45

nr 15­16 (451­452) 30.08.­16.09. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Karolkiewiczem. Z jego pole-

Ogromnie wiele pracy wkla-

klerycy. Przyszli do oltarza z gi-

Z  ogromnym  uznaniem

posadzkę i materialy do jej ulo-

wspominam  profesor  Alicję

cenia do pracy w kolegiacie

dali dwaj chlopcy ze Lwowa ­

tarą i zaczęli śpiewać z mlodzie-

żenia, zakup lawek kościelnych,

ministranci Roman i Slawek. To

Grześkowiak ­ marszalek Se-

przybyl na kilka lat inżynier

żą nauczone nowoczesne pieśni,

6 dużych okien o wysokości 8

Piotr Kozarski ­ wspanialy

jak oni ozdabiali kwiatami ol-

uderzając przy tym w takt stopą.

natu Rzeczypospolitej Polskiej,

metrów i trzech okien okrąglych.

specjalista z mykologii. Owoc-

tarze na Wielkanoc, ile pomy-

Ludzie od razu zauważyli, że za-

która bardzo przyczynila się,

Zacny i uczciwy ten czlowiek

nie zwalczal korniki, żerujące

slu, cierpliwości wykazywa-

konnicy nie mają skarpetek, byli

aby blacha miedziana z maga-

bardzo nam pomógl.

Zdzislaw Pawlowski bardzo

na drewnianych elementach

li, a także do Mszy św. slużyli,

tylko w sandalach. Za dwa dni

zynów Wojska Polskiego do-

stall i oltarzy. Po dyrektorze St.

uczestniczyli w procesji itd. ­

parafianie przynieśli im skarpe-

tarla do Żólkwi i by wkrótce

chętnie pomagal nam w dniu

Karolkiewiczu dyrektorstwo

jest podziwu GODNE. Bardzo im

ty. Nie byli przyzwyczajeni, by

rozpoczęly się olbrzymie prace

św. Mikolaja. Dary i prezenty

w Fundacji objęli Tadeusz Swat,

dziękuję. Roman Stadnik obec-

ktoś przy oltarzu byl na boso.

na dachach kolegiaty, po części

byly niezwykle hojne, tak że

a po nim Roman Mirecki. Wte-

Adam Ważny ­ żólkwianin

nie jest kaplanem, proboszczem

z wymianą więźby drewnianej

dzieci mówily: ,,Polski Miko-

i dziekanem w Kaluszu, a Sla-

dy pojawil się pomysl urządze-

z Warszawy ofiarowal 100-ki-

i pokryciem miedzią calego da-

laj jest lepszy". Kochany Panie

wek jest bratem zakonnym u oo.

Zdzislawie ­ sto lat!

nia studenckich dwutygodnio-

logramowy dzwon, który obec-

chu. Blachę w rulonach zlożyli-

Zdzislaw Pawlowski, Fran-

wych praktyk warszawskiej

franciszkanów (OFM).

nie wisi na dzwonnicy, a po

śmy wewnątrz w nawie glównej.

śmierci swojej żony Marty tak-

ciszek Więclawski i pracow-

i krakowskiej Akademii Sztuk

Nie mogę nie wspomnieć

Jej polysk na slońcu byl przeuro-

nicy z jego branży Krzysztof

Pięknych (ASP). W czerw-

sierpnia roku 1990 i 1991 gdy

że kielich mszalny i puszkę ku

czy. Ludzie spoglądając na dach

mówili: ,,Дивіться, поляки

Lesiak, Jadwiga Tumidajewicz,

cu przybywala do Kolegiaty

przybylo trzech kleryków od

jej pamięci.

золотять свій костел" (Popa-

Roman Szczęsny i Lukasz Wę-

12­13-osobowa grupa studen-

księży michalitów z Warszawy,

10 września 1994 roku do

dzie, zostali odznaczeni odzna-

tów, aby restaurować znisz-

a w następnym roku ­ 4 klery-

Żólkwi przyjechala matka ge-

trzcie, Polacy zlocą swój kościól).

neralna ss. dominikanek Barba-

czone alabastrowe nagrob-

ków z Krakowa od franciszka-

Z pomocą pośpieszyl nam byly

kami ministerialnymi ,,Zaslu-

ra Pawelczak, definitorka Zgro-

ki Żólkiewskich, Sobieskich

nów reformatów. Odprawialiśmy

dyrektor Związku Zawodowe-

żony dla Kultury Polskiej".

