30

nr 15­16 (451­452) 30.08.­16.09. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Dziedzictwo kulturowe rodu Dzieduszyckich

herbu Sas we Lwowie  (cz. 3)

Slynne Muzeum im.

Dzieduszyckich (obecnie

Muzeum Przyrodnicze NAN

Ukrainy) przy ulicy Teatralnej

18 we Lwowie bylo i pozostaje

teraz wspanialym przykladem

mecenatu Wlodzimierza

hr. Dzieduszyckiego (1825­

1899) i jego następców.

Już w 1873 roku unikalna

prywatna kolekcja

przyrodnicza Wlodzimierza

Dzieduszyckiego zostala

udostępniona publiczności,

zaś w 1880 roku hrabia

mioceńskim ilem. Zrazu nie przypuszczano,

unikatowym wykopaliskiem. Obszar kopalni

postanowil przekazać ją miastu

iż wykopalisko to ma tak donioslą wartość

byl jednym z największych w Galicji. Niemiec

Lwów wraz z budynkiem

naukową i robotnicy dość bezceremonialnie

Kampe wykupil dzialki, szyby i sztolni od 78

i biblioteką również o tematyce

obchodzili się z pradziadkiem naszych po-

dawnych wlaścicieli za kwotę przeszlo dwu

przyrodniczej. Uroczysta

czciwych sloni. Dopiero dzięki inteligencji

milionów koron. Szczątki mamuta odnale-

inauguracja Muzeum miala

jednego z dozorców pana Witkowskiego

ziono na glębokości okolo 13 metrów. Z po-

SZKIELET MAMUTA W ZBIORACH MUZEUM

miejsce w dniu 30 kwietnia 1881

wstrzymano kruszenie kości odnalezionego

czątku robotnicy nie zwrócili uwagi na kości,

roku. Wspanialy dar, który nie

olbrzyma i uratowano je prawie w calości.

,,przypuszczając, że jest to szkielet konia

same tylko odkrycie w wosku ziemnym

Dzieduszyckiego sprawą pozyskania dla

ma sobie równych w dziedzinie

Na razie wydobyto mniejszą część owego

lub krowy, która wpaść mogla do dawnych

mamuta budzilo zaciekawienie uczonych.

Muzeum cennego wykopaliska, unikatowy

nauk przyrodniczych po dzień

slonia, ale już to samo jest dla nauki na-

tak licznych, a nie posiadających należytej

W tym samym wosku w otoczeniu mamu-

okaz mamuta trafil do Lwowa. I nie tylko

dzisiejszy.

bytkiem wprost bezcennym. Wśród wy-

ochrony otworów szybowych". Na szczę-

ta znajdowaly się cenne okazy flory i fauny

szkielet przedhistorycznego mamuta!

dobytych dotąd części zwracają na siebie

ście na kości od razu zwrócil uwagę dozorca

dyluwialnej, jak szczątki jelenia, również

Okazalo się, iż w tymże szybie odnale-

uwagę przede wszystkim dwa olbrzymie

obiektu p. Witkowski i dalsze prace pod jego

plazów i ptaków, zielone liście dębu, klonu,

ziono kości jeszcze jednego niesamowite-

JURIJ SMIRNOW

kly, dlugości okolo dwu metrów, a mające

nadzorem odbywaly się bardzo sprawnie,

wierzby w calości zachowane, różne owady

go zwierza z owej dalekiej epoki ­ miano-

Ordynacja Poturzycka hrabiów Dziedu-

w części grubszej do 15 cm miąższości. Kly

zaś inżynier p. Lebiedzik zaopiekowal się

i muchy, które pozostaly przez tyle wieków

wicie kości i skórę ogromnego nosorożca

szyckich za życau Wlodzimierza Dziedu-

są zagięte charakterystycznie, podobnie

wykopaliskiem z wielkim entuzjazmem i ,,po-

w stanie prawie idealnym.

wlochatego. Otóż 6 listopada 1907 roku

szyckiego, również jego następców, do 1939

jak rogi wolów węgierskich. W przelomie

ukladal w obszernym magazynie starannie

Dyrekcja kopalni niezwlocznie za-

przy dalszych wykopach w tymże szy-

roku opiekowala się muzeum i gromadzila

są one biale, na zewnątrz ciemniejsze i wy-

i umiejętnie obok siebie wykopane kolejno

wiadomila o wykopaliskach Uniwersytet

bie na glębokości 17,6 metra odkopano

w nim dalsze unikatowe zbiory, finansowa-

glądają jak polerowane. Bardzo dobrze za-

części mamuta".

