22

nr 14 (450) 26.07. ­ 29.08.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Matematyka a Bitwa Warszawska

104 lata temu Polska odniosla

(...) Byl to tekst Pisma Świętego". Scena

zwycięstwo w bitwie z Rosją

nadawania Biblii znalazla się też w filmie

bolszewicką. Święto Wojska

,,1920 Bitwa warszawska".

Polskiego jest obchodzone

Pomogla również natura. 19 sierpnia silne

w dniu 15 sierpnia

wyladowania atmosferyczne sparaliżowaly

nieprzypadkowo. Celem

komunikację bolszewików. Byl to moment,

jest upamiętnienie jednej

kiedy ich armie odepchnięte od Warszawy

z najważniejszych batalii we

mogly się jeszcze przegrupować. Jak pisal

wspólczesnej historii, czyli

Kowalewski ,,(...) przez dwie krytyczne doby

kontrofensywy Polaków

caly front Tuchaczewskiego nie byl w stanie

w Bitwie Warszawskiej. Bitwa

nadać czy odebrać ani jednej depeszy radio-

ta jest uznawana za jedną

wej. Nasz nasluch znający na pamięć fale

z ważniejszych w dziejach

i sygnaly wywolawcze wszystkich stacji

ludzkości. Zatrzymala ona

bolszewickich, pozwalal im tylko wywoly-

pochód bolszewików na

wać siebie nawzajem i nawiązywać lączność.

Europę i plany rozpętania

Lecz z chwilą, gdy tylko rozpoczynali nada-

międzynarodowej rewolucji.

wanie depesz nasze stacje radiowe rozpoczy-

JAN KOWALEWSKI

O wojnie polsko-bolszewickiej

naly zagluszanie na tej samej fali".

PRZEWOŹNA RADIOSTACJA MARCONI YB1, PODSTAWOWE

materialów jest bardzo dużo. Nie

litery ,,i" w równych odstępach. Z grzebienia

Czy faktycznie ,,cud nad Wislą" byl

WYPOSAŻENIE W WOJSKU POLSKIM W II RZECZYPOSPOLITEJ

tylko historycy spierają się o to,

z wylamanymi zębami zrobil szablon i prze-

cudem? Na ten ,,cud" zlożylo się wiele

kto byl autorem tego militarnego

suwal go po tekście szyfrogramu. Slowo

znajomości języka i wiedzy matematycznej

elementów: mądre, chociaż ryzykow-

jeszcze tego samego dnia, ewentualnie na-

sukcesu ­ Józef Pilsudski czy

diwizija zostalo znalezione. Dodatkowe in-

szyfry mogly być szturmowane z dwóch

stępnego. Byly to m.in. rozkazy: Tuchaczew-

ne decyzje wykorzystujące wiarygod-

może Tadeusz Rozwadowski?

formacje o kodowaniu uzyskal wiedząc, że

stron ­ matematycznie i lingwistycznie.

ne informacje, bohaterstwo żolnierzy

skiego, Trockiego, Budionnego i Gaj-Chana.

Pewne jest, że bez determinacji,

depeszę wyslano z Odessy ­ dwa razy ,,ss"

Tego nikt wtedy nie robil! Efektem pracy

i cywilów, doskonala praca kryptologów

Pilsudski zdawal sobie sprawę z powagi

odwagi i poświęcenia żolnierzy

oraz znając podpis jawny i szyfrowany do-

takiego zespolu bylo zlamanie ponad 100

sytuacji. W grze z bolszewikami mial ukryte

i radiowców, technologia, procedury oraz

i spoleczeństwa oraz pracy

wódcy ­ autora depeszy. Do rana szyfr byl

kluczy szyfrowych i rozkodowanie kilku

asy. Byl to bardzo skuteczny wywiad ra-

niesamowite zbiegi okoliczności. Po raz

kryptologów, matematyków

zlamany. W taki oto sposób, dzięki weselu,

tysięcy szyfrogramów Armii Czerwonej

diowy i wyjątkowi kryptolodzy. Dzięki nim

pierwszy zastosowano też wiedzę mate-

oraz radiowców zwycięstwa by

grzebieniowi i zamilowaniu do zagadek na-

w latach 1919­1920. Oto jeden z przykla-

matyczną, co już wkrótce stalo się stan-

uzyskiwal informacje z pierwszej ręki, od

nie bylo. I tekst poniższy jest

rodzila się polska kryptoanaliza. Porucznik

dów skuteczności ­ 12 sierpnia bolszewicy

dardem w pracy kryptologów.

przeciwnika, bez pośrednictwa szpiegów

wlaśnie o tych, o których przez

zyskal slawę blyskotliwego kryptologa

byli pod Warszawą. Do jej obrony szykowal

i agentów. Praca wywiadu radiowego oraz

Po bitwie warszawiacy ulożyli pio-

lata malo bylo wiadomo.

senkę ­ Bolszewickie śledzie wialy w stro-

i zostal szefem biura.

się kto mógl. Kryptolodzy starali się zlamać

kryptologów dawala wiedzę o planach, sile

ny cztery, sam Trocki na przedzie gubil

Kowalewski zdawal sobie sprawę jak

nowy kod o kryptonimie ,,Rewolucja". Po-

i lokalizacji przeciwnika, jego morale i zaopa-

hajdawery.

ważna dla kryptologii jest matematyka,

trzeba bylo kilku godzin aby Kowalewski

trzeniu, a w ważnym momencie umożliwila

ZBIGNIEW DURCZOK

a zwlaszcza kombinatoryka i logika. Za-

i Mazurkiewicz stwierdzili, że kod zlamano.

