24

nr 15­16 (451­452) 30.08.­16.09. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Podole

w 1687 roku. W 1692 z inicja-

tywy hetmana Stanislawa Jana

Jablonowskiego rozpoczęto bu-

dowę twierdzy Okopy Świętej

Trójcy. W r. 1694 Polacy odnie-

śli zwycięstwo nad liczniejszą

Polskę poludniowo-

Podola przyznali ordyńcom

armią turecką w bitwie pod

wschodnią nazywaną

prawo poboru z miast corocznej

Uścieczkiem. Po pokoju w Kar-

daniny i na Podolu zaczęly się

lowicach w 1699 roku cale Po-

powszechnie Malopolską

rządy baskaków i miejscowych

dole powrócilo do Korony.

Wschodnią (ukr. ­

przywódców, których obiera-

W drugiej polowie XVIII w.

Galicja Wschodnia),

no. W II polowie XIII w. powstal

Podole bylo miejscem tragicz-

tworzylo przed 1939

Podolski ulus, dzielący się na

nych wydarzeń w historii Rze-

r. terytorium trzech

tumeny (okręgi). Kamieniec

czypospolitej. W 1764 Rosjanie

województw poludniowo-

Podolski byl wówczas centrum

oblegali Kamieniec Podolski,

administracyjnym kamieniec-

jednakże  skuteczną  obroną

wschodnich: lwowskiego,

kiego tumena. U wladzy Podol-

dowodzil Michal Kuczyński.

tarnopolskiego

skiego ulusu stalo trzech braci

W Barze 29 lutego 1768 zostala

i stanislawowskiego.

,,ojcowie i dziedzic Ziemi Po-

zawiązana konfederacja bar-

dolskiej": Kutlubug (Kotlubej),

ska, po czym na zachodnim Po-

Chaczybej (Koczubej) i Dmytro.

dolu mialy miejsce obrona Baru

PETRO HAWRYLYSZYN

P

Po unii lubelskiej (1569) Podo-

w 1768 i obrona Okopów Świętej

odole jest krainą rozle-

le znalazlo się calkowicie w skla-

Trójcy w 1769 przed Rosjanami.

glą. W okresie dwudzie-

dzie Korony Królestwa Polskiego,

W I rozbiorze Polski w 1772 za-

stolecia II RP należala do

w wyniku inkorporacji wschod-

chodni skrawek regionu z Czort-

Polski tylko jej część zachod-

niej jego części, czyli wojewódz-

kowem przejęla Austria, reszta

nia, oddzielona rzeką Zbrucz od

twa braclawskiego, tzw. Podola

po II rozbiorze (1793) zostala wlą-

reszty obszaru, który wskutek

ukrainnego. Podole obejmowa-

czona do Imperium Rosyjskie-

rozbiorów w XVIII w. stracila

lo w przybliżeniu województwa

go jako gubernia podolska. Rok

Rzeczpospolita na rzecz Rosji.

podolskie i braclawskie.

wcześniej polożone na wschod-

Polski obszar Podola w grani-

nim krańcu Podola miasteczko

W granicach Korony

cach sprzed 1939 r. ma ksztalt

Targowica zapisalo się w historii

RATUSZ W BUCZACZU, 2019 R.

znacząco rozwijaly się

trójkąta,  ograniczonego  od

jako rzekome miejsce zawiąza-

pólnocy. Pobużem, tj. Kotliną

Ostrowem wojska siedmio-

nia konfederacji targowickiej.

Przez Podole wiódl szlak

miasta. W XVI i XVII

górnego Bugu i Styru, od pól-

czarny, którym Tatarzy najeż-

grodzkie. Przed elekcją na króla

W 1783 Antoni Protazy Po-

wieku przy granicy

nocnego zachodu Niziną Nadd-

dżali Polskę. Na Podolu Polacy

Polski na Podolu walczyl het-

tocki zalożyl w Winnicy Kom-

z Moldawią zostaly

niestrzańską, od poludnia bie-

man Jan Sobieski. W 1671 po-

panię Handlową Polską. W 1809

toczyli boje, często zwycięskie,

zalożone miasta

giem Dniestru.

prowadzil Polaków do zwy-

polscy powstańcy stoczyli bi-

z najazdami tatarskimi, turec-

Mohylów Podolski,

Najdalszy poludniowy zasięg

cięstw nad Tatarami w bitwach

twę pod Zaleszczykami z za-

kimi, kozackimi, a później tak-

Jampol, Kamionka

Podola wyznaczal w latach 40. XV

borcą austriackim. W rosyjskiej

że rosyjskimi.

pod Braclawem i pod Kalnikiem.

wieku zamek Karaul (Karawul)

części Podola dzialaly polskie

W 1606 polskie wojska do-

Po wybuchu wojny polsko-

i Rybnica. Wazowie

nad Dniestrem, wraz z zamkami

oddzialy partyzanckie w cza-

-tureckiej w 1672 roku na Po-

wodzone przez Stanislawa Żól-

nadali prawa miejskie

Czarnogrodem u ujścia Dniestru

dole wkroczyla armia turecka

sie powstania listopadowego.

