23

nr 15­16 (451­452) 30.08.­16.09. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Karel Vladislav Zap i jego wspomnienia o Galicji

Karel Vladislav Zap lub

i powoli będzie się budzić ukra-

jeszcze trochę czeskiego serca

ińska świadomość narodowa.

i rozumu.

Zapp (1812­1871) ­ czeski

Dość nieznanym zagadnieniem

Podczas gdy jedliśmy, do

pisarz pochodzenia

są zaobserwowane przez Zapa

izby wszedl stary czlowiek

niemieckiego,

różnice w gospodarce ziemskiej

mocnej postury, w huculskim

popularyzator historii

między majątkami polskimi

stroju, w czarnym wlochatym

ojczystego kraju i autor

i ormiańskimi, ciekawe fak-

sieraku i czerwonych szerokich

wielu prac z tego zakresu,

ty z historii gospodarczej tych

spodniach. Wlosy mial dlugie,

czlonek towarzystw

terenów.

siwiejące, takież i wąsy, w jed-

naukowych, tlumacz

Użyjemy tlumaczenia na ję-

nej ręce trzymal duży kapelusz

literatury polskiej,

zyk polski, jakiego dokonal An-

z szerokim rondem, w drugiej

ukraińskiej, rosyjskiej

drzej Ruszczak.

spory sękaty kij, a przez ramio-

,,...Zostaliśmy w Stanislawo-

na przewiesil dziobeńkę (torbę).

i chorwackiej, zaslużony

wie dzień i dwie noce, mialem

Byl to pierwszy Hucul, jakie-

na niwie rozwoju czesko-

więc sporo czasu, by zaznajo-

go zobaczylem. Jesteśmy pra-

polsko-ukraińskich

mić się z tym miastem. Jest to

wie u bramy ich siedzib: sama

stosunków kulturalnych.

bezsprzecznie po Lwowie naj-

Nadwórna leży w dolinie rzeki

W latach 1836­1845

przyjemniejsze i najlepiej wy-

Bystrzycy, u podnóża wysokich

pracowal we Lwowie

glądające miasto Galicji. W 1842

gór. Najpyszniejsze górskie kra-

jako urzędnik rachuby,

r. liczylo 10 564 mieszkańców,

jobrazy zjednaly tym okolicom

skąd wrócil do rodzinnej

w tym 5 653 Żydów. Leży na

wcale niemalą slawę. ,,Na wie-

Pragi. Karel Zap byl

urodzajnej równinie między

ki wieków" ­ odpowiedzial mu

dwiema rzekami Bystrzycami

nasz krajan. ,,Co dobrego w Maj-

żonaty z Polką, Honoratą

(Nadwórnianską i Solotwiń-

danie, Bodnarczuku? Siądź so-

z Wiśniowskich herbu Prus,

ską ­ aut.), a liczne wieże nadają

bie i poczekaj tam trochę!". Po

rodem ze Śniatynia. Byla

mu już z daleka piękny wygląd.

tym poznać bylo Czecha, urzęd-

KAREL VLADISLAV ZAP (1870)

ona dzialaczką na rzecz

Samo miasto, otoczone niegdyś

nik Polak nigdy nie zaproponu-

ruchu kobiet, zaliczaną

Jana Milikowskiego znalazlem

fortecznymi murami, których

gdzie wśród ogrodów i sadów

je wlościaninowi, by spocząl.

w poczet pisarek czeskich.

najnowsze wydania literatu-

stoją ladne domy z gankami

miejsce zajmują obecnie cieni-

,,A trzeba panom wiedzieć ­ ob-

Inicjowal zaproszenie

ste promenady, jest bardzo male.

wspartymi na slupach. Oprócz

ry niemieckiej, polskiej, a także

rócil się w naszą stronę ­ że to

galicyjskich Ukraińców

i czeskiej; milo mi bylo oglądać

Dwupiętrowe  domy  tworzą

urzędu cyrkularnego jest tu sąd

jest znamienity czlowiek, ten

na Zjazd Slowiański

ziemski i karny, urząd skarbo-

wtenczas ,,Przemyślidów" Vocela

czworokątny rynek, pośrodku

wójt z Majdanu.