i Danilowiczów. Kierownikiem

razem odpust św. Wawrzyńca 10

madzenia s. Beata oraz dwie

go Elektryków przy Elektrowni

Dzięki pomocy Bożej oraz

praktyk przez wiele lat byl pro-

Belchatowskiej Zdzislaw Paw-

sierpnia, w robocze dni klery-

siostry zakonne Paula i Agata.

wielu, wielu ludzi dobrej woli ­

fesor Janusz Smaza. Obiady

lowski. Widok kolegiaty żól-

cy organizowali prace z para-

Te dwie siostry pozostaly w Żól-

ofiarnych i życzliwych, jak rów-

spożywali w miejskiej restau-

fianami na cmentarzu ­ ścina-

kwi i daly początek pracy sióstr

kiewskiej wewnątrz byl smutny,

nież dzięki wierności obecnych

racji, zaś śniadania i kolacje

nie krzaków, trawy i drobnych

świętego Dominika, które tu do

dlatego po powrocie do Belcha-

parafian ­ choć nie powrócily

towa rozmawial on z Francisz-

we wlasnym zakresie. Studen-

drzew. Kościelną mlodzież uczyli

dziś dzielnie i owocnie pracują.

na swoje miejsce cztery, ogrom-

kiem Więclawskim, że w sezo-

ci nocowali w hotelu, należą-

nowoczesnych pieśni religij-

Siostry dominikanki do pracy

nej wielkości batalistyczne ob-

w Żólkwi zaprosil osobiście ks.

cym do Żólkiewskiego Leśnic-

nych pod gitarę i te pieśni nasza

nie zimowym jego firma FazBUD

razy, a prace renowacyjne nadal

abp Marjan kardynal Jaworski

twa (plebanii jeszcze nie bylo).

mlodzież często później śpie-

S.C. poloży posadzkę w calym

trwają ­ wierzę że ta świątynia

(†2020). Od razu pojawila się so-

Dzięki tym praktykom i wie-

wala. Przypomnę pewien fakt

kościele z granitu i marmurów.

powróci do swej dawnej świet-

lu pracom dyplomowym udalo

z odpustu parafialnego. Przed

botnio-niedzielna szkólka kate-

Na ten cel wygenerowano po-

ności Bogu na Chwalę!

się fachowo odnowić wszyst-

Mszą św. najpierw byla adora-

chetyczna, również byla zapew-

moc o wartości ok. 2,5 milionów

KS. KAN. BAZYLI PAWELKO

kie wysokiej klasy nagrobki

cja Najświętszego Sakramentu

niona troska o czystość bielizny

ówczesnych zlotych. Sfinanso-

WIELOLETNI PROBOSZCZ KOLEGIATY

w kolegiacie.

i prowadzili ją ci wspomniani

kielichowej i oltarzowej.

wano dzięki temu marmurową

W LATACH 1989­2010

Agonia Polaków we Lwowie 1944­1959

DALO w dzielnicy Nowy Lwów (ul.

egzemplarzy. Czy jednak IPN zdecy-

Bujka), zawierające wiele informacji

duje się na ten krok, tego nie wiem.

jeszcze jakiś czas temu niejawnych.

Po wielu latach oczekiwań,

Premiera książki miala miej-

coś zupelnie nowego, a nie powie-

Wykorzystalem również materialy

wiosną 2024 r. ukazala się

sce w maju, jednakże po kilku

lać kolejny raz doskonale znane już

z kilku instytucji centralnych w Ki-

obszerna (licząca ponad 500

dniach zniknęla ona ze sprze-

tematy badawcze. Wątek Polaków

jowie (przede wszystkim Wydzielo-

stron) monografia ,,Agonia

daży, powrócila natomiast do-

we Lwowie po II wojnie światowej

nego Państwowego Archiwum Sluż-

Polaków we Lwowie 1944­

piero w polowie lipca. Co bylo

zainspirowal mnie jeszcze w cza-

by Bezpieczeństwa Ukrainy), a także

1959", autorstwa dra PIOTRA

tego przyczyną?

sie studiów licencjackich z historii

z wielu lwowskich uczelni wyższych.

