

mój punkt widzenia na najważniejsze

ze strony polskiej. A zarazem powin-

z prac przymusowych we Wroclawiu.

,,rzezi wolyńskie".

le mamy brak wiedzy o tych

okresy naszych relacji, gdzie mamy

no to pomóc oczyścić świadomość

W okolicach swojej wioski zamordo-

krwawych wydarzeniach.

zarówno wspólpracę i ,,trudne bra-

historyczną Ukraińców od stereoty-

Zapożyczylem to określenie od Paw-

wano ich dlatego, że byli Ukraińcami,

terstwo", a jednocześnie konflikt.

la Bohdanowicza ­ Polaka z okolic

To trudna kwestia, bo wie Pan, że Wo-

pów myślenia z okresu sowieckiego,

no i na pewno dlatego, że mieli ze sobą

Gdańska, który przez wiele lat zaj-

lyń to byl teren prorosyjski i wlaśnie

kiedy to akt unijny z 1569 r. oceniany

jakieś walizy. Ale mój ojciec nigdy nie

Dlaczego, pomimo wieloletnich

byl wylącznie jako ,,zagrabienie ziem

muje się tym tematem. Wedlug niego

to co się tam dzialo, trudno określić

mial żadnych pretensji do Polski i Po-

badań historycznych, mię-

ukraińskich przez polskich feuda-

rzezie byly obustronne. Chyba ma

jako opętanie ideologią nacjonali-

laków. Mówil, że byl to taki czas i ja-

dzynarodowych  konferencji

lów", które wzmocnilo spoleczny, na-

rację. Historyk ukraiński Iwan Ly-

styczną. Nienawiść do Polski i Pola-

kie teraz może wysuwać pretensje?

naukowych, różnych przed-

siak Rydnyćkyj także uważal, iż ze-

ków byla tam w okresie imperium ro-

rodowościowy i religijny ucisk lud-

I odnosil się do Polski, do Polaków

sięwzięć z udzialem wladz

zwierzęcenie bylo po obu stronach.

syjskiego promowana przez Rosyjską

ności autochtonicznej ­ ruskiej.

zawsze z ogromną sympatią. W takim

Ukrainy i Polski na najwyż-

W odróżnieniu od Unii Lubelskiej

Jak czytamy w sprawozdaniu do Lon-

Cerkiew Prawoslawną, ,,czarną sot-

duchu bylem wychowany i wlaśnie

szym poziomie, nadal odczuwa-

dynu delegata Okręgowej Delegatury

nię" itd. Unici dla tamtejszej ludności

problem genezy krwawych wydarzeń

w takim duchu piszę swoje książki,

my brak wiedzy o tragicznych

prawoslawnej byli ,,wrogim elemen-

starając się ukazać tę prawdę, która

wydarzeniach na Wolyniu?

tem". Tutaj nie chodzilo już o kwestię

jedynie jest ciekawa.

Chodzi o brak prawdy zarów-

narodowości, lecz o kwestie religijne.

no z jednej, jak i z drugiej stro-

Dlaczego po tylu latach nie są

A wojny religijne, jak Pan wie, to jest

ny. Każdy ma swoją prawdę,

należycie uregulowane relacje

straszna rzecz. W tej sytuacji, zda-

chociaż prawda powinna być

polsko-ukraińskie?

niem konspiracji polskiej, Cerkiew

jedna.

prawoslawna na Wolyniu (chociaż

Na pewno dlatego, że każda strona

Ukrainie, niestety zawsze braku-

formalnie potępila mordowanie bez-

stara się wykorzystać dawne histo-

je środków, aby przetlumaczyć moje

bronnej ludności polskiej) nie stanęla

rie we wlasnych interesach. Przede

książki z polskiego na język ukraiń-

na wysokości zadania, co gorsza nie

wszystkim interesach politycznych.

ski i udostępnić je rodzimemu czytel-

spelnila roli pacyfikacyjnej. Kiedy

Jak Pan wie, zawsze przed wybora-

nikowi. Dlatego odczuwalny jest brak

teraz slyszę oskarżenia metropolity

mi (zwlaszcza w Polsce) ten temat

podstawowej wiedzy o Wolyniu '43.

Szeptyckiego, że on czegoś nie zro-

jest podnoszony. Oczywiście mord

Zna Pan też moją monografię z 2018

bil, że dopuścil tę rzeź na Wolyniu,

pozostaje mordem. Zamordowany

roku ,,Ukraińcy i Polacy w Naddnie-

to jak się mówi, mózg mi staje. Szep-

czlowiek to jest ofiara i o tym należy

przu, Wolyniu i w Galicji Wschodniej

tycki nie mial takich wplywów na

pamiętać. Ale kolejne rocznice, kolej-

w XIX i pierwszej polowie XX wie-

Wolyniu, żeby powstrzymać tę rzeź.

ne wybory i znowu te tematy są pod-

ku". Liczy ona paręset stron i oczy-

Hierarcha greckokatolicki zrobil to,

noszone i zawsze się mówi o zapo-

wiście, daleko nie każdy zabierze się

co mógl. Zresztą stosunek nacjona-

mnianej zbrodni, o nieupamiętnionej

do czytania takiej książki. Wlaśnie

listów ukraińskich do Szeptyckiego

zbrodni itd. Zwlaszcza, jeśli chodzi

dlatego napisalem w miarę dostępną

byl daleko nie najlepszy, jeżeli nie

o budowę kolejnego pomnika ofiarom

dla przeciętnego czytelnika książ-

powiedzieć wrogi. Jakie więc wply-

tych rzezi. Chociaż wie Pan, ile po-

kę, która zawiera cztery eseje: o Unii

wy Szeptyckiego mogly zadzialać na

mników św. Jana Pawla II stoi w calej

Lubelskiej, relacjach polsko-ukraiń-

prawoslawnym (sic!) Wolyniu?

Polsce, a czy dzięki nim przeciętny

skich na Prawobrzeżu w XIX wieku,

obywatel zrobil się lepszy? Tak samo

A kto mógl w tym czasie po-

okolicznościach podpisania Umowy

będzie i z tymi pomnikami rzezi

wstrzymać mordy na Wolyniu?

Warszawskiej i konsekwencjach tej

wolyńskich.

umowy, no i wreszcie najtrudniejszy

Nikt. W sprawozdaniach podzie-

Na poziomie międzyludzkim

temat ­ rzezie wolyńskie.

mia polskiego czytam: zapanowala

nie wyczuwa się konfliktów

Punktem wyjścia obecnej wędrówki

anarchia i nie ma żadnej sily, która

pomiędzy Polakami a Ukraiń-

historycznej stala się Unia Lubelska,

by mogla opanować sytuację. Jedyna

cami, i w Polsce, i na Ukrainie.

zawarta ponad 450 lat temu, która

organizacja, która potępia te mordy,