w 1848 r. w Pradze i bral

oraz najświeższe zeszyty ,,Kroka"

którego znajduje się, jak to zwy-

wy i inne. Elita sklada się tedy

Ma już osiemdziesiąt pięć

w większości z urzędników,

i naszego ,,Musejnika".

kle w polskich miastach, ratusz

lat i zna po troszku niemal

aktywny udzial w pracach

Ze Stanislawowa do Kolomyi

z wieżą, tu postawiony na planie

którzy zresztą przeważnie wio-

wszystkie europejskie języki.

jego polsko-ukraińskiej

jest w prostej linii nieco ponad 6

dą iście pański żywot.

gwiazdy. Wąska uliczka prowa-

W mlodości poszedl w rekruty

sekcji, sprzyjal osiągnięciu

Latem bywa tu bardzo weso-

mil (mila austriacka dorównuje

dzi na mniejszy plac przed urzę-

do austriackiego wojska, cią-

kompromisu pomiędzy

lo: ustawicznie zjeżdża okoliczna

7586 m), ale cesarskim gościń-

dem cyrkularnym i szkolami. Tu,

gnąl przeciw Francuzom, byl

polską i ukraińską

szlachta, bogaci Ormianie, sztab

cem cale 11 mil, gdyż biegnie on

pośrodku, stoi brązowy posąg

u nich w niewoli i przyjąl sluż-

delegacjami, byl autorem

pólkolem przez Lysiec, Boho-

nieboszczyka cesarza Francisz-

pulku piechoty, gościnnie pol-

bę w jednym z polskich pulków,

oryginalnych wspomnień

rodczny, Nadwórną i Lanczyn,

ka I, z napisem wziętym z jego

ski teatr ze Lwowa. Dosyć zna-

które pod Napoleonem wojo-

pod tytulem ,,Wspomnienia

a to z tej przyczyny, aby tere-

ostatniej woli. Zostal postawiony

czący handel ormiańsko-ży-

waly w Hiszpanii; potem dostal

ze Lwowa" (1845 r.).

nom górskim i podkarpackim

dowski, a od czasu, gdy przyszla

niedawno, a wydatki [na ten cel]

się do niewoli angielskiej i zno-

moda na hydropatię, także slaw-

oraz tamtejszym dobrom kame-

pokryto z dobrowolnych skladek.

wu u Anglików slużyl. W koń-

ralnym dać lepsze powiązanie

Na tej malej przestrzeni, któ-

ne kąpiele w Bystrzycy (do któ-

cu dotarl do Niderlandów, a te-

PETRO HAWRYLYSZYN

J

z równinami. Lysiec jest nędz-

rą zajmuje miasto, znajdują się

rej dowozi z miasta kuracjuszy

raz już przeszlo dwadzieścia lat,

est autorem książki wspo-

nym ormiańsko-żydowskim

specjalny dyliżans), wreszcie

trzy znamienite kościoly: la-

jak do swej rodziny powrócil.

mnień z lat spędzonych

częste wizyty polskiej szlachty

miasteczkiem; Bohorodczany

ciński farny, ormiański farny

Wtedy to, powiadali, tak języki

w Galicji, zatytulowanej

­ z dobrami jeszcze niedawno

i niegdysiejszy jezuicki, prócz

podążającej do licznych karpac-

plątal, że nikt go prawie nie ro-

,,Wędrówki i przechadzki po ga-

kich uzdrowisk w cyrkule sta-

kameralnymi, a obecnie nale-

tego jest jeszcze wielka syna-

zumial, z każdej mowy trochę

licyjskiej ziemi"(1843­1844). Jest

żącymi do hrabiego Stadiona

goga. Ponieważ synowie Izraela

nislawowskim i kolomyjskim

sobie przyswoil, a macierzystą

to jedna z wcześniejszych relacji

opanowali centrum, urzędni-

­ wszystko to wielce poma-

­ są trochę bardziej znaczące;

ruszczyznę w wielce zabawny

o życiu gospodarczym i kultu-

ga ożywieniu i podźwignięciu

mają też klasztor dominikański.