Lwowski oraz lwowską Szkolę Politech-

szczątki innego dużego zwierzęciu. Po

la jego dzialalność, również naukową, stale

chowane są także szczęki, a choć je zlama-

Wydobyta część szkieletu mamuta wa-

niczną, również Akademię Umiejętności

dokladnych badaniach stwierdzono, że

pomnażala zbiory. Niektóre z nich zyskaly

no przy wydobywaniu, to przecież będzie je

żyla 670 kilogramów. Korespondent ,,Gaze-

w Krakowie.

jest to niezwykle rzadki, dawno wymarly

slawę i rozglos w calej Europie. Należą do

można zlożyć dokladnie. W jednej szczęce

ty Lwowskiej" byl zachwycony widokiem

Wiadomość o wykopalisku zaintereso-

nosorożec wlochaty. Bylo to pierwsze na

nich przede wszystkim wykopaliska szcząt-

tkwi ząb siekacz, dlugości 16 cm, a szero-

ulożonych w porządku olbrzymich kości

wala świat naukowy nie tylko Galicji, lecz

świecie odkrycie zmumifikowanego noso-

ków przedhistorycznych mamuta i nosoroż-

kości 10 cm, o wrębach (karbach) żuchwo-

i postaral się podać dokladny ich opis, który

calych Austro-Węgier. Istniala konkretna

rożca wlochatego poza wieczną zmarzliną.

ca wlochatego, znalezione w miejscowości

wych wyraźnych i ostrych, świadczących,

zostal już na zawsze w historii owego nieco-

możliwość, że szczątki mamuta mogą trafić

14 listopada 1907 roku o kolejnym wy-

Starunia na Przedkarpaciu w powiecie bo-

iż sloń ów byl mlodym w chwili śmierci.

dziennego wydarzenia. Oto tylko część tego

do jednego z muzeów we Wiedniu. Wielkie

kopalisku informowaly czytelników ,,No-

horodczańskim dawnej Galicji austriackiej

Są tam dalej kości stopowe, żebra i kawal

opisu: ,,Kości lewej nogi są przeważnie po-

zainteresowanie bylo również w Akademii

wości ilustrowane": ,,Przed kilku tygodniami

(obecnie obwód iwanofrankiwski). Jak pisze

nogi. Doskonale zachowala się także skóra

gruchotane, wśród nich zachowala się jed-

Umiejętności w Krakowie. Dyrekcji Muzeum

donosiliśmy o napotkaniu w kopalni wosku

dr Mieczyslaw Orlowicz w ,,Przewodniku

olbrzyma. A jest zupelnie miękką i żywą,

nak w calości jedna kość goleniowa, która

im. Dzieduszyckich trzeba bylo dzialać szyb-

w Staruni doskonale zachowanych szcząt-

po Lwowie" 1925 rok): ,,W dziale geologicz-

zwlaszcza tkanka podskórna. Grubość czę-

stoi w kącie magazynu, jak bialy odarty

ko i konsekwentnie. Na miejsce do Staruni

ków przedpotopowego slonia, obecnie w tym

nym Muzeum im. Dzieduszyckich na szcze-

ści jej wynosi 2­3cm. Na tej części skóry,

z kory pniak drzewa. Natomiast rozlożony

niezwlocznie wyjechala grupa muzealni-

samym szybie odkopano glowę, kilka kości

gólną uwagę zaslugują wydobyte ze szybu

którą dotąd wydobyto, wlosów nie widać,

na dlugim stole kręgoslup, z pojedynczych

ków lwowskich i szybko uzgodnila wszyst-

i skórę przedpotopowego nosorożca. Bra-

wosku ziemnego, z przesiąkniętej naftą

zapewniają jednak robotnicy, że inne części

dzwonów kości pacierzowych zlożony, zda-

kie formalności. Już 14 listopada 1907 roku

kujących części ciala nie wydobyto z tego

i woskiem gliny w Staruni (pow. bohorod-

pokrywa dlugi wlos, zlepiony woskiem. Do

je się być nieuszkodzony zupelnie. Widzimy

,,Gazeta Lwowska" donosila, że ,,Preparator

powodu, iż należaloby rozkopać caly szyb,

czański) dobrze zachowane wraz z mięk-

kilku tygodni zostaną prawdopodobnie pra-

też jak najdokladniej kość, raczej ,,chrząst-

Muzeum im. Dzieduszyckich p. Roman Har-

a to pociągnęloby za sobą znaczne koszty,

kimi częściami ciala mamut i nosorożec,

ce nad wydobywaniem olbrzymiego cielska

kę" ogonową. Obok leżą żebra i kość grzbie-

tel, przywiózl do Lwowa ze Staruni odkryty

zwlaszcza iż przedwiekowy ten okaz zna-

pierwsze znane w tym stanie zachowania

zakończone i wówczas wartość jego wy-

towa. Jeden szczególny okaz kości zwraca

tam kościec mamuta. Wydobyta dotąd część

leziono w glębokości okolo 20. metrów. Na

nie tylko w Europie, lecz w calym świecie

stąpi w calej okazalości. Cennym skarbem

na siebie uwagę, wygląda jak duża kula bi-

jego waży 670 kg. Kościec skladać się będzie

wieść o tym wykopalisku wyjechal zaraz do

okazy owych gruboskórców dyluwialnych,

zaopiekowaly się już wladze, nie dopusz-

lardowa. Kula ta jest jednak lekką; w ogóle

w pracowni muzealnej, poczem umieszczony

Staruni delegat krakowskiej Akademii Umie-

stojące godnie obok pochodzących z zamar-

czając do niszczenia i lamania szczątków.