OLECHOWSKIEGO (Warszawa

w Szczecinie na tyle mocno, że po

W formie uzupelnienia sięgnąlem do

Rzeczywiście wydawca wstrzymal

2024, Wydawnictwo IPN).

ich ukończeniu postanowilem pod-

zasobów polskich archiwów z War-

sprzedaż po kilku dniach od pre-

Opracowanie dotyczy losów

jąć studia magisterskie, a następnie

szawy, Krakowa, Rzeszowa i Prze-

miery. Nie chcialbym jednak, przy-

ludności polskiej, pozostalej

doktoranckie ponad 800 kilometrów

myśla. Wiele informacji ­ oczywi-

najmniej na razie, mówić publicznie

w mieście w pierwszych 15

dalej ­ na Uniwersytecie Rzeszow-

ście przy zastosowaniu wlaściwej

o szczególach tych dzialań.

powojennych latach. Ukazano

skim. Tam też, jeszcze przed uzy-

krytyki źródlowej ­ udalo się pozy-

w nim niemal wszystkie

Jakie ma Pan plany badawcze

skaniem tytulu magistra, zacząlem

skać także z ówczesnej radzieckiej

aspekty funkcjonowania

na przyszlość?

regularnie wyjeżdżać na kwerendy

propagandowej prasy codziennej

lwowskich Polaków oraz

do Lwowa, z czasem także do Kijo-

(m.in. polskojęzycznego ,,Czerwonego

Jeszcze pod koniec bieżącego roku

instytucji używających

wa oraz innych ośrodków. Odbylem

Sztandaru", wychodzącego do polowy

powinna ukazać się kolejna książ-

oficjalnie języka polskiego.

również kilka stażów naukowych

tzw. drugiej repatriacji w latach pięć-

1950 r.).

ka mego autorstwa, dotycząca losów

Zachęcamy do lektury

na Wydziale Historycznym Uniwer-

dziesiątych XX wieku.

Polaków w ówczesnym obwodzie

wywiadu z autorem, który

Z treści książki wynika, że

sytetu Lwowskiego oraz na Wydzia-

kamieniecko-podolskim, skazywa-

przeprowadzil ADAM

Rozumiem, że wlaśnie ten pro-

ma ona charakter typowo na-

le Humanistycznym Ukraińskiego

nych w ramach sfingowanych śledztw

KACZYŃSKI.

ces stanowi końcową cezurę

ukowy. Czy nie myślal Pan

Katolickiego Uniwersytetu. W tym

w okresie ,,operacji polskiej" w latach

monografii?

o  wprowadzeniu  wątków

czasie nauczylem się zarówno języ-

1937­1938. Skupilem się w niej nie

Panie doktorze, gratuluję kolej-

reporterskich?

ka ukraińskiego, jak i rosyjskiego

Tak. Jest to granica na tyle wyraźna,

tylko na analizie postępowań krymi-

nej książki. Dlugo przyszlo nam

(będącego oficjalnym językiem źró-

że postanowilem zamknąć narra-

Nie, gdyż od początku zależalo mi

nalnych przeciwko ludności polskiej

jednak czekać na jej wydanie.

del z okresu ZSRR). Dzięki temu, roz-

cję wlaśnie na 1959 r., oznaczającym

na ukazaniu badanego zagadnienia

w powyższej cezurze, ale także na ich

Bardzo dziękuję. Rzeczywiście, od

prawa powstala w ciągu nieco ponad

koniec procesu ,,drugiej repatriacji"

w sposób niezaangażowany emo-

wznowieniu po śmierci Stalina, kie-

3 lat, zaś jej obrona odbyla się przed

momentu obrony rozprawy doktor-

ludności polskiej. Wedlug moich ob-

cjonalnie, który powinien cecho-

dy to ofiary (lub ich rodziny) mogly

planowanym ukończeniem cztero-

skiej ,,Polacy we Lwowie 1944­1959"

liczeń, na niespelna 30 tysięcy Pola-

wać historyka. Dlatego też w proce-

ubiegać się o rehabilitację. Narracja

letnich studiów doktoranckich.