cy muszą mieszkać na okala-

sposób poprzeplatal wszelkimi

ralnym na tych terenach 70 lat po

Hrabia Stadion osadzil tu okolo

jących miasto przedmieściach,

miasta. W filialnej księgarni

zapożyczeniami i dziwnie po-

ich zagarnięciu przez imperium

300 Czechów, Morawian i Ślą-

przekręcanymi obcojęzyczny-

Habsburgów w wyniku pierw-

zaków, powierzyl im najpierw

mi zwrotami. Huculi przyjęli go

szego rozbioru Rzeczypospolitej.

wszystkie urzędy gospodarcze,

z wielkim szacunkiem i wkrótce

Dziś zaprezentujemy fragmenty

a potem posady w leśnictwie

zyskal sobie w osadzie takie po-

jakie dotyczą pokuckich krań-

i w zakladach przemyslowych,

ważanie, że gromada wybrala go

ców dawnej Polski i wiele mówią

toteż obecnie w calych dobrach

na wójta wsi".

o ówczesnym spoleczeństwie

żaden miejscowy nie jest ani

Na podstawie:

tego regionu. Pelno tu soczystych

gajowym, ani owczarzem, ani

scen rodzajowych z niewygasle-

gumiennym.

1. Dawne Pokucie i Huculsz-

go jeszcze calkiem sarmackiego

W Nadwórnej jedliśmy obiad.

czyzna w opisach cudzoziem-

życia, w których jednocześnie

Zaprowadzili nas z karczmy do

skich podróżników. Wybór

znajdujemy odbicie skompliko-

pewnej wdowy po urzędniku

tekstów z lat 1795­1939. War-

wanej wielokulturowej zlożono-

gospodarczym, która wiedzie

szawa. 2015, s. 31­58.

ści tamtejszego świata.

żywot szynkarski i dość do-

2. Dr. Constant v. Wurzbach

Zap w opisie swej wędrówki

brze się u niej najedliśmy. Przy

Zap, Karl Ladislaus // Bio-

spotyka wlaścicieli ziemskich

stole siedzial jeszcze ktoś trze-

graphisches Lexikon des Ka-

­ przeważnie Polaków i Ormian,

ci. Z rozmowy dowiedzieliśmy

iserthums Oesterreich: en-

szlachtę zagrodową, ruskich

się, że jest to pisarz w tutejszym

thaltend die Lebensskizzen der

poddanych (tak wówczas na-

urzędzie kameralnym. Dopóki

denkwürdigen Personen, wel-

zywano ukraińskich chlopów),

mówil po niemiecku, sluchalem

che seit 1750 in den österre-

Żydów (arendarzy i in.) oraz

go zupelnie obojętnie, ale gdy

ichischen Kronländern geboren

żydowską biedotę miejską, Cy-

zacząl z gospodynią rozmawiać

wurden oder darin gelebt und

gana-kowala, woloskich przy-

po polsku, natychmiast po ak-

gewirkt haben ­ Wien: 1856.

byszów z sąsiedniej Bukowiny,

cencie poznalem Czecha, acz-

Vol. 59, s. 176.

3. Зап (Zap) Карел-Фран-

,,szwabskich" czyli niemieckich,

kolwiek w tym ostatnim języku

тішек-Владіслав // Укра-

osadników. Wspomina, oczy-

mówil bardzo plynnie i czysto.

їна в міжнародних відно-

wiście, Huculów wracających

Zwrócil się też zaraz do mnie

синах. Енциклопедичний

z jarmarku w swe góry.

nie tylko jako krajan, ale i rodo-

словник-довідник.

Ви-

W krótkim czasie świat ten

wity prażanin, który już trzy-

пуск 5. Біографічна части-

zacznie stopniowo się zmieniać,

dzieści lat nie widzial ojczyzny.

на: А-М / Відп. ред. М. М.

gdy pod wplywem wydarzeń

Czeskiego zapomnial, na ze-

Варварцев. К.: Ін-т істо-

Wiosny Ludów 1848 r., w ce-

wnątrz przemienil się w Pola-

рії України НАН України,

sarstwie austrowęgierskim zo-

ka, zachowal przy tym przecież,

2014. с. 165.

stanie zniesiona pańszczyzna

przynajmniej tak się zdawalo,

PIERWSZE ZDJĘCIE RATUSZA W STANISLAWOWIE. 1860 R.