18

nr 15­16 (451­452) 30.08.­16.09. 2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

Domowroty do Lwowa ­ twórczość Wlodzimierza Puchalskiego

31 sierpnia 1939 roku

lwowski przyrodnik

i fotografik Wlodzimierz

Puchalski napisal

w swoim kalendarzyku

kieszonkowym: ,,Niektóre

bociany wracają do gniazd

i nawolują". Następnego

dnia, 1 września,

większymi literami

odnotowal: ,,WOJNA".

W przeciwieństwie do

bocianów, Puchalski nigdy

ANDRIJ BOJARÓW OPOWIADA O WYSTAWIE

nie wrócil do Lwowa.

Dopiero teraz, po raz

chromianowych oraz fotografii w barwach

Dzisiaj, podobnie jak 50, 30 czy 10

WLODZIMIERZ PUCHALSKI

natury. Mikolasch zalożyl Lwowskie To-

lat temu, nie potrafimy w przekonują-

pierwszy po II wojnie

warzystwo Fotograficzne (LTF), które

z frontu, gdzie ukraińscy żolnierzy trzy-

i zobaczylem tam wspaniale i ciekawe rze-

cy sposób wyjaśnić, jak im się to udaje.

światowej, mieszkańcy

bylo organizatorem salonów fotograficz-

mają często na rękach koty, psy, jakieś

czy. Nieoczekiwane dla mnie. I odlożylem

W 1935 roku niemiecki ornitolog Erwin

i goście miasta mogą znów

nych ­ krajowych i międzynarodowych.

inne zwierzęta. Wiem, że do tej galerii już

jakby ten projekt. Natomiast w 2022 roku,

Stresemann opracowal teorię wplywu

podziwiać jego dziela

Zarówno czlonkowie LTF, jak i jego prezes

przyszli żolnierze, którzy byli na przepu-

też niespodziewanie dla mnie, otrzymaalem

pól magnetycznych na zdolność ptaków

artystyczne. Wystawa

brali udzial w ważniejszych wystawach na

stce i powiedzieli, że ta wystawa bardzo

stypendium Międzynarodowego Centrum

do orientacji podczas wędrówek. Zgodnie

pod tytulem ,,Domowroty/

zachodzie Europy. Następca Mikolascha,

ich uspokaja. Goi ich wnętrze, które jest

Kultury w Krakowie i już po tygodniu, to bylo

z tą teorią otolity, specjalne mikrodrobiny

równie wybitny fotografik artysta Witold

niespokojne. Wlodzimierz Puchalski,

w marcu 2022 roku, wiedzialem co chcę

w uchu wewnętrznym ptaka, reagują na

Homing" zostala otwarta

Romer, prowadzil badania nad światloczu-

też musimy to wiedzieć, walczyl w 1939

zrobić i mój pomysl byl przyjęty momen-

zmiany pola magnetycznego Ziemi.

w Miejskim Centrum

lością, opracowal także tonorozdzielczą

roku. Do tego czasu już byl znanym fo-

talnie. Termin na wystawę byl w lipcu, a to

I mimo że eksperyment Kazimierza

Artystycznym przy ul.

technikę izohelii. W latach 1933­1936

tografikiem. W trzydziestym dziewiątym

bylo w marcu i w bardzo natężonym trybie

Wodzickiego i Wlodzimierza Puchalskiego

Stefanyka 11 (naprzeciwko

Wlodzimierz Puchalski byl jego asysten-

roku zapisal w swoim pamiętniku: ,,Woj-

robiliśmy tę wystawę w Krakowie. Zdjęcia są

z bocianami gniazdującymi we wsi Buty-

dawnego Ossolineum).

tem w Instytucie Fotografii Politechniki

na". Odlożyl aparat i poszedl walczyć za

z Muzeum Królewskiego w Niepolomicach.

ny w 1938 roku nie potwierdzil znacze-

Lwowskiej, zostal też czlonkiem LTF i zre-

Ojczyznę. Tak że to wszystko się ze sobą

Bo swego czasu po śmierci Puchalskiego

nia otolitów w homingu, teoria orientacji

alizowal kilka wielkich wystaw indywi-

splata, a tytul ,,Domowroty" jest bardzo

okazala się bardzo dziwna sprawa: nikt nie

zwierząt na podstawie pola magnetycz-

KONSTANTY CZAWAGA

dualnych, które przyniosly mu szerokie

symboliczny. Pewnie oni będą jeszcze

chcial przyjąć jego archiwum jako calego

nego Ziemi wciąż znajduje się w centrum

TEKST

uznanie, oraz pierwszy, póltoragodzinny

o tym mówić inni, ale wspomnę, że Wlo-

jego dziedzictwa w Krakowie i wylądowalo

uwagi badaczy.