kiewskiego pokonaly Tatarów

m.in. miejscowościom

i Chadżybejowem (Chadżybejem)

i zdobyla Kamieniec Podolski,

W 1831 Polacy stoczyli z zabor-

w bitwie nad Udyczem. W 1633

Szarogród, Dunajowce,

nad Morzem Czarnym, nadanym

w wyniku czego podpisano po-

cą bitwę pod Daszowem. W 1848

Polacy pod wodzą hetmana

Międzybóż, Tetyjów,

w 1442 roku w dożywocie kasz-

podobne dzialania występowaly

Stanislawa  Koniecpolskiego

kój w Buczaczu w 1672 roku, na

Lipowiec, Derażnia

telanowi i staroście kamieniec-

po stronie austriackiej.

zwyciężyli Turków w bitwie

podstawie którego Podole wraz

i Borszczów, a za sprawą

kiemu Teodorykowi z Buczacza.

pod Paniowcami.

z Kamieńcem Podolskim znala-

W 1897 największymi

Wybrzeże Morza Czarnego nie

zlo się we wladaniu Imperium

W czasie powstania Bog-

generala ziem podolskich

miastami Podola byly

stalo się jednak poludniową ru-

Osmańskiego i znajdowalo się

dana Chmielnickiego (1648-

Walentego Aleksandra

bieżą Podola i od 2. pol. XV wieku

1657) na Podolu zapanowal

w jego granicach przez 27 lat.

Kamieniec Podolski,

Kalinowskiego

poludniową granicą Podola ko-

Sejm nie ratyfikowal pokoju

ustrój pulkowo-setnikowy. Na

Humań, Winnica, Balta,

i jego syna Marcina

ronnego byla już rzeka Dniestr,

Wschodnim Podolu powstaly

buczackiego co spowodowa-

Ploskirów i Mohylów

rozwijaly się miasta

wschodnią granicą rzeka Mu-

lo, że nadal trwaly dzialania

Mohylowski i Braclawski pul-

Podolski.

wschodnich krańców

rachwa (od strony Podola litew-

ki (22 sotnie) i Kalnicki (później

wojenne, na skutek których

skiego, późniejszego wojewódz-

Winnicki) pulk (19 sotni). Po

część Podola wrócila do Pol-

Podola w tym Tulczyn,

twa braclawskiego). Zachodnia

ski w 1673 po bitwie pod Cho-

pokoju Andrusowskim z 1667

Obecnie niemal cale Podole

Targowica i Humań.

granica biegla w przybliżeniu

cimiem i Żurawnem, co usank-

r. Podole pozostalo w skladzie

wchodzi w sklad Ukrainy, nale-

Rozbudowywano też

wzdluż dolnego biegu rzeki Stry-

Rzeczypospolitej.

cjonowal rozejm w Żurawnie

ży do niego jednak też pólnocna

królewskie miasta

py (od ujścia do Dniestru do oko-

(1676). Polacy pod wodzą kró-

W czasie potopu szwedz-

część Naddniestrza.

Winnicę i Kamieniec

lic Jazlowca), następnie równo-

kiego w r. 1657 Polacy poko-

lewicza Jakuba Ludwika So-

Podolski.

Na podstawie:

leżnikowo do Zbrucza i wzdluż

bieskiego oblegali Kamieniec

nali w bitwie pod Czarnym

średniego biegu tej rzeki. Gra-

1. Józefa Mękarska. Wędrów-

nica pólnocna (z Wolyniem i Ki-

ka po ziemiach wschodnich

jowszczyzną) podążala w przy-

Rzeczypospolitej.  Wroclaw:

bliżeniu tzw. Czarnym Szlakiem

NWW Niezależne Warsztaty

tatarskim (wododzialem Sluczy

Wydawnicze ,,Ogniwo", 1990.

i Bohu).

123 s.

Z Podolem sąsiadują Ruś

2. Podole // Slownik geo-

Czerwona z Pokuciem na za-

graficzny Królestwa Polskie-

chodzie, Wolyń i Ukraina na

go. ­ Warszawa: Druk ,,Wieku",

1887. ­ T. VIII. ­ S. 442. (пол.) ­

pólnocy, Zaporoże na wscho-

dzie, Jedysan na poludniowym

s. 442­460.

3. Ярослав Грицак. На-

wschodzie i Besarabia na polu-

риси історії України: фор-

dniowym zachodzie.

мування модерної укра-

Od XIII wieku na obszarze

їнської нації XIX-XX ст.

późniejszego Podola zaryso-

[Навч. посібник]. ­ Київ:

wal się podzial wzdluż rzeki

Генеза, 1996. ­ 360 с. Чор-

Uszycy na Poboże na wscho-

новол  І.  100  видатних

dzie i Podniestrze na zacho-

львів'ян. 2-ге вид. Львів:

dzie, które zwane bylo też Po-

Левада, 2020. 443 c.

niżem (Poniziem). W polowie

4. Польща ­ нарис історії

XII wieku część wschodnia

[Текст] / за ред.: Влодзімєжа

(Międzybóż,  Bożsk,  Kotiel-

Менджецького та Єжи Бра-

nica) podlegala księstwu ki-

цисевича; пер. з пол. Івана

jowskiemu,

a

następnie

Сварника; Ін-т нац. пам'я-

caly obszar Podola wszedl

ті, Коміс. переслідування

w krąg wplywów księstwa

злочинів проти пол. народу.

halicko-wlodzimierskiego.

­ Варшава: Вид-во Ін-т нац.

W 1240 r. Podole weszlo do

пам'яті, 2015. ­ 365.

skladu Zlotej Ordy. Mieszkańcy

PODOLE NA MAPIE Z 1613 R.