wszystkie kości są lekkie, jak gdyby byly

zostanie w pawilonie żelaznej konstrukcji

jętności dr Wójcik, aby poczynić starania

zlych tundr okazów z pólnocno-wschodniej

Pojawili się bowiem amatorowie, którzy

porowate. Kula ta zdaje się być kością kola-

w dziedzińcu gmachu muzealnego". Co praw-

o przewiezienie nosorożca do Krakowa. Na

Azji". Znalezienie szczątków mamuta i no-

bez skrupulów zabierali pojedyncze części".

nową czy biodrową, której należne miejsce

da wystawić okazaly zlożony szkielet ma-

razie pozostaje on pod opieką inż. Lebiedzika,

sorożca wlochatego wywolalo we Lwowie

Prasa lwowska podawala opisy wyda-

jest zapewne przy zgięciu goleni". Robotni-

muta postanowiono jednak w sali na piętrze,

kierownika kopalni. Dlugość glowy nosoroż-

prawdziwą sensację naukową, tak również

rzenia znacznie dokladniej. Między innymi

cy wydobyli z ozokerytu też znaczne ka-

gdzie znajduje się po dzień dzisiejszy.

ca, pokrytej miękką zupelnie skórą, wynosi

zaniepokojenie, że mogą być uszkodzone

,,Gazeta Lwowska" pisala, że kopalnia wosku

walki skóry mamuta. Byla owej skóry ,,cala

W takich okolicznościach dzięki entu-

okolo 80 cm, wysokość ­ 40 cm, szerokość

podczas wydobycia z szybu.

ziemnego w Staruni powstala odnośnie nie

olbrzymia góra". Skóra byla różnej grubości,

zjazmowi pracowników Muzeum lwow-

­ 25 cm. Po bokach glowy widać male sto-

O wszystkich okolicznościach wydarze-

tak dawno i że na miejscu kierownikiem ko-

lecz bez owlosienia i miejscami dosięgala

skiego i odpowiedzialności ordynacji,

sunkowo znaki, gdzie tkwily oczy, powyżej

nia dokladnie informowala prasa lwowska,

palni jest inżynier górnictwa pan Lebiedzik,

trzech centymetrów. Inżynier Witkowski

jako opiekuna Muzeum im. Dzieduszyc-

zaś nich znajdują się male też i miękkie uszy.

stanislawowska i krakowska. Oto na przy-

który z wielkim pietyzmem zaopiekowal się

wyjaśnil, że wlosy zostaly w wosku. Nie

kich, zainteresowania ordynata Tadeusza

Obok glowy znaleziono tylko jeden róg wy-

klad pierwsza relacja krakowskich ,,Nowo-

sokości 35 cm, chociaż przy szczególowych

ści ilustrowanych" z 2 listopada 1907 roku

oględzinach stwierdzono, iż odkopany noso-

pod tytulem ,,Cenne wykopaliska", w któ-

rożec należal do dwurogich, na kości bowiem

rym ów mamut bardzo egzotycznie zostal

nosowej zachowalo się wyraźnie znamię,

określony przez dziennikarza mieniem

stwierdzające, iż musial on mieć i drugi róg,

,,sloń przedpotopowy": ,,U stóp wschod-

znacznie większy od wykopanego. Najwięk-

niego Beskidu, w prześlicznej górzystej

szą uwagę zwraca na siebie noga zwierzęcia,

okolicy Nadwórnej, znaleziono przed kil-

zgięta trochę nad kopytem tak, iż zdawać by

ku dniami wykopalisko cenne, bo szkielet

się moglo, że nosorożec nasz niedawno jesz-

slonia przedpotopowego i to szkielet, któ-

cze stąpal po ziemi, tymczasem leży on w zie-

ry zachowany jest bardzo dobrze, mimo

mi prawdopodobnie już parę tysięcy lat".

iż wedle twierdzenia uczonych, leżal pod

Obecność w Staruni dra Wójcika z Krako-

powierzchnią ziemi z górą dwa miliony lat.

wa bardzo zaniepokoila lwowskich uczonych

Miejscowość, w której wykopalisko z przed-

i muzealników. ,,Gazeta Lwowska" donosila

potopowych czasów znaleziono, nazywa

,że ,,...hrabia Dzieduszycki również stara się"

się Starunią. Jest tam od niedawna kopalnia

o szczątki nosorożca dla Muzeum im. Dziedu-

wosku ziemnego, wlasność Niemca z Ham-

szyckich i starania owe zakończyly się pel-

burga, Kampego. Przy sposobności robót

nym sukcesem. Obecnie możemy oglądać

kopalnianych natrafiono na szczątki olbrzy-

obydwa unikatowe wykopaliska we Lwowie,

miego zwierzęcia, pogrążone w warstwie

w Muzeum Przyrodniczym przy ul. Teatralnej

GRUPA PRACOWNIKÓW MUZEUM PRZY SZCZĄTKACH MAMUTA

wosku ziemnego (ozokerytu), a pod sinym,

18.