Jeszcze kilka zdań o zapomnianej przez

też odciągnięcie części sil wroga od stolicy.

prosil do wspólpracy trzech wybitnych

Rosjanom do dzisiaj ciężko uwierzyć w sku-

Żaden cel nie jest lepszy niż ten, który

Wiedza o dużej luce między Frontem Zachod-

lata, a niezwyklej postaci Jana Kowalew-

matematyków, przedstawicieli warszaw-

teczność naszych kryptologów.

zdolasz ukryć przed nieprzyjacielem do cza-

nim Michaila Tuchaczewskiego, a Frontem

skiego. Po wojnie polsko-bolszewickiej

skiej szkoly matematycznej: Waclawa

Oprócz ludzi potrzebny byl też sprzęt.

su jego wdrożenia ­ twierdzil Machiavelli.

Poludniowo-Zachodnim Aleksandra Jegoro-

byl szefem wywiadu wojsk powstańczych

Sierpińskiego, Stefana Mazurkiewicza

Do tego, który zostal po zaborcach, doda-

podczas III Powstania Śląskiego.

Informacja to potężna broń, dezinformacja

wa z 1 Armią Konną Budionnego umożliwila

jeszcze potężniejsza, a razem stanowią

i Stanislawa Leśniewskiego. Ich pomoc

no nowoczesne urządzenia przywiezione

Za swoje zaslugi otrzymal w 1922 r.

zaplanowanie kontruderzenia znad Wieprza,

okazala się bezcenna. Nota bene Sierpiński

przez armię Hallera z Francji. Kolejnym waż-

spory procent sukcesu. Obydwa te ele-

które okazalo się kluczowe i przesądzilo

Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtu-

byl twórcą jednego z pierwszych, tak mod-

nym krokiem byla decyzja Kowalewskiego

menty skutecznie wykorzystali Polacy.

o wyniku bitwy, a nawet wojny.

ti Militari. Wręczając go gen. Wladyslaw

nych i popularnych dzisiaj fraktali ­ trójkąta

o utworzeniu sieci stacji nasluchowych, któ-

Mogloby się wydawać, że mlode państwo

Dodatkowo pomógl inny epizod zwią-

Sikorski, mający wiedzę o zaslugach Ko-

Sierpińskiego. Oprócz wymienionych ma-

re polączono z samopiszącymi telegrafami

walewskiego, powiedzial: ,,To za wygraną

po latach zaborów i dlugiej wojnie nie bę-

zany z radiem. Kiedy pod Warszawą trwaly

dzie w stanie zorganizować slużb informa-

tematyków w pracach sekcji brali udzial

Hughesa. Polacy, dzięki posiadanym 33 ra-

wojnę Panie Kapitanie!".

już pierwsze zacięte walki, kilkuset ulanów

Kazimierz Drewnowski (późniejszy rektor

diostacjom, przechwytywali korespondencję

cyjnych i wywiadowczych. Nic bardziej

Slawa polskich kryptologów dotarla też

203. pulku przetoczylo się przez Ciecha-

Politechniki Warszawskiej) oraz Tadeusz

między bolszewickimi sztabami a dzięki sek-

do Japonii. W 1923 r. Kowalewski szkolil w To-

mylnego. Już w grudniu 1918 r. utworzono

nów zdobywając sztab calej 4. Armii i jed-

Malarski (późniejszy wykladowca Politech-

cji szyfrów znali jej treść, która trafiala na

Oddzial Informacyjny (polski wywiad tzw.

ną z jej dwóch radiostacji slużącą do lącz-

kio japońskich oficerów wywiadu. W latach

niki Lwowskiej i AGH). Dzięki perfekcyjnej

biurka najwyższego polskiego dowództwa

,,dwójkę") na czele, którego stanąl pplk

ności z dowództwem w Mińsku. Lączność

1928­1933 byl attaché wojskowym przy

Poselstwie RP w Moskwie. Wykazal się nie-

J. Rybak. Tworzące się Wojsko Polskie

4. Armii z Tuchaczewskim zostala odcięta

zasilili wybitni fachowcy od wywiadu ze

samowitą pamięcią fotograficzną przy spo-

i jej dowództwo nie otrzymawszy rozkazu

rządzaniu rysunków sprzętu wojskowego.