ALEKSANDER KUŚNIERZ

film ­ ,,Bezkrwawe lowy"

dzimierz Puchalski, Polak, który urodzil

ono w Muzeum w Niepolomicach. I cale to

Już od niemal 100 lat zespoly naukow-

ZDJĘCIA

się w Mostach Wielkich, studiowal i pra-

archiwum jest tam. Nadal jest opracowywa-

ców z wielu krajów szukają odpowiedzi na

Eksperymenty z bocianami

Podczas otwarcia wystawy w przepel-

cowal tutaj, we Lwowie. Związany byl

ne. Dużo można zobaczyć na stronie już ocy-

pytanie: ,,W jaki sposób zwierzęta potrafią

nionych salach tej placówki nie zabraklo

Eksperymenty w Butynach poświę-

bardzo mocno z politechnika, ale też z uni-

frowanych rzeczy.

znaleźć drogę do domu?". Jak to możliwe,

też gości z Polski. Obecny Mateusz Sora ze

cone wyjaśnieniu mechanizmów homingu

wersytetem, tak że symbolicznie wraca tu

W Krakowie wystawiliśmy 250 zdjęć,

że mlode bociany, bez doświadczenia wę-

ptaków prowadzili pracownicy Zakladu

Stowarzyszenia Przyjaciól Nowicy w wy-

poprzez swoje genialne fotografie. One są

tutaj trochę mniej. Część jest w Centrum

drówek, potrafią odnajdować zimowiska

wiadzie dla Kuriera powiedzial:

Anatomii i Historii Zwierząt Szkoly Glów-

tak fantastyczne. Musimy sobie uświado-

Historii Miejskiej we Lwowie, w Sali Kon-

oddalone o tysiące kilometrów od swoich

­ My wszyscy wychowaliśmy się na

nej Gospodarstwa Wielkiego w Warszawie

mić, że chociaż dzisiaj każdy może robić

ferencyjnej, bo tam będzie program towa-

gniazd? Czyżby odziedziczyly ,,kartę ma-

zdjęciach i książkach Wlodzimierza Pu-

pod kierunkiem Kazimierza Wodzickiego.

zdjęcia, ale to nie znaczy, że będzie arty-

rzyszący, rozszerzony nie tylko o migrację

gnetyczną" po swoich rodzicach? A może

chalskiego. Takich, które budzily zain-

Jako przedmiot eksperymentu wybrano

stą. On byl naprawdę artystą. I żeby nim,

zwierząt, ale też ludzi. Obecne, wojenne,

to nasza tęsknota za domem ojczystym,

teresowanie przyrodą, światem, który

bociany jako ptaki o wyjątkowej zdolności

trzeba wykonać ogromną pracę. On budo-

powojenne migracje itd. To bardzo duży pro-

gdziekolwiek byśmy byli, jest swoistym

nas otacza. Nie wiedzialem, że Puchalski

orientacji, których szlaki corocznych, se-

wal czatownie, poznawal życie zwierząt.

gram, będzie udostępniony przez jakiś czas.

przejawem homingu? Przecież w 2011

studiowal we Lwowie i pochodzil spod

zonowych wędrówek są dość dobre znane.

Zakradal się czasami, miesiącami, żeby

Glówna część planowana jest na wrzesień

roku magnetoczule bialko, kryptochrom

Lwowa. Jest to dla mnie wiadomość nie-

Geograficznie centralnym punktem bada-

jakieś zdjęcie powstalo. To nie jest tak,

i październik. Będzie i o zwierzętach, i o lu-

2, odkryto również w oku czlowieka.

oczekiwana. A to jest niewątpliwie jedna

nia stala sie ,,odkryta" przez Wlodzimierza

że można zrobić takie ujęcia jakoś przy-

dziach. O wyjazdach i powrotach także. Pu-

Lwów

z ważnych postaci, która budzila zainte-

Puchalskiego wieś Butyny, gdzie co roku

padkowo. Dzisiaj w tym miejscu obcujemy

chalski należy do tej slynnej, trochę zapo-

resowanie środowiskiem, zwierzętami.

Rozbudzone przez rodzinę zaintereso-

gnieździlo się blisko 100 par bocianów.

z geniuszem fotografii przyrodniczej. Bar-

mnianej przedwojennej lwowskiej szkoly

To Puchalski wymyślil bezkrwawe lowy.

wanie fotografią Wlodzimierz Puchalski

Podczas eksperymentu w Butynach

dzo się cieszę, że udalo nam się to razem

fotograficznej. Byl asystentem Witolda

Idzie się do lasu nie z bronią, a z aparatem

rozwijal później pod wplywem mistrzów

w 1938 roku badacze postawili przed sobą

zrobić. Pamiętam moment, kiedy Andrij

Romera, którym też się zajmuję. W progra-

fotograficznym po to, żeby wrócić z do-

lwowskiej szkoly fotografii ­ przedstawi-

następujące zadania: ustalić maksymalną

Bojarow z Sofią Diak przyszli do mnie i za-

mie jest przyjazd wnuczki Witolda Rome-

brym zdjęciem. Z takim zdjęciem, które

odleglość, przy której ptaki zachowują

cieli zjawiska artystycznego na skalę euro-

proponowali wspólpracę w tym obszarze.

ra, w październiku. I zobaczymy nieznane

może coś w ludziach poruszyć.

pejską. W1921 roku fotografię we Lwowie

zdolność do homingu; wyjaśnić, czy na

Jestem naprawdę bardzo szczęśliwa, że

wcześniej filmy. To już jest pewna klasa.