na Uniwersytecie Rzeszowskim

ków we Lwowie na początku lat pięć-

sie badawczym skupilem się przede

doprowadzona zostala jednak do lat

w czerwcu 2019 r., mięlo niemal do-

dziesiątych, miasto w ciągu kilku lat

wszystkim na dokumentach archi-

dziewięćdziesiątych XX wieku, gdy

Jaką tematykę podejmuje Pan

kladnie pięć lat. Tak dluga zwloka wy-

opuścilo nieco ponad 13 tysięcy. Na

walnych. W innym wypadku mógl-

proces ten ­ już w ramach niepodle-

w poszczególnych rozdzialach

nikala z wielu przyczyn pozamery-

miejscu pozostalo więc trochę więcej

bym zatracić dystans konieczny do

glej Ukrainy ­ przybral masowy cha-

książki?

torycznych, o których nie chcialbym

niż 16 tysięcy.

należytej, chlodnej analizy badawczej.

rakter. Książka ta ukaże się w ramach

tutaj mówić. W każdym razie, książka

Narracja dotyczy zarówno ludzi, jak

Uważam, że nie można pisać o daw-

serii wydawniczej Studium Europy

Jak wyglądala praca badawcza?

ujrzala wreszcie światlo dzienne i jest

i instytucji o polskim charakterze.

nych polskich ziemiach wschodnich

Wschodniej Uniwersytetu Warszaw-

dostępna dla czytelników.

Nie brakuje zatem informacji na temat

W treści książki wykorzystane zo-

wylącznie w sposób martyrologicz-

skiego, zaś w zalożeniu ma stanowić

udzialu polskich uczonych z przed-

staly materialy z ponad 25 odręb-

ny czy też ,,sielankowy", jak czyni

podstawę ubiegania się o nadanie

W dotychczasowych bada-

wojennym rodowodem w radziec-

nych archiwów, a także wielu bi-

to większość polskich historyków,

stopnia doktora habilitowanego. Póź-

niach polskich historyków nad

kich już wówczas uczelniach wyż-

bliotek. Podstawą byly oczywiście

a przede wszystkim publicystów.

niej natomiast zamierzam powró-

historią Lwowa dominuje zde-

szych, dzialalności polskojęzycznych

dokumenty przechowywane w obu

cić do badania galicyjskiej prowincji

cydowanie okres międzywo-

Czy czytelnicy na Ukrainie

szkól powszechnych czy też parafii

oddzialach Państwowego Archiwum

w okresie II wojny światowej, gdyż

jenny, jest również wiele pu-

będą mieli szansę zapoznać się

rzymskokatolickich. Sporo miejsca

Obwodu Lwowskiego (DALO), a tak-

jestem czlonkiem zespolu badawcze-

blikacji dotyczących okresu

z treścią książki?

poświęcilem również obecności pol-

że Biblioteki Stefanyka czy archiwa

go, kierowanego przez prof. Marka

monarchii austrowęgierskiej

skiej kultury w przestrzeni miejskiej

wspólczesnych lwowskich uczel-

Na to pytanie nie jestem w stanie od-

Wierzbickiego z KUL-u, zajmującego

oraz lat II wojny światowej.

Lwowa, a także życiu codziennemu,

ni wyższych. Szczególne znaczenie

powiedzieć. Przekazalem wydawcy

się ,,mikrohistorią" dwóch totalitary-

Natomiast czasy powojenne są

w ramach którego ukazuję wiele pro-

mialy jednak dość rzadko wyko-

listę kilkunastu adresatów we Lwowie

zmów na ziemiach polskich, w ramach

niemal wcale nieprzebadane.

blemów natury egzystencjalnej w ra-

rzystywane przez polskich badaczy

(biblioteki naukowe i miejskie, parafie

grantu przyznanego z Narodowego

Dokladnie tak. Zawsze najmocniej

dzieckiej rzeczywistości. Przeanali-

dokumenty zgromadzone w Archi-

rzymskokatolickie, szkoly z polskim

Programu Rozwoju Humanistyki.

interesowaly mnie zagadnienia malo

zowalem również ruchy migracyjne

wum Slużby Bezpieczeństwa Ukra-

językiem wykladowym oraz inne in-

Dziękuję za rozmowę.

znane. Chcialem bowiem odkrywać

ludności polskiej, zwlaszcza w ramach

iny Obwodu Lwowskiego oraz filii

stytucje), z prośbą o przeslanie do nich