wszystkich zaborczych armii, tacy jak mjr

uderzenia na polskie wojska w rejonie Mo-

Jako persona non grata musial opuścić polską

Boldeskul, czy znający biegle sześć języ-

dlina, nakazalo odwrót. Przez trzy dni jedna

ków por. Jakub Plezia. Żolnierze i cywile

z ważniejszych armii sowieckich nie miala

placówkę. Podczas drugiej wojny światowej,

jako podpulkownik, kierowal w Lizbonie pol-

slużący w Sekcji Szyfrów wcześniej też

kontaktu z dowództwem. Polacy dowie-

w większości slużyli w wojskach Austro-

ską Akcją Kontynentalną. Do jej zadań nale-

dzieli się o tym rozkodowując 17 sierpnia de-

żalo m. in. zbieranie informacji politycznych

-Węgier, Niemiec czy Rosji. Znajomość spo-

peszę z drugiej radiostacji. Polscy radiowcy

sobu myślenia i dzialania wroga oraz jego

dostroili się do częstotliwości glównej ra-

i gospodarczych oraz akcja propagandowa.

języka, to w takiej pracy rzecz bezcenna.

diostacji Tuchaczewskiego i z warszawskiej

Na kategoryczne imienne żądanie Stalina

zostal odwolany z tej placówki. Po wojnie

W maju 1919 r. w ,,dwójce" powstaje

Cytadeli nadawali Pismo Święte zaglusza-

Sekcja Szyfrów (późniejsze Biuro Szyfrów

przebywal w Londynie wspólpracując z Ra-

jąc kontakt dowództwa z 4. Armią. Dlacze-

diem Wolna Europa. Kontynuowal też wcze-

­ BS), do której trafil por. Jan Kowalewski,

go akurat Pismo Święte? Ppor. Stefan Jasiń-

bardzo inteligentny oficer dawnej armii

ski tak to wspomina ,,Na nieprzyjacielskie

śniejszą ,,zabawę" z szyframi rozkodowując

rosyjskiej, szef wywiadu generalów Żeli-

kreski i kropki alfabetu Morse'a należalo

szyfr Traugutta.

Uchwalą z 17 października 2019 r. Se-

gowskiego i Hallera, znający język rosyjski,

nalożyć kreski i kropki innego tekstu, aby

francuski i niemiecki, zdolny i energiczny

nat RP IX kadencji zdecydowal o ustano-

się wymieszaly dokladnie, czyniąc tekst

wieniu roku 2020 Rokiem Jana Kowalew-

organizator, a ponadto znający podstawy

nie do zrozumienia. Radiotelegrafiści przy

kombinatoryki. Kowalewski mial zająć się

kluczu radiostacji w Cytadeli zmieniali się

skiego, a 14 sierpnia 2020 r. również Sejm

zorganizowaniem komórki lamiącej obce

i nadawali bez przerwy w ciągu decydują-

uhonorowal Kowalewskiego okoliczno-

ściową uchwalą.

szyfry. Od kandydatów na jej pracowników

cych 36 godzin bitwy o Warszawę. Trzeba

wymagano wszechstronnego wyksztalce-

bylo znaleźć dostatecznie dlugi tekst, aby

Kilkanaście lat po Bitwie Warszaw-

skiej polscy matematycy: Rejewski, Zy-

nia, znajomości języków, zdolności deszy-

kolejni radiotelegrafiści mieli co nadawać.

fratorskich, pilności i systematyczności.

galski i Różycki, jako jedyni, rozszyfrowali

Czasem przypadek decyduje o czymś

niemieckie kody Enigmy zadziwiając Fran-

cuzów i Brytyjczyków. W Biurze Szyfrów

ważnym w przyszlości. Tak bylo i tym

razem. W sierpniu 1919 r. Kowalewski za-

szkolil ich kpt. Maksymilian Ciężki ­ zbież-

ność nazwisk z krzeszowiczaninem Je-

stąpil na dyżurze kolegę por. Srokę, który

udal się na ślub siostry. Segregowal spisane

rzym Ciężkim nie jest przypadkowa.

z nasluchu szyfrowane depesze sowieckie.

Na zakończenie krótka rodzinna historia.

Bitwa Warszawska kończy odyseję mojego

Będąc milośnikiem Sherlocka Holmesa i za-

inspirowany książką E. A. Poe ,,Zloty żuk"

Dziadka, który byl żolnierzem armii carskiej.

To kilka lat tulaczki ­ od wsi pod Pultuskiem

próbowal rozszyfrować tekst, który two-

rzyl ciąg cyfr. Użyl rozkladu statystycz-

poprzez Rosję aż do chińskiej granicy, powrót

nego oraz grzebienia ­ metody stosowanej

do Europy, niewola austriacka, znowu armia

rosyjska, w końcu zagarnięty przez Armię

przez bohatera książki do znalezienia skar-

bu piratów. Zalożyl, że w meldunku musi się

Czerwoną dostal się w okolice Pultuska,

pojawić rosyjskie slowo дивизия ­ diwizi-

uciekl wraz z kolegami, przeplynąl Narew

SZYFROGRAM SOWIECKI 1920, TLUMACZENIE

ja ­ dywizja. Zatem muszą wystąpić trzy

i w ten sposób wrócil do domu.