We Lwowie Wlodzimierz Puchalski byl

zdolność powrotu do domu wplywa kieru-

wykladano na dwóch uczelniach ­ uniwer-

udalo nam się razem doprowadzić do fina-

zapomnianym i nieznanym artystą.

sytecie i politechnice ­ jako sztukę wolną

nek, w którym ptaki zostaly przymusowo

lu to przedsięwzięcie.

Z materialów wystawy, które udostęp-

­ Prawdę mówiąc, nigdy wcześniej nie

i jednocześnie stosowaną. Puchalski byl

przemieszczone: obalić lub potwierdzić

Kuratorem wystawy jest Andrij

nil dla Kuriera Andrij Bojarów:

slyszalam o tym fotografie ­ Daria Suli-

studentem obydwu tych szkól i jednocze-

teorię Erwina Stresemanna, zgodnie z któ-

Bojarow.

Domowroty/Homing

mowa, lwowianka. ­ Koleżanka zaprosila

śnie fotografem z zamilowania. W 1928

rą ptaki orientują się w przestrzeni dzięki

­ Robilem w 2018 roku większy projekt

wraźliwości otolitów w uchu wewnętrz-

mnie do zwiedzenia wystawy. Bardzo się

roku, już w wieku 19 lat, zaprezentowal

o lwowskiej fotografii w Lodzi i świadomie

Homing to termin naukowy oznacza-

nym na zmiany pola magnetycznego Ziemi.

cieszę, że przyszlam, bo to przede wszyst-

we Lwowie swoją pierwszą wystawę in-

wtedy zabraklo Puchalskiego, bo to jest wiel-

jący zdolność organizmów żywych do po-

dywidualną zatytulowaną ,,Żaba" w Poli-

Odlowionych w Butynach 12 doroslych

kim bardzo wzruszający tytul i bardzo

ki temat ­ powiedzial w naszej rozmowie. ­

wracania w konkretny obszar znany z do-

technice Lwowskiej fotografii ,,malowni-

bocianów dzięki wspólpracy z liniami lotni-

wzruszająca opowieść o powrocie do

Puchalski zasluguje na to, aby jego twór-

świadczenia ­ nawet jeśli znajduje się ono

czej", dokumentalnej i lotniczej. Mial także

czymi LOT przetransportowano na zachód

domu. Powrót bocianów do domu przebie-

czość pokazać oddzielnie. Przed tą wystawą

tysiące kilometrów od aktualnego miejsca

naukowe osiągnięcia w dziedzinie technik

ga przez wystawę jak czerwona nić.

do Berlina (680 km) i Lizbony (2 700 km)

zwiedzilem jego archiwum w Niepolomicach

pobytu zwierzęcia.

oraz na pólnoc do Harviali w Finlandii (1 132

Wladyslawa Mychaleć, też mieszkan-

km). W każdej grupie znalazly się cztery

ka Lwowa dodala:

ptaki. Wyniki eksperymentu potwierdzily

­ Bardzo spodobalo mi się takie ludz-

ich zdolność do powrotu do domu z odle-

kie podejście do zwierząt. Bohaterami jego

glych miejsc po przymusowym przemiesz-

fotografii są zwierzęta i przyroda. Patrząc

czeniu, obalily natomiast hipotezę o nad-

na nie, mamy wrażenie, że patrzymy na

portrety ludzi.

rzędnej roli otolitów w orientowaniu się na

podstawie pola magnetycznego Ziemi. Po-

Wspólorganizatorem wystawy jest

nadto, bez względu na to czy ptakom udalo

lwowskie Centrum Historii Miejskiej,

się wrócić do gniazda czy nie, wszystkie po

a przedsięwzięcie zostalo wsparte przez

wypuszczeniu na wolność i wzbiciu w po-

Konsulat Generalny RP we Lwowie.

wietrze od razu ruszaly we wlaściwym kie-

­ Dzisiejsza fotografia, niezależnie

runku ­ do domu.

od tego, kiedy jest pokazywana, jakby

wspólgra z tym czasem, w którym moż-

,,Selfie" Wlodzimierza

na to wszystko obejrzeć, bo nasze zmysly

Puchalskiego

patrzą na jakiś obraz i jednocześnie go

Jego bezpośredniość, wręcz czulość

przetwarzają jakby do tych warunków,

w relacjach ze zwierzętami, okazywa-

w których funkcjonujemy ­ zaznaczyla

na podczas tworzenia autoportretów,

Eliza Dzwonkiewicz, konsul generalny

nie lamala zasady zachowania dystansu

RP we Lwowie. ­ Mnie się od razu jakoś

i respektowania odrębności zwierząt przy

skojarzyla ze zdjęciami, który mamy